เมนู

(ฉ) อานนฺตริโก เจโตสมาธีติ อญฺญตฺถ มคฺคานนฺตรํ ผลํ อานนฺตริโก เจโตสมาธิ นาม ฯ อิธ ปน วิปสฺสนานนฺตโร มคฺโค วิปสฺสนาย วา อนนฺตรตฺตา อตฺตโน วา อนนฺตรํ ผลทายกตฺตา อานนฺตริโก เจโตสมาธีติ อธิปฺเปโตฯ

(ช) อกุปฺปํ ญาณนฺติ อญฺญตฺถ ผลปญฺญา อกุปฺปญาณํ นามฯ อิธ ปจฺจเวกฺขณปญฺญา อธิปฺเปตาฯ

(ฌ) อาหารฏฺฐิติกาติ ปจฺจยฏฺฐิติกาฯ อยํ เอโก ธมฺโมติ เยน ปจฺจเยน ติฏฺฐนฺติ, อยํ เอโก ธมฺโม ญาตปริญฺญาย อภิญฺเญยฺโยฯ

(ญ) อกุปฺปา เจโตวิมุตฺตีติ อรหตฺตผลวิมุตฺติฯ

อิมสฺมิํ วาเร อภิญฺญาย ญาตปริญฺญา กถิตาฯ ปริญฺญาย ตีรณปริญฺญาฯ ปหาตพฺพสจฺฉิกาตพฺเพหิ ปหานปริญฺญาฯ ทุปฺปฏิวิชฺโฌติ เอตฺถ ปน มคฺโค กถิโตฯ สจฺฉิกาตพฺโพติ ผลํ กถิตํ, มคฺโค เอกสฺมิํเยว ปเท ลพฺภติฯ ผลํ ปน อเนเกสุปิ ลพฺภติเยวฯ

ภูตาติ สภาวโต วิชฺชมานาฯ ตจฺฉาติ ยาถาวาฯ ตถาติ ยถา วุตฺตา ตถาสภาวาฯ อวิตถาติ ยถา วุตฺตา น ตถา น โหนฺติฯ อนญฺญถาติ วุตฺตปฺปการโต น อญฺญถาฯ สมฺมา ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺธาติ ตถาคเตน โพธิปลฺลงฺเก นิสีทิตฺวา เหตุนา การเณน สยเมว อภิสมฺพุทฺธา ญาตา วิทิตา สจฺฉิกตาฯ อิมินา เถโร ‘‘อิเม ธมฺมา ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺธา, อหํ ปน ตุมฺหากํ รญฺโญ เลขวาจกสทิโส’’ติ ชินสุตฺตํ ทสฺเสนฺโต โอกปฺปนํ ชเนสิฯ

เอกธมฺมวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ทฺเวธมฺมวณฺณนา

[352] (ก) อิเม ทฺเว ธมฺมา พหุการาติ อิเม ทฺเว สติสมฺปชญฺญา ธมฺมา สีลปูรณาทีสุ อปฺปมาโท วิย สพฺพตฺถ อุปการกา หิตาวหาฯ

(ข) สมโถ จ วิปสฺสนา จาติ อิเม ทฺเว สงฺคีติสุตฺเต โลกิยโลกุตฺตรา กถิตาฯ อิมสฺมิํ ทสุตฺตรสุตฺเต ปุพฺพภาคา กถิตาฯ

(ฉ) สตฺตานํ สํกิเลสาย สตฺตานํ วิสุทฺธิยาติ อโยนิโส มนสิกาโร เหตุ เจว ปจฺจโย จ สตฺตานํ สํกิเลสาย, โยนิโส มนสิกาโร วิสุทฺธิยาฯ ตถา โทวจสฺสตา ปาปมิตฺตตา สํกิเลสาย; โสวจสฺสตา กลฺยาณมิตฺตตา วิสุทฺธิยาฯ ตถา ตีณิ อกุสลมูลานิ; ตีณิ กุสลมูลานิฯ จตฺตาโร โยคา จตฺตาโร วิสํโยคาฯ ปญฺจ เจโตขิลา ปญฺจินฺทฺริยานิฯ ฉ อคารวา ฉ คารวาฯ สตฺต อสทฺธมฺมา สตฺต สทฺธมฺมาฯ อฏฺฐ กุสีตวตฺถูนิ อฏฺฐ อารมฺภวตฺถูนิฯ นว อาฆาตวตฺถูนิ นว อาฆาตปฺปฏิวินยาฯ ทส อกุสลกมฺมปถา ทส กุสลกมฺมปถาติ เอวํ ปเภทา อิเม ทฺเว ธมฺมา ทุปฺปฏิวิชฺฌาติ เวทิตพฺพาฯ

