เมนู

เอกธมฺมวณฺณนา

[351] (ก) ตตฺถ พหุกาโรติ พหูปกาโรฯ

(ข) ภาเวตพฺโพติ วฑฺเฒตพฺโพฯ

(ค) ปริญฺเญยฺโยติ ตีหิ ปริญฺญาหิ ปริชานิตพฺโพฯ

(ฆ) ปหาตพฺโพติ ปหานานุปสฺสนาย ปชหิตพฺโพฯ

(ง) หานภาคิโยติ อปายคามิปริหานาย สํวตฺตนโกฯ

(จ) วิเสสภาคิโยติ วิเสสคามิวิเสสาย สํวตฺตนโกฯ

(ฉ) ทุปฺปฏิวิชฺโฌติ ทุปฺปจฺจกฺขกโรฯ

(ช) อุปฺปาเทตพฺโพติ นิปฺผาเทตพฺโพฯ

(ฌ) อภิญฺเญยฺโยติ ญาตปริญฺญาย อภิชานิตพฺโพฯ

(ญ) สจฺฉิกาตพฺโพติ ปจฺจกฺขํ กาตพฺโพฯ

เอวํ สพฺพตฺถ มาติกาสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อิติ อายสฺมา สาริปุตฺโต ยถา นาม ทกฺโข เวฬุกาโร สมฺมุขีภูตํ เวฬุํ เฉตฺวา นิคฺคณฺฐิํ กตฺวา ทสธา ขณฺเฑ กตฺวา เอกเมกํ ขณฺฑํ หีรํ หีรํ กโรนฺโต ผาเลติ, เอวเมว เตสํ ภิกฺขูนํ สปฺปายํ เทสนํ อุปปริกฺขิตฺวา ทสธา มาติกํ ฐเปตฺวา เอเกกโกฏฺฐาเส เอเกกปทํ วิภชนฺโต ‘‘กตโม เอโก ธมฺโม พหุกาโร, อปฺปมาโท กุสเลสุ ธมฺเมสูติ’’ติอาทินา นเยน เทสนํ วิตฺถาเรตุํ อารทฺโธฯ

ตตฺถ อปฺปมาโท กุสเลสุ ธมฺเมสูติ สพฺพตฺถกํ อุปการกํ อปฺปมาทํ กเถสิฯ อยญฺหิ อปฺปมาโท นาม สีลปูรเณ, อินฺทฺริยสํวเร, โภชเน มตฺตญฺญุตาย, ชาคริยานุโยเค, สตฺตสุ สทฺธมฺเมสุ, วิปสฺสนาคพฺภํ คณฺหาปเน, อตฺถปฏิสมฺภิทาทีสุ, สีลกฺขนฺธาทิปญฺจธมฺมกฺขนฺเธสุ, ฐานาฏฺฐาเนสุ, มหาวิหารสมาปตฺติยํ, อริยสจฺเจสุ, สติปฏฺฐานาทีสุ, โพธิปกฺขิเยสุ, วิปสฺสนาญาณาทีสุ อฏฺฐสุ วิชฺชาสูติ สพฺเพสุ อนวชฺชฏฺเฐน กุสเลสุ ธมฺเมสุ พหูปกาโรฯ

เตเนว นํ ภควา ‘‘ยาวตา, ภิกฺขเว, สตฺตา อปทา วา…เป.… ตถาคโต เตสํ อคฺคมกฺขายติฯ เอวเมว โข, ภิกฺขเว, เย เกจิ กุสลา ธมฺมา, สพฺเพเต อปฺปมาทมูลกา อปฺปมาทสโมสรณา, อปฺปมาโท เตสํ ธมฺมานํ อคฺคมกฺขายตี’’ติอาทินา (สํ. นิ. 5.139) นเยน หตฺถิปทาทีหิ โอปมฺเมหิ โอปเมนฺโต สํยุตฺตนิกาเย อปฺปมาทวคฺเค นานปฺปการํ โถเมติฯ ตํ สพฺพํ เอกปเทเนว สงฺคเหตฺวา เถโร อปฺปมาโท กุสเลสุ ธมฺเมสูติ อาหฯ ธมฺมปเท อปฺปมาทวคฺเคนาปิสฺส พหูปการตา ทีเปตพฺพาฯ อโสกวตฺถุนาปิ ทีเปตพฺพา –

