โลกสฺส ธมฺมา โลกธมฺมาฯ เอเตหิ มุตฺโต นาม นตฺถิ, พุทฺธานมฺปิ โหนฺติเยวฯ วุตฺตมฺปิ เจตํ – ‘‘อฏฺฐิเม, ภิกฺขเว, โลกธมฺมา โลกํ อนุปริวตฺตนฺติ, โลโก จ อฏฺฐ โลกธมฺเม อนุปริวตฺตตี’’ติ (อ. นิ. 8.5)ฯ ลาโภ อลาโภติ ลาเภ อาคเต อลาโภ อาคโต เอวาติ เวทิตพฺโพฯ ยสาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

[338] อภิภายตนวิโมกฺขกถา เหฏฺฐา กถิตา เอวฯ

‘‘อิเม โข, อาวุโส’’ติอาทิ วุตฺตนเยเนว โยเชตพฺพํฯ อิติ เอกาทสนฺนํ อฏฺฐกานํ วเสน อฏฺฐาสีติ ปญฺเห กเถนฺโต เถโร สามคฺคิรสํ ทสฺเสสีติฯ

อฏฺฐกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นวกวณฺณนา

[340] อิติ อฏฺฐกวเสน สามคฺคิรสํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ นวกวเสน ทสฺเสตุํ ปุน เทสนํ อารภิฯ ตตฺถ อาฆาตวตฺถูนีติ อาฆาตการณานิฯ อาฆาตํ พนฺธตีติ โกปํ พนฺธติ กโรติ อุปฺปาเทติฯ

ตํ กุเตตฺถ ลพฺภาติ ตํ อนตฺถจรณํ มา อโหสีติ เอตสฺมิํ ปุคฺคเล กุโต ลพฺภา, เกน การเณน สกฺกา ลทฺธุํ ? ปโร นาม ปรสฺส อตฺตโน จิตฺตรุจิยา อนตฺถํ กโรตีติ เอวํ จินฺเตตฺวา อาฆาตํ ปฏิวิโนเทติฯ อถ วา สจาหํ ปฏิโกปํ กเรยฺยํ, ตํ โกปกรณํ เอตฺถ ปุคฺคเล กุโต ลพฺภา, เกน การเณน ลทฺธพฺพนฺติ อตฺโถฯ กุโต ลาภาติปิ ปาโฐ, สจาหํ เอตฺถ โกปํ กเรยฺยํ, ตสฺมิํ เม โกปกรเณ กุโต ลาภา, ลาภา นาม เก สิยุนฺติ อตฺโถฯ อิมสฺมิญฺจ อตฺเถ ตนฺติ นิปาตมตฺตเมว โหติฯ

[341] สตฺตาวาสาติ สตฺตานํ อาวาสา, วสนฏฺฐานานีติ อตฺโถฯ ตตฺถ สุทฺธาวาสาปิ สตฺตาวาโสว, อสพฺพกาลิกตฺตา ปน น คหิตาฯ สุทฺธาวาสา หิ พุทฺธานํ ขนฺธาวารสทิสาฯ

อสงฺเขฺยยฺยกปฺเป พุทฺเธสุ อนิพฺพตฺตนฺเตสุ ตํ ฐานํ สุญฺญํ โหตีติ อสพฺพกาลิกตฺตา น คหิตาฯ เสสเมตฺถ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ เหฏฺฐา วุตฺตเมวฯ

[342] อกฺขเณสุ ธมฺโม จ เทสิยตีติ จตุสจฺจธมฺโม เทสิยติฯ โอปสมิโกติ กิเลสูปสมกโรฯ ปรินิพฺพานิโกติ กิเลสปรินิพฺพาเนน ปรินิพฺพานาวโหฯ สมฺโพธคามีติ จตุมคฺคญาณปฏิเวธคามีฯ อญฺญตรนฺติ อสญฺญภวํ วา อรูปภวํ วาฯ

[343] อนุปุพฺพวิหาราติ อนุปฏิปาฏิยา สมาปชฺชิตพฺพวิหาราฯ

[344] อนุปุพฺพนิโรธาติ อนุปฏิปาฏิยา นิโรธาฯ

‘‘อิเม, โข อาวุโส’’ติอาทิ วุตฺตนเยเนว โยเชตพฺพํฯ อิติ ฉนฺนํ นวกานํ วเสน จตุปณฺณาส ปญฺเห กเถนฺโต เถโร สามคฺคิรสํ ทสฺเสสีติฯ

นวกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ทสกวณฺณนา

[345] อิติ นวกวเสน สามคฺคิรสํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ทสกวเสน ทสฺเสตุํ ปุน เทสนํ อารภิฯ ตตฺถ นาถกรณาติ ‘‘สนาถา, ภิกฺขเว, วิหรถ มา อนาถา, ทส อิเม, ภิกฺขเว, ธมฺมา นาถกรณา’’ติ (อ. นิ. 10.18) เอวํ อกฺขาตา อตฺตโน ปติฏฺฐากรา ธมฺมาฯ

กลฺยาณมิตฺโตติอาทีสุ สีลาทิคุณสมฺปนฺนา กลฺยาณา อสฺส มิตฺตาติ กลฺยาณมิตฺโตฯ เต จสฺส ฐานนิสชฺชาทีสุ สห อยนโต สหายาติ กลฺยาณสหาโยฯ จิตฺเตน เจว กาเยน จ กลฺยาณมิตฺเตสุ เอว สมฺปวงฺโก โอนโตติ กลฺยาณสมฺปวงฺโกฯ สุวโจ โหตีติ สุเขน วตฺตพฺโพ โหติ สุเขน อนุสาสิตพฺโพฯ ขโมติ คาฬฺเหน ผรุเสน กกฺขเฬน วุจฺจมาโน ขมติ, น กุปฺปติฯ