นวธมฺมวณฺณนา

[359] (ข) สีลวิสุทฺธีติ วิสุทฺธิํ ปาเปตุํ สมตฺถํ จตุปาริสุทฺธิสีลํฯ ปาริสุทฺธิปธานิยงฺคนฺติ ปริสุทฺธภาวสฺส ปธานงฺคํฯ จิตฺตวิสุทฺธีติ วิปสฺสนาย ปทฏฺฐานภูตา อฏฺฐ ปคุณสมาปตฺติโยฯ ทิฏฺฐิวิสุทฺธีติ สปจฺจยนามรูปทสฺสนํฯ กงฺขาวิตรณวิสุทฺธีติ ปจฺจยาการญาณํฯ อทฺธตฺตเยปิ หิ ปจฺจยวเสเนว ธมฺมา ปวตฺตนฺตีติ ปสฺสโต กงฺขํ วิตรติฯ มคฺคามคฺคญาณทสฺสนวิสุทฺธีติ โอภาสาทโย น มคฺโค, วีถิปฺปฏิปนฺนํ อุทยพฺพยญาณํ มคฺโคติ เอวํ มคฺคามคฺเค ญาณํฯ ปฏิปทาญาณทสฺสนวิสุทฺธีติ รถวินีเต วุฏฺฐานคามินิวิปสฺสนา กถิตา, อิธ ตรุณวิปสฺสนาฯ ญาณทสฺสนวิสุทฺธีติ รถวินีเต มคฺโค กถิโต, อิธ วุฏฺฐานคามินิวิปสฺสนาฯ เอตา ปน สตฺตปิ วิสุทฺธิโย วิตฺถาเรน วิสุทฺธิมคฺเค กถิตาฯ ปญฺญาติ อรหตฺตผลปญฺญาฯ วิมุตฺติปิ อรหตฺตผลวิมุตฺติเยวฯ

(ฉ) ธาตุนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ผสฺสนานตฺตนฺติ จกฺขาทิธาตุนานตฺตํ ปฏิจฺจ จกฺขุสมฺผสฺสาทินานตฺตํ อุปฺปชฺชตีติ อตฺโถฯ ผสฺสนานตฺตํ ปฏิจฺจาติ จกฺขุสมฺผสฺสาทินานตฺตํ ปฏิจฺจ ฯ เวทนานานตฺตนฺติ จกฺขุสมฺผสฺสชาทิเวทนานานตฺตํฯ สญฺญานานตฺตํ ปฏิจฺจาติ กามสญฺญาทินานตฺตํ ปฏิจฺจฯ สงฺกปฺปนานตฺตนฺติ กามสงฺกปฺปาทินานตฺตํฯ สงฺกปฺปนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทนานตฺตนฺติ สงฺกปฺปนานตฺตตาย รูเป ฉนฺโท สทฺเท ฉนฺโทติ เอวํ ฉนฺทนานตฺตํ อุปฺปชฺชติฯ ปริฬาหนานตฺตนฺติ ฉนฺทนานตฺตตาย รูปปริฬาโห สทฺทปริฬาโหติ เอวํ ปริฬาหนานตฺตํ อุปฺปชฺชติฯ ปริเยสนานานตฺตนฺติ ปริฬาหนานตฺตตาย รูปปริเยสนาทินานตฺตํ อุปฺปชฺชติฯ ลาภนานตฺตนฺติ ปริเยสนานานตฺตตาย รูปปฏิลาภาทินานตฺตํ อุปฺปชฺชติฯ

(ช) สญฺญาสุ มรณสญฺญาติ มรณานุปสฺสนาญาเณ สญฺญาฯ อาหาเรปฏิกูลสญฺญาติ อาหารํ ปริคฺคณฺหนฺตสฺส อุปฺปนฺนสญฺญาฯ สพฺพโลเกอนภิรติสญฺญาติ สพฺพสฺมิํ วฏฺเฏ อุกฺกณฺฐนฺตสฺส อุปฺปนฺนสญฺญาฯ เสสา เหฏฺฐา กถิตา เอวฯ อิธ พหุการปเท มคฺโค กถิโตฯ เสสํ ปุริมสทิสเมวฯ

ทสธมฺมวณฺณนา

[360] (ฌ) นิชฺชรวตฺถูนีติ นิชฺชรการณานิฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิ นิชฺชิณฺณา โหตีติ อยํ เหฏฺฐา วิปสฺสนายปิ นิชฺชิณฺณา เอว ปหีนาฯ กสฺมา ปุน คหิตาติ อสมุจฺฉินฺนตฺตาฯ วิปสฺสนาย หิ กิญฺจาปิ ชิณฺณา, น ปน สมุจฺฉินฺนา, มคฺโค ปน อุปฺปชฺชิตฺวา ตํ สมุจฺฉินฺทติ, น ปุน วุฏฺฐาตุํ เทติฯ ตสฺมา ปุน คหิตาฯ เอวํ สพฺพปเทสุ นโย เนตพฺโพฯ

