อนุสฺสติโยว อนุสฺสติฏฺฐานานิ นามฯ พุทฺธานุสฺสตีติ พุทฺธสฺส คุณานุสฺสรณํฯ เอวํ อนุสฺสรโต หิ ปีติ อุปฺปชฺชติฯ โส ตํ ปีติํ ขยโต วยโต ปฏฺฐเปตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณาติฯ อุปจารกมฺมฏฺฐานํ นาเมตํ คิหีนมฺปิ ลพฺภติ, เอส นโย สพฺพตฺถฯ วิตฺถารกถา ปเนตฺถ วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพาฯ

สตตวิหารฉกฺกวณฺณนา

[328] สตตวิหาราติ ขีณาสวสฺส นิจฺจวิหาราฯ จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวาติ จกฺขุทฺวารารมฺมเณ อาปาถคเต ตํ รูปํ จกฺขุวิญฺญาเณน ทิสฺวา ชวนกฺขเณ อิฏฺเฐ อรชฺชนฺโต เนว สุมโน โหติ, อนิฏฺเฐ อทุสฺสนฺโต น ทุมฺมโนฯ อสมเปกฺขเน โมหํ อนุปฺปาเทนฺโต อุเปกฺขโก วิหรติ มชฺฌตฺโต, สติยา ยุตฺตตฺตา สโต, สมฺปชญฺเญน ยุตฺตตฺตา สมฺปชาโนฯ เสสปเทสุปิ เอเสว นโยฯ อิติ ฉสุปิ ทฺวาเรสุ อุเปกฺขโก วิหรตีติ อิมินา ฉฬงฺคุเปกฺขา กถิตาฯ สมฺปชาโนติ วจนโต ปน จตฺตาริ ญาณสมฺปยุตฺตจิตฺตานิ ลพฺภนฺติฯ สตตวิหาราติ วจนโต อฏฺฐปิ มหาจิตฺตานิ ลพฺภนฺติ อรชฺชนฺโต อทุสฺสนฺโตติ วจนโต ทสปิ จิตฺตานิ ลพฺภนฺติฯ โสมนสฺสํ กถํ ลพฺภตีติ เจ อาเสวนโต ลพฺภติฯ

อภิชาติฉกฺกวณฺณนา

[329] อภิชาติโยติ ชาติโยฯ กณฺหาภิชาติโก สมาโนติ กณฺเห นีจกุเล ชาโต หุตฺวาฯ กณฺหํ ธมฺมํ อภิชายตีติ กาฬกํ ทสทุสฺสีลฺยธมฺมํ ปสวติ กโรติฯ โส ตํ อภิชายิตฺวา นิรเย นิพฺพตฺตติฯ สุกฺกํ ธมฺมนฺติ อหํ ปุพฺเพปิ ปุญฺญานํ อกตตฺตา นีจกุเล นิพฺพตฺโตฯ อิทานิ ปุญฺญํ กโรมีติ ปุญฺญสงฺขาตํ ปณฺฑรํ ธมฺมํ อภิชายติฯ โส เตน สคฺเค นิพฺพตฺตติฯ อกณฺหํ อสุกฺกํ นิพฺพานนฺติ นิพฺพานญฺหิ สเจ กณฺหํ ภเวยฺย, กณฺหวิปากํ ทเทยฺยฯ สเจ สุกฺกํ, สุกฺกวิปากํ ทเทยฺยฯ ทฺวินฺนมฺปิ อปฺปทานโต ปน ‘‘อกณฺหํ อสุกฺก’’นฺติ วุตฺตํฯ นิพฺพานญฺจ นาม อิมสฺมิํ อตฺเถ อรหตฺตํ อธิปฺเปตํฯ ตญฺหิ กิเลสนิพฺพานนฺเต ชาตตฺตา นิพฺพานํ นามฯ ตํ เอส อภิชายติ ปสวติ กโรติฯ สุกฺกาภิชาติโก สมาโนติ สุกฺเก อุจฺจกุเล ชาโต หุตฺวาฯ เสสํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ

นิพฺเพธภาคิยฉกฺกวณฺณนา

นิพฺเพธภาคิยาติ นิพฺเพโธ วุจฺจติ นิพฺพานํ, ตํ ภชนฺติ อุปคจฺฉนฺตีติ นิพฺเพธภาคิยาฯ อนิจฺจสญฺญาทโย ปญฺจเก วุตฺตาฯ นิโรธานุปสฺสนาญาเณ สญฺญา นิโรธสญฺญา นามฯ

‘‘อิเม โข, อาวุโส’’ติอาทิ วุตฺตนเยเนว โยเชตพฺพํฯ อิติ ทฺวาวีสติยา ฉกฺกานํ วเสน พาตฺติํสสตปญฺเห กเถนฺโต เถโร สามคฺคิรสํ ทสฺเสสีติฯ

ฉกฺกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สตฺตกวณฺณนา

[330] อิติ ฉกฺกวเสน สามคฺคิรสํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ สตฺตกวเสน ทสฺเสตุํ ปุน เทสนํ อารภิฯ

ตตฺถ สมฺปตฺติปฏิลาภฏฺเฐน สทฺธาว ธนํ สทฺธาธนํฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ ปญฺญาธนํ ปเนตฺถ สพฺพเสฏฺฐํฯ ปญฺญาย หิ ฐตฺวา ตีณิ สุจริตานิ ปญฺจสีลานิ ทสสีลานิ ปูเรตฺวา สคฺคูปคา โหนฺติ, สาวกปารมีญาณํ, ปจฺเจกโพธิญาณํ, สพฺพญฺญุตญฺญาณญฺจ ปฏิวิชฺฌนฺติฯ อิมาสํ สมฺปตฺตีนํ ปฏิลาภการณโต ปญฺญา ‘‘ธน’’นฺติ วุตฺตาฯ สตฺตปิ เจตานิ โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกาเนว กถิตานิฯ โพชฺฌงฺคกถา กถิตาวฯ

สมาธิปริกฺขาราติ สมาธิปริวาราฯ สมฺมาทิฏฺฐาทีนิ วุตฺตตฺถาเนวฯ อิเมปิ สตฺต ปริกฺขารา โลกิยโลกุตฺตราว กถิตาฯ

อสตํ ธมฺมา อสนฺตา วา ธมฺมา ลามกา ธมฺมาติ อสทฺธมฺมาฯ วิปริยาเยน สทฺธมฺมา เวทิตพฺพาฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวฯ สทฺธมฺเมสุ ปน สทฺธาทโย สพฺเพปิ วิปสฺสกสฺเสว กถิตาฯ เตสุปิ ปญฺญา โลกิยโลกุตฺตราฯ อยํ วิเสโสฯ

สปฺปุริสานํ ธมฺมาติ สปฺปุริสธมฺมาฯ ตตฺถ สุตฺตเคยฺยาทิกํ ธมฺมํ ชานาตีติ ธมฺมญฺญูฯ ตสฺส ตสฺเสว ภาสิตสฺส อตฺถํ ชานาตีติ อตฺถญฺญูฯ ‘‘เอตฺตโกมฺหิ สีเลน สมาธินา ปญฺญายา’’ติ เอวํ อตฺตานํ ชานาตีติ อตฺตญฺญูฯ ปฏิคฺคหณปริโภเคสุ มตฺตํ ชานาตีติ มตฺตญฺญูฯ