เมนู

อมตฺเตยฺยตาติอาทีสุ มาตุ หิโต มตฺเตยฺโย, ตสฺส ภาโว มตฺเตยฺยตา, มาตริ สมฺมา ปฏิปตฺติยา เอตํ นามํฯ ตสฺสา อภาโว เจว ตปฺปฏิปกฺขตา จ อมตฺเตยฺยตาฯ อเปตฺเตยฺยตาทีสุปิ เอเสว นโยฯ น กุเล เชฏฺฐาปจายิตาติ กุเล เชฏฺฐานํ อปจิติยา นีจวุตฺติยา อกรณภาโวฯ

ทสวสฺสายุกสมยวณฺณนา

[103] ยํ อิเมสนฺติ ยสฺมิํ สมเย อิเมสํฯ อลํปเตยฺยาติ ปติโน ทาตุํ ยุตฺตาฯ อิมานิ รสานีติ อิมานิ โลเก อคฺครสานิฯ อติพฺยาทิปฺปิสฺสนฺตีติ อติวิย ทิปฺปิสฺสนฺติ, อยเมว วา ปาโฐฯ กุสลนฺติปิ น ภวิสฺสตีติ กุสลนฺติ นามมฺปิ น ภวิสฺสติ, ปญฺญตฺติมตฺตมฺปิ น ปญฺญายิสฺสตีติ อตฺโถฯ ปุชฺชา จ ภวิสฺสนฺติ ปาสํสา จาติ ปูชารหา จ ภวิสฺสนฺติ ปสํสารหา จฯ ตทา กิร มนุสฺสา ‘‘อสุเกน นาม มาตา ปหตา, ปิตา ปหโต, สมณพฺราหฺมณา ชีวิตา โวโรปิตา, กุเล เชฏฺฐานํ อตฺถิภาวมฺปิ น ชานาติ, อโห ปุริโส’’ติ ตเมว ปูเชสฺสนฺติ เจว ปสํสิสฺสนฺติ จฯ

ภวิสฺสติ มาตาติ วาติ อยํ มยฺหํ มาตาติ ครุจิตฺตํ น ภวิสฺสติฯ เคเห มาตุคามํ วิย นานาวิธํ อสพฺภิกถํ กถยมานา อคารวุปจาเรน อุปสงฺกมิสฺสนฺติฯ มาตุจฺฉาทีสุปิ เอเสว นโยฯ เอตฺถ จ มาตุจฺฉาติ มาตุภคินีฯ มาตุลานีติ มาตุลภริยาฯ อาจริยภริยาติ สิปฺปายตนานิ สิกฺขาปกสฺส อาจริยสฺส ภริยาฯ ครูนํ ทาราติ จูฬปิตุมหาปิตุอาทีนํ ภริยาฯ สมฺเภทนฺติ มิสฺสีภาวํ, มริยาทเภทํ วาฯ

ติพฺโพ อาฆาโต ปจฺจุปฏฺฐิโต ภวิสฺสตีติ พลวโกโป ปุนปฺปุนํ อุปฺปตฺติวเสน ปจฺจุปฏฺฐิโต ภวิสฺสติฯ อปรานิ ทฺเว เอตสฺเสว เววจนานิฯ โกโป หิ จิตฺตํ อาฆาเตตีติ อาฆาโตฯ อตฺตโน จ ปรสฺส จ หิตสุขํ พฺยาปาเทตีติ พฺยาปาโทฯ มโนปทูสนโต มโนปโทโสติ วุจฺจติฯ ติพฺพํ วธกจิตฺตนฺติ ปิยมานสฺสาปิ ปรํ มารณตฺถาย วธกจิตฺตํฯ ตสฺส วตฺถุํ ทสฺเสตุํ มาตุปิ ปุตฺตมฺหีติอาทิ วุตฺตํฯ มาควิกสฺสาติ มิคลุทฺทกสฺสฯ