(ฌ) สงฺขตา ธาตูติ ปจฺจเยหิ กตา ปญฺจกฺขนฺธาฯ อสงฺขตา ธาตูติ ปจฺจเยหิ อกตํ นิพฺพานํฯ

(ญ) วิชฺชา จ วิมุตฺติ จาติ เอตฺถ วิชฺชาติ ติสฺโส วิชฺชาฯ วิมุตฺตีติ อรหตฺตผลํฯ

อิมสฺมิํ วาเร อภิญฺญาทีนิ เอกกสทิสาเนว, อุปฺปาเทตพฺพปเท ปน มคฺโค กถิโต, สจฺฉิกาตพฺพปเท ผลํฯ

ทฺเวธมฺมวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ตโยธมฺมวณฺณนา

[353] (ฉ) กามานเมตํ นิสฺสรณํ ยทิทํ เนกฺขมฺมนฺติ เอตฺถ เนกฺขมฺมนฺติ อนาคามิมคฺโค อธิปฺเปโตฯ โส หิ สพฺพโส กามานํ นิสฺสรณํฯ รูปานํ นิสฺสรณํ ยทิทํ อารุปฺปนฺติ เอตฺถ อารุปฺเปปิ อรหตฺตมคฺโคฯ ปุน อุปฺปตฺตินิวารณโต สพฺพโส รูปานํ นิสฺสรณํ นามฯ นิโรโธ ตสฺส นิสฺสรณนฺติ อิธ อรหตฺตผลํ นิโรโธติ อธิปฺเปตํฯ อรหตฺตผเลน หิ นิพฺพาเน ทิฏฺเฐ ปุน อายติํ สพฺพสงฺขารา น โหนฺตีติ อรหตฺตํ สงฺขตนิโรธสฺส ปจฺจยตฺตา นิโรโธติ วุตฺตํฯ

(ช) อตีตํเส ญาณนฺติ อตีตํสารมฺมณํ ญาณํ อิตเรสุปิ เอเสว นโยฯ

อิมสฺมิมฺปิ วาเร อภิญฺญาทโย เอกกสทิสาวฯ ทุปฺปฏิวิชฺฌปเท ปน มคฺโค กถิโต, สจฺฉิกาตพฺเพ ผลํฯ

ตโยธมฺมวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

จตฺตาโรธมฺมวณฺณนา

[354] (ก) จตฺตาริ จกฺกานีติ เอตฺถ จกฺกํ นาม ทารุจกฺกํ, รตนจกฺกํ, ธมฺมจกฺกํ, อิริยาปถจกฺกํ, สมฺปตฺติจกฺกนฺติ ปญฺจวิธํฯ ตตฺถ ‘‘ยํ ปนิทํ สมฺม, รถการ, จกฺกํ ฉหิ มาเสหิ นิฏฺฐิตํ, ฉารตฺตูเนหี’’ติ (อ. นิ. 3.15) อิทํ ทารุจกฺกํฯ ‘‘ปิตรา ปวตฺติตํ จกฺกํ อนุปฺปวตฺเตตี’’ติ (อ. นิ. 5.132) อิทํ รตนจกฺกํฯ ‘‘ปวตฺติตํ จกฺก’’นฺติ (ม. นิ. 2.399) อิทํ ธมฺมจกฺกํฯ ‘‘จตุจกฺกํ นวทฺวาร’’นฺติ (สํ. นิ. 1.29) อิทํ อิริยาปถจกฺกํฯ ‘‘จตฺตาริมานิ, ภิกฺขเว, จกฺกานิ, เยหิ สมนฺนาคตานํ เทวมนุสฺสานํ จตุจกฺกํ ปวตฺตตี’’ติ (อ. นิ. 4.31) อิทํ สมฺปตฺติจกฺกํฯ อิธาปิ เอตเทว อธิปฺเปตํฯ

ปติรูปเทสวาโสติ ยตฺถ จตสฺโส ปริสา สนฺทิสฺสนฺติ, เอวรูเป อนุจฺฉวิเก เทเส วาโสฯ สปฺปุริสูปนิสฺสโยติ พุทฺธาทีนํ สปฺปุริสานํ อวสฺสยนํ เสวนํ ภชนํฯ อตฺตสมฺมาปณิธีติ อตฺตโน สมฺมา ฐปนํ, สเจ ปน ปุพฺเพ อสฺสทฺธาทีหิ สมนฺนาคโต โหติ, ตานิ ปหาย สทฺธาทีสุ ปติฏฺฐาปนํฯ ปุพฺเพ จ กตปุญฺญตาติ ปุพฺเพ อุปจิตกุสลตาฯ อิทเมเวตฺถ ปมาณํฯ