เมนู

นิพฺเพธภาคิยฉกฺกวณฺณนา

นิพฺเพธภาคิยาติ นิพฺเพโธ วุจฺจติ นิพฺพานํ, ตํ ภชนฺติ อุปคจฺฉนฺตีติ นิพฺเพธภาคิยาฯ อนิจฺจสญฺญาทโย ปญฺจเก วุตฺตาฯ นิโรธานุปสฺสนาญาเณ สญฺญา นิโรธสญฺญา นามฯ

‘‘อิเม โข, อาวุโส’’ติอาทิ วุตฺตนเยเนว โยเชตพฺพํฯ อิติ ทฺวาวีสติยา ฉกฺกานํ วเสน พาตฺติํสสตปญฺเห กเถนฺโต เถโร สามคฺคิรสํ ทสฺเสสีติฯ

ฉกฺกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สตฺตกวณฺณนา

[330] อิติ ฉกฺกวเสน สามคฺคิรสํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ สตฺตกวเสน ทสฺเสตุํ ปุน เทสนํ อารภิฯ

ตตฺถ สมฺปตฺติปฏิลาภฏฺเฐน สทฺธาว ธนํ สทฺธาธนํฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ ปญฺญาธนํ ปเนตฺถ สพฺพเสฏฺฐํฯ ปญฺญาย หิ ฐตฺวา ตีณิ สุจริตานิ ปญฺจสีลานิ ทสสีลานิ ปูเรตฺวา สคฺคูปคา โหนฺติ, สาวกปารมีญาณํ, ปจฺเจกโพธิญาณํ, สพฺพญฺญุตญฺญาณญฺจ ปฏิวิชฺฌนฺติฯ อิมาสํ สมฺปตฺตีนํ ปฏิลาภการณโต ปญฺญา ‘‘ธน’’นฺติ วุตฺตาฯ สตฺตปิ เจตานิ โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกาเนว กถิตานิฯ โพชฺฌงฺคกถา กถิตาวฯ

สมาธิปริกฺขาราติ สมาธิปริวาราฯ สมฺมาทิฏฺฐาทีนิ วุตฺตตฺถาเนวฯ อิเมปิ สตฺต ปริกฺขารา โลกิยโลกุตฺตราว กถิตาฯ

อสตํ ธมฺมา อสนฺตา วา ธมฺมา ลามกา ธมฺมาติ อสทฺธมฺมาฯ วิปริยาเยน สทฺธมฺมา เวทิตพฺพาฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวฯ สทฺธมฺเมสุ ปน สทฺธาทโย สพฺเพปิ วิปสฺสกสฺเสว กถิตาฯ เตสุปิ ปญฺญา โลกิยโลกุตฺตราฯ อยํ วิเสโสฯ

สปฺปุริสานํ ธมฺมาติ สปฺปุริสธมฺมาฯ ตตฺถ สุตฺตเคยฺยาทิกํ ธมฺมํ ชานาตีติ ธมฺมญฺญูฯ ตสฺส ตสฺเสว ภาสิตสฺส อตฺถํ ชานาตีติ อตฺถญฺญูฯ ‘‘เอตฺตโกมฺหิ สีเลน สมาธินา ปญฺญายา’’ติ เอวํ อตฺตานํ ชานาตีติ อตฺตญฺญูฯ ปฏิคฺคหณปริโภเคสุ มตฺตํ ชานาตีติ มตฺตญฺญูฯ

อยํ กาโล อุทฺเทสสฺส, อยํ กาโล ปริปุจฺฉาย, อยํ กาโล โยคสฺส อธิคมายาติ เอวํ กาลํ ชานาตีติ กาลญฺญูฯ เอตฺถ จ ปญฺจ วสฺสานิ อุทฺเทสสฺส กาโลฯ ทส ปริปุจฺฉายฯ อิทํ อติสมฺพาธํฯ ทส วสฺสานิ ปน อุทฺเทสสฺส กาโลฯ วีสติ ปริปุจฺฉายฯ ตโต ปรํ โยเค กมฺมํ กาตพฺพํฯ อฏฺฐวิธํ ปริสํ ชานาตีติ ปริสญฺญูฯ เสวิตพฺพาเสวิตพฺพํ ปุคฺคลํ ชานาตีติ ปุคฺคลญฺญูฯ

[331] นิทฺทสวตฺถูนีติ นิทฺทสาทิวตฺถูนิฯ นิทฺทโส ภิกฺขุ, นิพฺพีโส, นิตฺติํโส, นิจฺจตฺตาลีโส, นิปฺปญฺญาโส ภิกฺขูติ เอวํ วจนการณานิฯ อยํ กิร ปญฺโห ติตฺถิยสมเย อุปฺปนฺโนฯ ติตฺถิยา หิ ทสวสฺสกาเล มตํ นิคณฺฐํ นิทฺทโสติ วทนฺติฯ โส กิร ปุน ทสวสฺโส น โหติฯ น เกวลญฺจ ทสวสฺโสวฯ นววสฺโสปิ…เป.… เอกวสฺโสปิ น โหติฯ เอเตเนว นเยน วีสติวสฺสาทิกาเลปิ มตํ นิพฺพีโส, นิตฺติํโส, นิจฺจตฺตาลีโส, นิปฺปญฺญาโสติ วทนฺติฯ อายสฺมา อานนฺโท คาเม วิจรนฺโต ตํ กถํ สุตฺวา วิหารํ คนฺตฺวา ภควโต อาโรเจสิฯ ภควา อาห –

