อายุวณฺณาทิปริหานิกถาวณฺณนา

[91] โน จ โข อธนานนฺติ พลวโลภตฺตา ปน อธนานํ ทลิทฺทมนุสฺสานํ ธนํ นานุปฺปทาสิฯ นานุปฺปทิยมาเนติ อนนุปฺปทิยมาเน, อยเมว วา ปาโฐฯ ทาลิทฺทิยนฺติ ทลิทฺทภาโวฯ อตฺตนา จ ชีวาหีติ สยญฺจ ชีวํ ยาเปหีติ อตฺโถฯ อุทฺธคฺคิกนฺติอาทีสุ อุปรูปริภูมีสุ ผลทานวเสน อุทฺธมคฺคมสฺสาติ อุทฺธคฺคิกาฯ สคฺคสฺส หิตา ตตฺรุปปตฺติชนนโตติ โสวคฺคิกาฯ นิพฺพตฺตฏฺฐาเน สุโข วิปาโก อสฺสาติ สุขวิปากาฯ สุฏฺฐุ อคฺคานํ ทิพฺพวณฺณาทีนํ ทสนฺนํ วิเสสานํ นิพฺพตฺตนโต สคฺคสํวตฺตนิกาฯ เอวรูปํ ทกฺขิณํ ทานํ ปติฏฺฐเปตีติ อตฺโถฯ

[92] ปวฑฺฒิสฺสตีติ วฑฺฒิสฺสติ พหุํ ภวิสฺสติฯ สุนิเสธํ นิเสเธยฺยนฺติ สุฏฺฐุ นิสิทฺธํ นิเสเธยฺยํฯ มูลฆจฺจนฺติ มูลหตํฯ ขรสฺสเรนาติ ผรุสสทฺเทนฯ ปณเวนาติ วชฺฌเภริยาฯ

[93] สีสานิ เนสํ ฉินฺทิสฺสามาติ เยสํ อนฺตมโส มูลกมุฏฺฐิมฺปิ หริสฺสาม, เตสํ ตเถว สีสานิ ฉินฺทิสฺสาม, ยถา โกจิ หฏภาวมฺปิ น ชานิสฺสติ, อมฺหากํ ทานิ กิเมตฺถ ราชาปิ เอวํ อุฏฺฐาย ปรํ มาเรตีติ อยํ เนสํ อธิปฺปาโยฯ อุปกฺกมิํสูติ อารภิํสุฯ ปนฺถทุหนนฺติ ปนฺถฆาตํ, ปนฺเถ ฐตฺวา โจรกมฺมํฯ

[94] น หิ, เทวาติ โส กิร จินฺเตสิ – ‘‘อยํ ราชา สจฺจํ เทวาติ มุขปฏิญฺญาย ทินฺนาย มาราเปติ, หนฺทาหํ มุสาวาทํ กโรมี’’ติ, มรณภยา ‘‘น หิ เทวา’’ติ อโวจฯ

[96] เอกิทนฺติ เอตฺถ อิทนฺติ นิปาตมตฺตํ, เอเก สตฺตาติ อตฺโถฯ จาริตฺตนฺติ มิจฺฉาจารํฯ อภิชฺฌาพฺยาปาทาติ อภิชฺฌา จ พฺยาปาโท จฯ มิจฺฉาทิฏฺฐีติ นตฺถิ ทินฺนนฺติอาทิกา อนฺตคฺคาหิกา ปจฺจนีกทิฏฺฐิฯ

[101] อธมฺมราโคติ มาตา มาตุจฺฉา ปิตุจฺฉา มาตุลานีติอาทิเก อยุตฺตฏฺฐาเน ราโคฯ วิสมโลโภติ ปริโภคยุตฺเตสุปิ ฐาเนสุ อติพลวโลโภฯ มิจฺฉาธมฺโมติ ปุริสานํ ปุริเสสุ อิตฺถีนญฺจ อิตฺถีสุ ฉนฺทราโคฯ

