มุตฺตานีติ ฉินฺนพนฺธนานิ กตานิฯ ปหีนานีติ ปชหิตานิฯ ปฏินิสฺสฏฺฐานีติ ยถา น ปุน จิตฺตํ อารุหนฺติ, เอวํ ปฏินิสฺสชฺชิตานิฯ สพฺพาเนว ตานิ คหิตคฺคหณสฺส วิสฺสฏฺฐภาวเววจนานิฯ

สมวยสฏฺเฐสโนติ เอตฺถ อวยาติ อนูนาฯ สฏฺฐาติ วิสฺสฏฺฐาฯ สมฺมา อวยา สฏฺฐา เอสนา อสฺสาติ สมวยสฏฺเฐสโนฯ สมฺมา วิสฺสฏฺฐสพฺพเอสโนติ อตฺโถฯ ราคา จิตฺตํ วิมุตฺตนฺติอาทีหิ มคฺคสฺส กิจฺจนิปฺผตฺติ กถิตาฯ

ราโค เม ปหีโนติอาทีหิ ปจฺจเวกฺขณาย ผลํ กถิตํฯ

อเสกฺขธมฺมทสกวณฺณนา

อเสกฺขา สมฺมาทิฏฺฐีติอาทโย สพฺเพปิ ผลสมฺปยุตฺตธมฺมา เอวฯ เอตฺถ จ สมฺมาทิฏฺฐิ, สมฺมาญาณนฺติ ทฺวีสุ ฐาเนสุ ปญฺญาว กถิตาฯ สมฺมาวิมุตฺตีติ อิมินา ปเทน วุตฺตาวเสสาฯ ผลสมาปตฺติธมฺมา สงฺคหิตาติ เวทิตพฺพาฯ

‘‘อิเม โข, อาวุโส’’ติอาทิ วุตฺตนเยเนว โยเชตพฺพํฯ อิติ ฉนฺนํ ทสกานํ วเสน สมสฏฺฐิ ปญฺเห กเถนฺโต เถโร สามคฺคิรสํ ทสฺเสสีติฯ

ทสกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปญฺหสโมธานวณฺณนา

[349] อิธ ปน ฐตฺวา ปญฺหา สโมธาเนตพฺพาฯ อิมสฺมิญฺหิ สุตฺเต เอกกวเสน ทฺเว ปญฺหา กถิตาฯ ทุกวเสน สตฺตติฯ ติกวเสน อสีติสตํฯ จตุกฺกวเสน ทฺเวสตานิฯ ปญฺจกวเสน ติํสสตํฯ ฉกฺกวเสน พาตฺติํสสตํฯ สตฺตกวเสน อฏฺฐนวุติฯ อฏฺฐกวเสน อฏฺฐาสีติฯ นวกวเสน จตุปณฺณาสฯ ทสกวเสน สมสฏฺฐีติ เอวํ สหสฺสํ จุทฺทส ปญฺหา กถิตาฯ

อิมญฺหิ สุตฺตนฺตํ ฐเปตฺวา เตปิฏเก พุทฺธวจเน อญฺโญ สุตฺตนฺโต เอวํ พหุปญฺหปฏิมณฺฑิโต นตฺถิฯ

ภควา อิมํ สุตฺตนฺตํ อาทิโต ปฏฺฐาย สกลํ สุตฺวา จินฺเตสิ – ‘‘ธมฺมเสนาปติ สาริปุตฺโต พุทฺธพลํ ทีเปตฺวา อปฺปฏิวตฺติยํ สีหนาทํ นทติฯ สาวกภาสิโตติ วุตฺเต โอกปฺปนา น โหติ, ชินภาสิโตติ วุตฺเต โหติ, ตสฺมา ชินภาสิตํ กตฺวา เทวมนุสฺสานํ โอกปฺปนํ อิมสฺมิํ สุตฺตนฺเต อุปฺปาเทสฺสามี’’ติฯ ตโต วุฏฺฐาย สาธุการํ อทาสิฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อถ โข ภควา วุฏฺฐหิตฺวา อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ อามนฺเตสิ, สาธุ, สาธุ, สาริปุตฺต, สาธุ โข ตฺวํ สาริปุตฺต, ภิกฺขูนํ สงฺคีติปริยายํ อภาสี’’ติฯ