‘‘น อิทํ, อานนฺท, ติตฺถิยานํ อธิวจนํ มม สาสเน ขีณาสวสฺเสตํ อธิวจนํฯ ขีณาสโว หิ ทสวสฺสกาเล ปรินิพฺพุโต ปุน ทสวสฺโส น โหติฯ น เกวลญฺจ ทสวสฺโสว, นววสฺโสปิ…เป.… เอกวสฺโสปิฯ น เกวลญฺจ เอกวสฺโสว, ทสมาสิโกปิ…เป.… เอกมาสิโกปิฯ เอกทิวสิโกปิฯ เอกมุหุตฺโตปิ น โหติ เอวฯ กสฺมา? ปุน ปฏิสนฺธิยา อภาวาฯ นิพฺพีสาทีสุปิ เอเสว นโยฯ อิติ ภควา มม สาสเน ขีณาสวสฺเสตํ อธิวจน’’นฺติ

วตฺวา เยหิ การเณหิ โส นิทฺทโส โหติ, ตานิ ทสฺเสตุํ สตฺต นิทฺทสวตฺถูนิ เทเสติฯ เถโรปิ ตเมว เทสนํ อุทฺธริตฺวา สตฺต นิทฺทสวตฺถูนิ อิธาวุโส, ภิกฺขุ, สิกฺขาสมาทาเนติอาทิมาหฯ ตตฺถ อิธาติ อิมสฺมิํ สาสเนฯ สิกฺขาสมาทาเน ติพฺพจฺฉนฺโท โหตีติ สิกฺขตฺตยปูรเณ พหลจฺฉนฺโท โหติฯ

อายติญฺจ สิกฺขาสมาทาเน อวิคตเปโมติ อนาคเต ปุนทิวสาทีสุปิ สิกฺขาปูรเณ อวิคตเปเมน สมนฺนาคโต โหติฯ ธมฺมนิสนฺติยาติ ธมฺมนิสามนายฯ วิปสฺสนาเยตํ อธิวจนํฯ อิจฺฉาวินเยติ ตณฺหาวินยเนฯ ปฏิสลฺลาเนติ เอกีภาเวฯ วีริยารมฺเภติ กายิกเจตสิกสฺส วีริยสฺส ปูรเณฯ สติเนปกฺเกติ สติยญฺเจว เนปกฺกภาเว จฯ ทิฏฺฐิปฏิเวเธติ มคฺคทสฺสเนฯ เสสํ สพฺพตฺถ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ

สญฺญาสุ อสุภานุปสฺสนาญาเณ สญฺญา อสุภสญฺญาฯ อาทีนวานุปสฺสนาญาเณ สญฺญา อาทีนวสญฺญา นามฯ เสสา เหฏฺฐา วุตฺตา เอวฯ พลสตฺตกวิญฺญาณฏฺฐิติสตฺตกปุคฺคลสตฺตกานิ วุตฺตนยาเนว ฯ อปฺปหีนฏฺเฐน อนุสยนฺตีติ อนุสยาฯ ถามคโต กามราโค กามราคานุสโยฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ สํโยชนสตฺตกํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

อธิกรณสมถสตฺตกวณฺณนา

อธิกรณสมเถสุ อธิกรณานิ สเมนฺติ วูปสเมนฺตีติ อธิกรณสมถาฯ อุปฺปนฺนุปฺปนฺนานนฺติ อุปฺปนฺนานํ อุปฺปนฺนานํฯ อธิกรณานนฺติ วิวาทาธิกรณํ อนุวาทาธิกรณํ อาปตฺตาธิกรณํ กิจฺจาธิกรณนฺติ อิเมสํ จตุนฺนํฯ สมถาย วูปสมายาติ สมถตฺถญฺเจว วูปสมนตฺถญฺจฯ สมฺมุขาวินโย ทาตพฺโพ…เป.… ติณวตฺถารโกติ อิเม สตฺต สมถา ทาตพฺพาฯ

ตตฺรายํ วินิจฺฉยนโยฯ อธิกรเณสุ ตาว ธมฺโมติ วา อธมฺโมติ วา อฏฺฐารสหิ วตฺถูหิ วิวทนฺตานํ ภิกฺขูนํ โย วิวาโท, อิทํ วิวาทาธิกรณํ นามฯ สีลวิปตฺติยา วา อาจารทิฏฺฐิอาชีววิปตฺติยา วา อนุวทนฺตานํ อนุวาโท อุปวทนา เจว โจทนา จ, อิทํ อนุวาทาธิกรณํ นามฯ มาติกาย อาคตา ปญฺจ, วิภงฺเค ทฺเวติ สตฺตปิ อาปตฺติกฺขนฺธา, อิทํ อาปตฺตาธิกรณํ นามฯ สงฺฆสฺส อปโลกนาทีนํ จตุนฺนํ กมฺมานํ กรณํ, อิทํ กิจฺจาธิกรณํ นามฯ

ตตฺถ วิวาทาธิกรณํ ทฺวีหิ สมเถหิ สมฺมติ สมฺมุขาวินเยน จ เยภุยฺยสิกาย จฯ