เจโตขิลปญฺจกวณฺณนา

[319] เจโตขิลาติ จิตฺตสฺส ถทฺธภาวาฯ สตฺถริ กงฺขตีติ สตฺถุ สรีเร วา คุเณ วา กงฺขติฯ สรีเร กงฺขมาโน ‘‘ทฺวตฺติํสมหาปุริสวรลกฺขณปฏิมณฺฑิตํ นาม สรีรํ อตฺถิ นุ โข นตฺถี’’ติ กงฺขติฯ คุเณ กงฺขมาโน ‘‘อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนชานนสมตฺถํ สพฺพญฺญุตญาณํ อตฺถิ นุ โข นตฺถี’’ติ กงฺขติฯ อาตปฺปายาติ วีริยกรณตฺถายฯ อนุโยคายาติ ปุนปฺปุนํ โยคายฯ สาตจฺจายาติ สตตกิริยายฯ ปธานายาติ ปทหนตฺถายฯ อยํ ปฐโม เจโตขิโลติ อยํ สตฺถริ วิจิกิจฺฉาสงฺขาโต ปฐโม จิตฺตสฺส ถทฺธภาโวฯ ธมฺเมติ ปริยตฺติธมฺเม จ ปฏิเวธธมฺเม จฯ ปริยตฺติธมฺเม กงฺขมาโน ‘‘เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ จตุราสีติธมฺมกฺขนฺธสหสฺสานีติ วทนฺติ, อตฺถิ นุ โข เอตํ นตฺถี’’ติ กงฺขติฯ ปฏิเวธธมฺเม กงฺขมาโน ‘‘วิปสฺสนานิสฺสนฺโท มคฺโค นาม, มคฺคนิสฺสนฺโท ผลํ นาม, สพฺพสงฺขารปฏินิสฺสคฺโค นิพฺพานํ นามาติ วทนฺติ, ตํ อตฺถิ นุ โข นตฺถี’’ติ กงฺขติฯ สงฺเฆ กงฺขตีติ ‘‘อุชุปฺปฏิปนฺโนติอาทีนํ ปทานํ วเสน เอวรูปํ ปฏิปทํ ปฏิปนฺโน จตฺตาโร มคฺคฏฺฐา จตฺตาโร ผลฏฺฐาติ อฏฺฐนฺนํ ปุคฺคลานํ สมูหภูโต สงฺโฆ นาม อตฺถิ นุ โข นตฺถี’’ติ กงฺขติฯ สิกฺขาย กงฺขมาโน ‘‘อธิสีลสิกฺขา นาม, อธิจิตฺตอธิปญฺญาสิกฺขา นามาติ วทนฺติ , สา อตฺถิ นุ โข นตฺถี’’ติ กงฺขติฯ อยํ ปญฺจโมติ อยํ สพฺรหฺมจารีสุ โกปสงฺขาโต ปญฺจโม จิตฺตสฺส ถทฺธภาโว กจวรภาโว ขาณุกภาโวฯ

เจตโสวินิพนฺธาทิปญฺจกวณฺณนา

[320] เจตโสวินิพนฺธาติ จิตฺตํ พนฺธิตฺวา มุฏฺฐิยํ กตฺวา วิย คณฺหนฺตีติ เจตโสวินิพนฺธาฯ กาเมติ วตฺถุกาเมปิ กิเลสกาเมปิฯ กาเยติ อตฺตโน กาเยฯ รูเปติ พหิทฺธารูเปฯ ยาวทตฺถนฺติ ยตฺตกํ อิจฺฉติ, ตตฺตกํฯ อุทราวเทหกนฺติ อุทรปูรํฯ ตญฺหิ อุทรํ อวเทหนโต ‘‘อุทราวเทหก’’นฺติ วุจฺจติฯ เสยฺยสุขนฺติ มญฺจปีฐสุขํฯ ปสฺสสุขนฺติ ยถา สมฺปริวตฺตกํ สยนฺตสฺส ทกฺขิณปสฺสวามปสฺสานํ สุขํ โหติ, เอวํ อุปฺปนฺนํ สุขํฯ มิทฺธสุขนฺติ นิทฺทาสุขํฯ อนุยุตฺโตติ ยุตฺตปฺปยุตฺโต วิหรติฯ ปณิธายาติ ปตฺถยิตฺวาฯ พฺรหฺมจริเยนาติ เมถุนวิรติพฺรหฺมจริเยนฯ เทโว วา ภวิสฺสามีติ มเหสกฺขเทโว วา ภวิสฺสามิฯ เทวญฺญตโร วาติ อปฺเปสกฺขเทเวสุ วา อญฺญตโรฯ

อินฺทฺริเยสุ ปฐมปญฺจเก โลกิยาเนว กถิตานิฯ ทุติยปญฺจเก ปฐมทุติยจตุตฺถานิ โลกิยานิ, ตติยปญฺจมานิ โลกิยโลกุตฺตรานิฯ ตติยปญฺจเก สมถวิปสฺสนามคฺควเสน โลกิยโลกุตