สโฐ โหติ มายาวีติ เกราฏิกลกฺขเณน สาเฐยฺเยน, กตปฺปฏิจฺฉาทนลกฺขณาย มายาย จ สมนฺนาคโต โหติฯ ถทฺโธ โหติ อติมานีติ นิสฺสิเนหนิกฺกรุณถทฺธลกฺขเณน ถมฺเภน, อติกฺกมิตฺวา มญฺญนลกฺขเณน อติมาเนน จ สมนฺนาคโต โหติฯ ปาปิจฺโฉ โหตีติ อสนฺตสมฺภาวนปตฺถนลกฺขณาย ปาปิจฺฉตาย สมนฺนาคโต โหติฯ ปาปิกานนฺติ ตาสํเยว ลามกานํ อิจฺฉานํ วสํ คโตฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิโกติ นตฺถิ ทินฺนนฺติอาทินยปฺปวตฺตาย อยาถาวทิฏฺฐิยา อุเปโตฯ อนฺตคฺคาหิกายาติ สาเยว ทิฏฺฐิ อุจฺเฉทนฺตสฺส คหิตตฺตา ‘‘อนฺตคฺคาหิกา’’ติ วุจฺจติ, ตาย สมนฺนาคโตติ อตฺโถฯ สนฺทิฏฺฐิปรามาสีติอาทีสุ สยํ ทิฏฺฐิ สนฺทิฏฺฐิ, สนฺทิฏฺฐิเมว ปรามสติ คเหตฺวา วทตีติ สนฺทิฏฺฐิปรามาสีฯ อาธานํ วุจฺจติ ทฬฺหํ สุฏฺฐุ ฐปิตํ, ตถา กตฺวา คณฺหาตีติ อาธานคฺคาหีฯ อริฏฺโฐ วิย น สกฺกา โหติ ปฏินิสฺสชฺชาเปตุนฺติ ทุปฺปฏินิสฺสคฺคีฯ ยทิเมติ ยทิ อิเมฯ

ปริสุทฺธปปฏิกปฺปตฺตกถาวณฺณนา

[64] อิธ, นิคฺโรธ, ตปสฺสีติ เอวํ ภควา อญฺญติตฺถิเยหิ คหิตลทฺธิํ เตสํ รกฺขิตํ ตปํ สพฺพเมว สํกิลิฏฺฐนฺติ อุปกฺกิเลสปาฬิํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ปริสุทฺธปาฬิทสฺสนตฺถํ เทสนมารภนฺโต อิธ, นิคฺโรธาติอาทิมาหฯ ตตฺถ ‘‘น อตฺตมโน’’ติอาทีนิ วุตฺตวิปกฺขวเสเนว เวทิตพฺพานิฯ สพฺพวาเรสุ จ ลูขตปสฺสิโน เจว ธุตงฺคธรสฺส จ วเสน โยชนา เวทิตพฺพาฯ เอวํ โส ตสฺมิํ ฐาเน ปริสุทฺโธ โหตีติ เอวํ โส เตน น อตฺตมนตา น ปริปุณฺณสงฺกปฺปภาวสงฺขาเตน การเณน ปริสุทฺโธ นิรุปกฺกิเลโส โหติ, อุตฺตริ วายมมาโน กมฺมฏฺฐานสุทฺธิโก หุตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณาติฯ อิมินา นเยน สพฺพวาเรสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

[69] อทฺธา โข, ภนฺเตติ ภนฺเต เอวํ สนฺเต เอกํเสเนว วีริเยน ปาปชิคุจฺฉนวาโท ปริสุทฺโธ โหตีติ อนุชานาติฯ อิโต ปรญฺจ อคฺคภาวํ วา สารภาวํ วา อชานนฺโต อคฺคปฺปตฺตา สารปฺปตฺตา จาติ อาหฯ อถสฺส ภควา สารปฺปตฺตภาวํ ปฏิเสเธนฺโต น โข นิคฺโรธาติอาทิมาห ฯ ปปฏิกปฺปตฺตา โหตีติ สารวโต รุกฺขสฺส สารํ เผคฺคุํ ตจญฺจ อติกฺกมฺม พหิปปฏิกสทิสา โหตีติ ทสฺเสติฯ

