ทฬฺหเนมิจกฺกวตฺติราชกถาวณฺณนา

[81] ตตฺถ ทุวิธํ กุสลํ วฏฺฏคามี จ วิวฏฺฏคามี จฯ ตตฺถ วฏฺฏคามิกุสลํ นาม มาตาปิตูนํ ปุตฺตธีตาสุ ปุตฺตธีตานญฺจ มาตาปิตูสุ สิเนหวเสน มุทุมทฺทวจิตฺตํฯ วิวฏฺฏคามิกุสลํ นาม ‘‘จตฺตาโร สติปฏฺฐานา’’ติอาทิเภทา สตฺตติํส โพธิปกฺขิยธมฺมาฯ เตสุ วฏฺฏคามิปุญฺญสฺส ปริโยสานํ มนุสฺสโลเก จกฺกวตฺติสิรีวิภโวฯ วิวฏฺฏคามิกุสลสฺส มคฺคผลนิพฺพานสมฺปตฺติฯ ตตฺถ วิวฏฺฏคามิกุสลสฺส วิปากํ สุตฺตปริโยสาเน ทสฺเสสฺสติฯ

อิธ ปน วฏฺฏคามิกุสลสฺส วิปากทสฺสนตฺถํ, ภิกฺขเว, ยทา ปุตฺตธีตโร มาตาปิตูนํ โอวาเท น อฏฺฐํสุ, ตทา อายุนาปิ วณฺเณนาปิ อิสฺสริเยนาปิ ปริหายิํสุฯ ยทา ปน อฏฺฐํสุ, ตทา วฑฺฒิํสูติ วตฺวา วฏฺฏคามิกุสลานุสนฺธิวเสน ‘‘ภูตปุพฺพํ, ภิกฺขเว’’ติ เทสนํ อารภิฯ ตตฺถ จกฺกวตฺตีติอาทีนิ มหาปทาเน (ที. นิ. อฏฺฐ. 2.33) วิตฺถาริตาเนวฯ

[82] โอสกฺกิตนฺติ อีสกมฺปิ อวสกฺกิตํฯ ฐานา จุตนฺติ สพฺพโส ฐานา อปคตํฯ ตํ กิร จกฺกรตนํ อนฺเตปุรทฺวาเร อกฺขาหตํ วิย เวหาสํ อฏฺฐาสิฯ อถสฺส อุโภสุ ปสฺเสสุ ทฺเว ขทิรตฺถมฺเภ นิขณิตฺวา จกฺกรตนมตฺถเก เนมิอภิมุขํ เอกํ สุตฺตกํ พนฺธิํสุฯ อโธภาเคปิ เนมิอภิมุขํ เอกํ พนฺธิํสุฯ เตสุ อุปริมสุตฺตโต อปฺปมตฺตกมฺปิ โอคตํ จกฺกรตนํ โอสกฺกิตํ นาม โหติ, เหฏฺฐา สุตฺตสฺส ฐานํ อุปริมโกฏิยา อติกฺกนฺตคตํ ฐานา จุตํ นาม โหติ, ตเทตํ อติพลวโทเส สติ เอวํ โหติฯ สุตฺตมตฺตมฺปิ เอกงฺคุลทฺวงฺคุลมตฺตํ วา ภฏฺฐํ ฐานา จุตเมว โหติฯ ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ ‘‘โอสกฺกิตํ ฐานา จุต’’นฺติฯ

อถ เม อาโรเจยฺยาสีติ ตาต, ตฺวํ อชฺช อาทิํ กตฺวา ทิวสสฺส ติกฺขตฺตุํ จกฺกรตนสฺส อุปฏฺฐานํ คจฺฉ, เอวํ คจฺฉนฺโต ยทา จกฺกรตนํ อีสกมฺปิ โอสกฺกิตํ ฐานา จุตํ ปสฺสสิ, อถ มยฺหํ อาจิกฺเขยฺยาสิฯ ชีวิตญฺหิ เม ตว หตฺเถ นิกฺขิตฺตนฺติฯ อทฺทสาติ อปฺปมตฺโต ทิวสสฺส ติกฺขตฺตุํ คนฺตฺวา โอโลเกนฺโต เอกทิวสํ อทฺทสฯ