อมตฺเตยฺยตาติอาทีสุ มาตุ หิโต มตฺเตยฺโย, ตสฺส ภาโว มตฺเตยฺยตา, มาตริ สมฺมา ปฏิปตฺติยา เอตํ นามํฯ ตสฺสา อภาโว เจว ตปฺปฏิปกฺขตา จ อมตฺเตยฺยตาฯ อเปตฺเตยฺยตาทีสุปิ เอเสว นโยฯ น กุเล เชฏฺฐาปจายิตาติ กุเล เชฏฺฐานํ อปจิติยา นีจวุตฺติยา อกรณภาโวฯ

ทสวสฺสายุกสมยวณฺณนา

[103] ยํ อิเมสนฺติ ยสฺมิํ สมเย อิเมสํฯ อลํปเตยฺยาติ ปติโน ทาตุํ ยุตฺตาฯ อิมานิ รสานีติ อิมานิ โลเก อคฺครสานิฯ อติพฺยาทิปฺปิสฺสนฺตีติ อติวิย ทิปฺปิสฺสนฺติ, อยเมว วา ปาโฐฯ กุสลนฺติปิ น ภวิสฺสตีติ กุสลนฺติ นามมฺปิ น ภวิสฺสติ, ปญฺญตฺติมตฺตมฺปิ น ปญฺญายิสฺสตีติ อตฺโถฯ ปุชฺชา จ ภวิสฺสนฺติ ปาสํสา จาติ ปูชารหา จ ภวิสฺสนฺติ ปสํสารหา จฯ ตทา กิร มนุสฺสา ‘‘อสุเกน นาม มาตา ปหตา, ปิตา ปหโต, สมณพฺราหฺมณา ชีวิตา โวโรปิตา, กุเล เชฏฺฐานํ อตฺถิภาวมฺปิ น ชานาติ, อโห ปุริโส’’ติ ตเมว ปูเชสฺสนฺติ เจว ปสํสิสฺสนฺติ จฯ

น ภวิสฺสติ มาตาติ วาติ อยํ มยฺหํ มาตาติ ครุจิตฺตํ น ภวิสฺสติฯ เคเห มาตุคามํ วิย นานาวิธํ อสพฺภิกถํ กถยมานา อคารวุปจาเรน อุปสงฺกมิสฺสนฺติฯ มาตุจฺฉาทีสุปิ เอเสว นโยฯ เอตฺถ จ มาตุจฺฉาติ มาตุภคินีฯ มาตุลานีติ มาตุลภริยาฯ อาจริยภริยาติ สิปฺปายตนานิ สิกฺขาปกสฺส อาจริยสฺส ภริยาฯ ครูนํ ทาราติ จูฬปิตุมหาปิตุอาทีนํ ภริยาฯ สมฺเภทนฺติ มิสฺสีภาวํ, มริยาทเภทํ วาฯ

ติพฺโพ อาฆาโต ปจฺจุปฏฺฐิโต ภวิสฺสตีติ พลวโกโป ปุนปฺปุนํ อุปฺปตฺติวเสน ปจฺจุปฏฺฐิโต ภวิสฺสติฯ อปรานิ ทฺเว เอตสฺเสว เววจนานิฯ โกโป หิ จิตฺตํ อาฆาเตตีติ อาฆาโตฯ อตฺตโน จ ปรสฺส จ หิตสุขํ พฺยาปาเทตีติ พฺยาปาโทฯ มโนปทูสนโต มโนปโทโสติ วุจฺจติฯ ติพฺพํ วธกจิตฺตนฺติ ปิยมานสฺสาปิ ปรํ มารณตฺถาย วธกจิตฺตํฯ ตสฺส วตฺถุํ ทสฺเสตุํ มาตุปิ ปุตฺตมฺหีติอาทิ วุตฺตํฯ มาควิกสฺสาติ มิคลุทฺทกสฺสฯ