(ก) อโสกราชา หิ นิคฺโรธสามเณรสฺส ‘‘อปฺปมาโท อมตปท’’นฺติ คาถํ สุตฺวา เอว ‘‘ติฏฺฐ, ตาต, มยฺหํ ตยา เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ กถิต’’นฺติ สามเณเร ปสีทิตฺวา จตุราสีติวิหารสหสฺสานิ กาเรสิฯ อิติ ถามสมฺปนฺเนน ภิกฺขุนา อปฺปมาทสฺส พหูปการตา ตีหิ ปิฏเกหิ ทีเปตฺวา กเถตพฺพาฯ ยํกิญฺจิ สุตฺตํ วา คาถํ วา อปฺปมาททีปนตฺถํ อาหรนฺโต ‘‘อฏฺฐาเน ฐตฺวา อาหรสิ, อติตฺเถน ปกฺขนฺโท’’ติ น วตฺตพฺโพฯ ธมฺมกถิกสฺเสเวตฺถ ถาโม จ พลญฺจ ปมาณํฯ

(ข) กายคตาสตีติ อานาปานํ จตุอิริยาปโถ สติสมฺปชญฺญํ ทฺวตฺติํสากาโร จตุธาตุววตฺถานํ ทส อสุภา นว สิวถิกา จุณฺณิกมนสิกาโร เกสาทีสุ จตฺตาริ รูปชฺฌานานีติ เอตฺถ อุปฺปนฺนสติยา เอตํ อธิวจนํฯ สาตสหคตาติ ฐเปตฺวา จตุตฺถชฺฌานํ อญฺญตฺถ สาตสหคตา โหติ สุขสมฺปยุตฺตา, ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ

(ค) สาสโว อุปาทานิโยติ อาสวานญฺเจว อุปาทานานญฺจ ปจฺจยภูโตฯ อิติ เตภูมกธมฺมเมว นิยเมติฯ

(ฆ) อสฺมิมาโนติ รูปาทีสุ อสฺมีติ มาโนฯ

(ง) อโยนิโส มนสิกาโรติ อนิจฺเจ นิจฺจนฺติอาทินา นเยน ปวตฺโต อุปฺปถมนสิกาโรฯ

(จ) วิปริยาเยน โยนิโส มนสิกาโร เวทิตพฺโพฯ

(ฉ) อานนฺตริโก เจโตสมาธีติ อญฺญตฺถ มคฺคานนฺตรํ ผลํ อานนฺตริโก เจโตสมาธิ นาม ฯ อิธ ปน วิปสฺสนานนฺตโร มคฺโค วิปสฺสนาย วา อนนฺตรตฺตา อตฺตโน วา อนนฺตรํ ผลทายกตฺตา อานนฺตริโก เจโตสมาธีติ อธิปฺเปโตฯ

(ช) อกุปฺปํ ญาณนฺติ อญฺญตฺถ ผลปญฺญา อกุปฺปญาณํ นามฯ อิธ ปจฺจเวกฺขณปญฺญา อธิปฺเปตาฯ

(ฌ) อาหารฏฺฐิติกาติ ปจฺจยฏฺฐิติกาฯ อยํ เอโก ธมฺโมติ เยน ปจฺจเยน ติฏฺฐนฺติ, อยํ เอโก ธมฺโม ญาตปริญฺญาย อภิญฺเญยฺโยฯ

(ญ) อกุปฺปา เจโตวิมุตฺตีติ อรหตฺตผลวิมุตฺติฯ

อิมสฺมิํ วาเร อภิญฺญาย ญาตปริญฺญา กถิตาฯ ปริญฺญาย ตีรณปริญฺญาฯ ปหาตพฺพสจฺฉิกาตพฺเพหิ ปหานปริญฺญาฯ ทุปฺปฏิวิชฺโฌติ เอตฺถ ปน มคฺโค กถิโตฯ สจฺฉิกาตพฺโพติ ผลํ กถิตํ, มคฺโค เอกสฺมิํเยว ปเท ลพฺภติฯ ผลํ ปน อเนเกสุปิ ลพฺภติเยวฯ

ภูตาติ สภาวโต วิชฺชมานาฯ ตจฺฉาติ ยาถาวาฯ ตถาติ ยถา วุตฺตา ตถาสภาวาฯ อวิตถาติ ยถา วุตฺตา น ตถา น โหนฺติฯ อนญฺญถาติ วุตฺตปฺปการโต น อญฺญถาฯ สมฺมา ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺธาติ ตถาคเตน โพธิปลฺลงฺเก นิสีทิตฺวา เหตุนา การเณน สยเมว อภิสมฺพุทฺธา ญาตา วิทิตา สจฺฉิกตาฯ อิมินา เถโร ‘‘อิเม ธมฺมา ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺธา, อหํ ปน ตุมฺหากํ รญฺโญ เลขวาจกสทิโส’’ติ ชินสุตฺตํ ทสฺเสนฺโต โอกปฺปนํ ชเนสิฯ

เอกธมฺมวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ทฺเวธมฺมวณฺณนา

[352] (ก) อิเม ทฺเว ธมฺมา พหุการาติ อิเม ทฺเว สติสมฺปชญฺญา ธมฺมา สีลปูรณาทีสุ อปฺปมาโท วิย สพฺพตฺถ อุปการกา หิตาวหาฯ