ปริสุทฺธตจปฺปตฺตาทิกถาวณฺณนา

[70] อคฺคํ ปาเปตูติ เทสนาวเสน อคฺคํ ปาเปตฺวา เทเสตุ, สารํ ปาเปตฺวา เทเสตูติ ทสพลํ ยาจติฯ จาตุยามสํวรสํวุโตติ จตุพฺพิเธน สํวเรน ปิหิโตฯ น ปาณํ อติปาเตตีติ ปาณํ น หนติฯ น ภาวิตมาสีสตีติ ภาวิตํ นาม เตสํ สญฺญาย ปญฺจ กามคุณา, เต น อาสีสติ น เสวตีติ อตฺโถฯ

อทุํ จสฺส โหตีติ เอตญฺจสฺส อิทานิ วุจฺจมานํ ‘‘โส อภิหรตี’’ติอาทิลกฺขณํฯ ตปสฺสิตายาติ ตปสฺสิภาเวน โหติฯ ตตฺถ โส อภิหรตีติ โส ตํ สีลํ อภิหรติ, อุปรูปริ วฑฺเฒติฯ สีลํ เม ปริปุณฺณํ, ตโป อารทฺโธ, อลเมตฺตาวตาติ น วีริยํ วิสฺสชฺเชติฯ โน หีนายาวตฺตตีติ หีนาย คิหิภาวตฺถาย น อาวตฺตติฯ สีลโต อุตฺตริ วิเสสาธิคมตฺถาย วีริยํ กโรติเยว, เอวํ กโรนฺโต โส วิวิตฺตํ เสนาสนํ ภชติฯ ‘‘อรญฺญ’’นฺติอาทีนิ สามญฺญผเล (ที. นิ. อฏฺฐ. 1.216) วิตฺถาริตาเนวฯ ‘‘เมตฺตาสหคเตนา’’ติอาทีนิ วิสุทฺธิมคฺเค วณฺณิตานิฯ ตจปฺปตฺตาติ ปปฏิกโต อพฺภนฺตรํ ตจํ ปตฺตาฯ เผคฺคุปฺปตฺตาติ ตจโต อพฺภนฺตรํ เผคฺคุํ ปตฺตา, เผคฺคุสทิสา โหตีติ อตฺโถฯ

[74] ‘‘เอตฺตาวตา, โข นิคฺโรธ, ตโปชิคุจฺฉา อคฺคปฺปตฺตา จ โหติ สารปฺปตฺตา จา’’ติ อิทํ ภควา ติตฺถิยานํ วเสนาหฯ ติตฺถิยานญฺหิ ลาภสกฺกาโร รุกฺขสฺส สาขาปลาสสทิโสฯ ปญฺจสีลมตฺตกํ ปปฏิกสทิสํฯ อฏฺฐสมาปตฺติมตฺตํ ตจสทิสํฯ ปุพฺเพนิวาสญาณาวสานา อภิญฺญา เผคฺคุสทิสาฯ ทิพฺพจกฺขุํ ปเนเต อรหตฺตนฺติ คเหตฺวา วิจรนฺติฯ เตน เนสํ ตํ รุกฺขสฺส สารสทิสํฯ สาสเน ปน ลาภสกฺกาโร สาขาปลาสสทิโสฯ สีลสมฺปทา ปปฏิกสทิสาฯ ฌานสมาปตฺติโย ตจสทิสาฯ โลกิยาภิญฺญา เผคฺคุสทิสาฯ มคฺคผลํ สาโรฯ อิติ ภควตา อตฺตโน สาสนํ โอนตวินตผลภารภริตรุกฺขูปมาย อุปมิตํฯ