[104] สตฺถนฺตรกปฺโปติ สตฺเถน อนฺตรกปฺโปฯ สํวฏฺฏกปฺปํ อปฺปตฺวา อนฺตราว โลกวินาโสฯ อนฺตรกปฺโป จ นาเมส ทุพฺภิกฺขนฺตรกปฺโป โรคนฺตรกปฺโป สตฺถนฺตรกปฺโปติ ติวิโธฯ ตตฺถ โลภุสฺสทาย ปชาย ทุพฺภิกฺขนฺตรกปฺโป โหติฯ โมหุสฺสทาย โรคนฺตรกปฺโปฯ โทสุสฺสทาย สตฺถนฺตรกปฺโปฯ ตตฺถ ทุพฺภิกฺขนฺตรกปฺเปน นฏฺฐา เยภุยฺเยน เปตฺติวิสเย อุปปชฺชนฺติฯ กสฺมา? อาหารนิกนฺติยา พลวตฺตาฯ โรคนฺตรกปฺเปน นฏฺฐา เยภุยฺเยน สคฺเค นิพฺพตฺตนฺติ กสฺมา? เตสญฺหิ ‘‘อโห วตญฺเญสํ สตฺตานํ เอวรูโป โรโค น ภเวยฺยา’’ติ เมตฺตจิตฺตํ อุปฺปชฺชตีติฯ สตฺถนฺตรกปฺเปน นฏฺฐา เยภุยฺเยน นิรเย อุปปชฺชนฺติฯ กสฺมา? อญฺญมญฺญํ พลวาฆาตตายฯ

มิคสญฺญนฺติ ‘‘อยํ มิโค, อยํ มิโค’’ติ สญฺญํฯ ติณฺหานิ สตฺถานิ หตฺเถสุ ปาตุภวิสฺสนฺตีติ เตสํ กิร หตฺเถน ผุฏฺฐมตฺตํ ยํกิญฺจิ อนฺตมโส ติณปณฺณํ อุปาทาย อาวุธเมว ภวิสฺสติฯ มา จ มยํ กญฺจีติ มยํ กญฺจิ เอกปุริสมฺปิ ชีวิตา มา โวโรปยิมฺหฯ มา จ อมฺเห โกจีติ อมฺเหปิ โกจิ เอกปุริโส ชีวิตา มา โวโรปยิตฺถฯ ยํนูน มยนฺติ อยํ โลกวินาโส ปจฺจุปฏฺฐิโต, น สกฺกา ทฺวีหิ เอกฏฺฐาเน ฐิเตหิ ชีวิตํ ลทฺธุนฺติ มญฺญมานา เอวํ จินฺตยิํสุฯ วนคหนนฺติ วนสงฺขาเตหิ ติณคุมฺพลตาทีหิ คหนํ ทุปฺปเวสฏฺฐานํฯ รุกฺขคหนนฺติ รุกฺเขหิ คหนํ ทุปฺปเวสฏฺฐานํฯ นทีวิทุคฺคนฺติ นทีนํ อนฺตรทีปาทีสุ ทุคฺคมนฏฺฐานํฯ ปพฺพตวิสมนฺติ ปพฺพเตหิ วิสมํ, ปพฺพเตสุปิ วา วิสมฏฺฐานํฯ สภาคายิสฺสนฺตีติ ยถา อหํ ชีวามิ ทิฏฺฐา โภ สตฺตา, ตฺวมฺปิ ตถา ชีวสีติ เอวํ สมฺโมทนกถาย อตฺตนา สภาเค กริสฺสนฺติฯ

