อภิญฺญาปาทกชฺฌานํ มชฺฌิมกาโย วิย ฯ ปจฺจเวกฺขณนิมิตฺตํ สีสํ วิยฯ อิติ อายสฺมา สาริปุตฺตตฺเถโร ปญฺจงฺคิกํ สมฺมาสมาธิํ องฺคปจฺจงฺคสมฺปนฺนํ ปุริสํ กตฺวา ทสฺเสสิฯ

(ช) อยํ สมาธิ ปจฺจุปฺปนฺนสุโข เจ วาติอาทีสุ อรหตฺตผลสมาธิ อธิปฺเปโตฯ โส หิ อปฺปิตปฺปิตกฺขเณ สุขตฺตา ปจฺจุปฺปนฺนสุโขฯ ปุริโม ปุริโม ปจฺฉิมสฺส ปจฺฉิมสฺส สมาธิสุขสฺส ปจฺจยตฺตา อายติํ สุขวิปาโกฯ

กิเลเสหิ อารกตฺตา อริโยฯ กามามิสวฏฺฏามิสโลกามิสานํ อภาวา นิรามิโสฯ พุทฺธาทีหิ มหาปุริเสหิ เสวิตตฺตา อกาปุริสเสวิโตฯ องฺคสนฺตตาย อารมฺมณสนฺตตาย สพฺพกิเลสทรถสนฺตตาย จ สนฺโตฯ อตปฺปนียฏฺเฐน ปณีโตฯ กิเลสปฏิปฺปสฺสทฺธิยา ลทฺธตฺตา กิเลสปฏิปฺปสฺสทฺธิภาวํ วา ลทฺธตฺตา ปฏิปฺปสฺสทฺธลทฺโธฯ ปฏิปฺปสฺสทฺธํ ปฏิปฺปสฺสทฺธีติ หิ อิทํ อตฺถโต เอกํฯ ปฏิปฺปสฺสทฺธกิเลเสน วา อรหตา ลทฺธตฺตา ปฏิปฺปสฺสทฺธลทฺโธฯ เอโกทิภาเวน อธิคตตฺตา เอโกทิภาวเมว วา อธิคตตฺตา เอโกทิภาวาธิคโตฯ อปฺปคุณสาสวสมาธิ วิย สสงฺขาเรน สปฺปโยเคน จิตฺเตน ปจฺจนีกธมฺเม นิคฺคยฺห กิเลเส วาเรตฺวา อนธิคตตฺตา นสสงฺขารนิคฺคยฺหวาริตคโตฯ ตญฺจ สมาธิํ สมาปชฺชนฺโต ตโต วา วุฏฺฐหนฺโต สติเวปุลฺลปตฺตตฺตาฯ สโตว สมาปชฺชติ สโต วุฏฺฐหติฯ ยถาปริจฺฉินฺนกาลวเสน วา สโต สมาปชฺชติ สโต วุฏฺฐหติฯ ตสฺมา ยเทตฺถ ‘‘อยํ สมาธิ ปจฺจุปฺปนฺนสุโข เจว อายติญฺจ สุขวิปาโก’’ติ เอวํ ปจฺจเวกฺขมานสฺส ปจฺจตฺตํเยว อปรปฺปจฺจยํ ญาณํ อุปฺปชฺชติ, ตํ เอกมงฺคํฯ เอส นโย เสเสสุปิฯ เอวมิเมหิ ปญฺจหิ ปจฺจเวกฺขณญาเณหิ อยํ สมาธิ ‘‘ปญฺจญาณิโก สมฺมาสมาธี’’ติ วุตฺโตฯ

อิมสฺมิํ วาเร วิเสสภาคิยปเท มคฺโค กถิโตฯ สจฺฉิกาตพฺพปเท ผลํฯ เสสํ ปุริมสทิสเมวฯ

ฉธมฺมวณฺณนา

[356] ฉกฺเกสุ สพฺพํ อุตฺตานตฺถเมวฯ ทุปฺปฏิวิชฺฌปเท ปเนตฺถ มคฺโค กถิโตฯ เสสํ ปุริมสทิสํฯ