เอตฺถ จ สมฺมาทิฏฺฐิปจฺจยา จตุสฏฺฐิ ธมฺมา ภาวนาปาริปูริํ คจฺฉนฺติฯ

กตเม จตุสฏฺฐิ? โสตาปตฺติมคฺคกฺขเณ อธิโมกฺขฏฺเฐน สทฺธินฺทฺริยํ ปริปูเรติ, ปคฺคหฏฺเฐน วีริยินฺทฺริยํ ปริปูเรติ, อนุสฺสรณฏฺเฐน สตินฺทฺริยํ ปริปูเรติ, อวิกฺเขปฏฺเฐน สมาธินฺทฺริยํ ปริปูเรติ, ทสฺสนฏฺเฐน ปญฺญินฺทฺริยํ ปริปูเรติ, วิชานนฏฺเฐน มนินฺทฺริยํ, อภินนฺทนฏฺเฐน โสมนสฺสินฺทฺริยํ, ปวตฺตสนฺตติอธิปเตยฺยฏฺเฐน ชีวิตินฺทฺริยํ ปริปูเรติ…เป.… อรหตฺตผลกฺขเณ อธิโมกฺขฏฺเฐน สทฺธินฺทฺริยํ, ปวตฺตสนฺตติอธิปเตยฺยฏฺเฐน ชีวิตินฺทฺริยํ ปริปูเรตีติ เอวํ จตูสุ มคฺเคสุ จตูสุ ผเลสุ อฏฺฐ อฏฺฐ หุตฺวา จตุสฏฺฐิ ธมฺมา ปาริปูริํ คจฺฉนฺติฯ อิธ อภิญฺเญยฺยปเท มคฺโค กถิโตฯ เสสํ ปุริมสทิสเมวฯ

อิธ ฐตฺวา ปญฺหา สโมธาเนตพฺพาฯ ทสเก สตํ ปญฺหา กถิตาฯ เอกเก จ นวเก จ สตํ , ทุเก จ อฏฺฐเก จ สตํ, ติเก จ สตฺตเก จ สตํ, จตุกฺเก จ ฉกฺเก จ สตํ, ปญฺจเก ปญฺญาสาติ อฑฺฒฉฏฺฐานิ ปญฺหสตานิ กถิตานิ โหนฺติฯ

‘‘อิทมโวจ อายสฺมา สาริปุตฺโต, อตฺตมนา เต ภิกฺขู อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ภาสิตํ อภินนฺทุ’’นฺติ สาธุ, สาธูติ อภินนฺทนฺตา สิรสา สมฺปฏิจฺฉิํสุฯ ตาย จ ปน อตฺตมนตาย อิมเมว สุตฺตํ อาวชฺชมานา ปญฺจสตาปิ เต ภิกฺขู สห ปฏิสมฺภิทาหิ อคฺคผเล อรหตฺเต ปติฏฺฐหิํสูติฯ

สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺฐกถาย

ทสุตฺตรสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิฏฺฐิตา จ ปาถิกวคฺคสฺส วณฺณนาติฯ

ปาถิกวคฺคฏฺฐกถา นิฏฺฐิตาฯ

นิคมนกถา

เอตฺตาวตา จ –

อายาจิโต สุมงฺคล, ปริเวณนิวาสินา ถิรคุเณน;

ทาฐานาคสงฺฆตฺเถเรน, เถรวํสนฺวเยนฯ

ทีฆาคมวรสฺส ทสพล, คุณคณปริทีปนสฺส อฏฺฐกถํ;

ยํ อารภิํ สุมงฺคล, วิลาสินิํ นาม นาเมนฯ

สา หิ มหาฏฺฐกถาย, สารมาทาย นิฏฺฐิตา;

เอสา เอกาสีติปมาณาย, ปาฬิยา ภาณวาเรหิฯ

เอกูนสฏฺฐิมตฺโต, วิสุทฺธิมคฺโคปิ ภาณวาเรหิ;

อตฺถปฺปกาสนตฺถาย, อาคมานํ กโต ยสฺมาฯ

ตสฺมา เตน สหา’ยํ, อฏฺฐกถา ภาณวารคณนาย;

สุปริมิตปริจฺฉินฺนํ, จตฺตาลีสสตํ โหติฯ

สพฺพํ จตฺตาลีสาธิกสต, ปริมาณํ ภาณวารโต เอวํ;

สมยํ ปกาสยนฺติํ, มหาวิหาเร นิวาสินํฯ

มูลกฏฺฐกถาสาร, มาทาย มยา อิมํ กโรนฺเตน;

ยํ ปุญฺญมุปจิตํ เตน, โหตุ สพฺโพ สุขี โลโกติฯ

ปรมวิสุทฺธสทฺธาพุทฺธิวีริยปฏิมณฺฑิเตน สีลาจารชฺชวมทฺทวาทิคุณสมุทยสมุทิเตน สกสมยสมยนฺตรคหนชฺโฌคาหณสมตฺเถน ปญฺญาเวยฺยตฺติยสมนฺนาคเตน ติปิฏกปริยตฺติปฺปเภเท สาฏฺฐกเถ สตฺถุสาสเน อปฺปฏิหตญาณปฺปภาเวน มหาเวยฺยากรเณน กรณสมฺปตฺติชนิตสุขวินิคฺคตมธุโรทารวจนลาวณฺณยุตฺเตน ยุตฺตมุตฺตวาทินา วาทีวเรน มหากวินา ปภินฺนปฏิสมฺภิทาปริวาเร ฉฬภิญฺญาทิปฺปเภทคุณปฏิมณฺฑิเต อุตฺตริมนุสฺสธมฺเม สุปฺปติฏฺฐิตพุทฺธีนํ เถรวํสปฺปทีปานํ เถรานํ มหาวิหารวาสีนํ วํสาลงฺการภูเตน วิปุลวิสุทฺธพุทฺธินา พุทฺธโฆโสติ ครูหิ คหิตนามเธยฺเยน เถเรน กตา อยํ สุมงฺคลวิลาสินี นาม ทีฆนิกายฏฺฐกถา –