อายุวณฺณาทิวฑฺฒนกถาวณฺณนา

[105] อายตนฺติ มหนฺตํฯ ปาณาติปาตา วิรเมยฺยามาติ ปาณาติปาตโต โอสกฺเกยฺยามฯ ปาณาติปาตํ วิรเมยฺยามาติปิ สชฺฌายนฺติ, ตตฺถ ปาณาติปาตํ ปชเหยฺยามาติ อตฺโถฯ วีสติวสฺสายุกาติ มาตาปิตโร ปาณาติปาตา ปฏิวิรตา, ปุตฺตา กสฺมา วีสติวสฺสายุกา อเหสุนฺติ เขตฺตวิสุทฺธิยาฯ เตสญฺหิ มาตาปิตโร สีลวนฺโต ชาตาฯ อิติ สีลคพฺเภ วฑฺฒิตตฺตา อิมาย เขตฺตวิสุทฺธิยา ทีฆายุกา อเหสุํฯ เย ปเนตฺถ กาลํ กตฺวา ตตฺเถว นิพฺพตฺตา, เต อตฺตโนว สีลสมฺปตฺติยา ทีฆายุกา อเหสุํฯ

อสฺสามาติ ภเวยฺยามฯ จตฺตารีสวสฺสายุกาติอาทโย โกฏฺฐาสา อทินฺนาทานาทีหิ ปฏิวิรตานํ วเสน เวทิตพฺพาฯ

สงฺขราชอุปฺปตฺติวณฺณนา

[106] อิจฺฉาติ มยฺหํ ภตฺตํ เทถาติ เอวํ อุปฺปชฺชนกตณฺหาฯ อนสนนฺติ น อสนํ อวิปฺผาริกภาโว กายาลสิยํ, ภตฺตํ ภุตฺตานํ ภตฺตสมฺมทปจฺจยา นิปชฺชิตุกามตาชนโก กายทุพฺพลภาโวติ อตฺโถฯ ชราติ ปากฏชราฯ กุกฺกุฏสมฺปาติกาติ เอกคามสฺส ฉทนปิฏฺฐโต อุปฺปติตฺวา อิตรคามสฺส ฉทนปิฏฺเฐ ปตนสงฺขาโต กุกฺกุฏสมฺปาโตฯ เอตาสุ อตฺถีติ กุกฺกุฏสมฺปาติกาฯ ‘‘กุกฺกุฏสมฺปาทิกา’’ติปิ ปาโฐ, คามนฺตรโต คามนฺตรํ กุกฺกุฏานํ ปทสา คมนสงฺขาโต กุกฺกุฏสมฺปาโท เอตาสุ อตฺถีติ อตฺโถฯ อุภยมฺเปตํ ฆนนิวาสตํเยว ทีเปติฯ อวีจิ มญฺเญ ผุโฏ ภวิสฺสตีติ อวีจิมหานิรโย วิย นิรนฺตรปูริโต ภวิสฺสติฯ

[107] ‘‘อสีติวสฺสสหสฺสายุเกสุ, ภิกฺขเว, มนุสฺเสสุ เมตฺเตยฺโย นาม ภควา โลเก อุปฺปชฺชิสฺสตี’’ติ น วฑฺฒมานกวเสน วุตฺตํฯ น หิ พุทฺธา วฑฺฒมาเน อายุมฺหิ นิพฺพตฺตนฺติ, หายมาเน ปน นิพฺพตฺตนฺติฯ ตสฺมา ยทา ตํ อายุ วฑฺฒิตฺวา อสงฺเขยฺยตํ ปตฺวา ปุน หายมานํ อสีติวสฺสสหสฺสกาเล ฐสฺสติ, ตทา อุปฺปชฺชิสฺสตีติ อตฺโถฯ ปริหริสฺสตีติ อิทํ ปน ปริวาเรตฺวา วิจรนฺตานํ วเสน วุตฺตํฯ ยูโปติ ปาสาโทฯ รญฺญา มหาปนาเทน การาปิโตติ รญฺญา เหตุภูเตน ตสฺสตฺถาย สกฺเกน เทวราเชน วิสฺสกมฺมเทวปุตฺตํ เปเสตฺวา การาปิโตฯ