ตตฺถ สงฺคีติปริยายนฺติ สามคฺคิยา การณํฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ‘‘สาธุ, โข ตฺวํ, สาริปุตฺต, มม สพฺพญฺญุตญฺญาเณน สํสนฺทิตฺวา ภิกฺขูนํ สามคฺคิรสํ อภาสี’’ติฯ สมนุญฺโญ สตฺถา อโหสีติ อนุโมทเนน สมนุญฺโญ อโหสิฯ เอตฺตเกน อยํ สุตฺตนฺโต ชินภาสิโต นาม ชาโตฯ เทสนาปริโยสาเน อิมํ สุตฺตนฺตํ มนสิกโรนฺตา เต ภิกฺขู อรหตฺตํ ปาปุณิํสูติฯ

สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺฐกถาย

สงฺคีติสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

11. ทสุตฺตรสุตฺตวณฺณนา

[350] เอวํ เม สุตนฺติ ทสุตฺตรสุตฺตํฯ ตตฺรายํ อปุพฺพปทวณฺณนา – อาวุโส ภิกฺขเวติ สาวกานํ อาลปนเมตํฯ พุทฺธา หิ ปริสํ อามนฺตยมานา ‘ภิกฺขเว’ติ วทนฺติฯ สาวกา สตฺถารํ อุจฺจฏฺฐาเน ฐเปสฺสามาติ สตฺถุ อาลปเนน อนาลปิตฺวา อาวุโสติ อาลปนฺติฯ เต ภิกฺขูติ เต ธมฺมเสนาปติํ ปริวาเรตฺวา นิสินฺนา ภิกฺขูฯ เก ปน เต ภิกฺขูติ? อนิพทฺธวาสา ทิสาคมนียา ภิกฺขูฯ พุทฺธกาเล ทฺเว วาเร ภิกฺขู สนฺนิปตนฺติ – อุปกฏฺฐวสฺสูปนายิกกาเล จ ปวารณกาเล จฯ อุปกฏฺฐวสฺสูปนายิกาย ทสปิ วีสติปิ ติํสมฺปิ จตฺตาลีสมฺปิ ปญฺญาสมฺปิ ภิกฺขู วคฺคา วคฺคา กมฺมฏฺฐานตฺถาย อาคจฺฉนฺติฯ ภควา เตหิ สทฺธิํ สมฺโมทิตฺวา กสฺมา, ภิกฺขเว, อุปกฏฺฐาย วสฺสูปนายิกาย วิจรถาติ ปุจฺฉติฯ อถ เต ‘‘ภควา กมฺมฏฺฐานตฺถํ อาคตมฺห, กมฺมฏฺฐานํ โน เทถา’’ติ ยาจนฺติฯ

สตฺถา เตสํ จริยวเสน ราคจริตสฺส อสุภกมฺมฏฺฐานํ เทติฯ โทสจริตสฺส เมตฺตากมฺมฏฺฐานํ, โมหจริตสฺส อุทฺเทโส ปริปุจฺฉา – ‘กาเลน ธมฺมสฺสวนํ, กาเลน ธมฺมสากจฺฉา, อิทํ ตุยฺหํ สปฺปาย’นฺติ อาจิกฺขติฯ วิตกฺกจริตสฺส อานาปานสฺสติกมฺมฏฺฐานํ เทติฯ สทฺธาจริตสฺส ปสาทนียสุตฺตนฺเต พุทฺธสุโพธิํ ธมฺมสุธมฺมตํ สงฺฆสุปฺปฏิปตฺติญฺจ ปกาเสติฯ ญาณจริตสฺส อนิจฺจตาทิปฏิสํยุตฺเต คมฺภีเร สุตฺตนฺเต กเถติฯ เต กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา สเจ สปฺปายํ โหติ, ตตฺเถว วสนฺติฯ โน เจ โหติ, สปฺปายํ เสนาสนํ ปุจฺฉิตฺวา คจฺฉนฺติฯ เต ตตฺถ วสนฺตา เตมาสิกํ ปฏิปทํ คเหตฺวา ฆเฏตฺวา วายมนฺตา โสตาปนฺนาปิ โหนฺติ สกทาคามิโนปิ อนาคามิโนปิ อรหนฺโตปิฯ

ตโต วุตฺถวสฺสา ปวาเรตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ‘‘ภควา อหํ ตุมฺหากํ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา โสตาปตฺติผลํ ปตฺโต…เป.… อหํ อคฺคผลํ อรหตฺต’’นฺติ ปฏิลทฺธคุณํ อาโรเจนฺติฯ ตตฺถ อิเม ภิกฺขู อุปกฏฺฐาย วสฺสูปนายิกาย อาคตาฯ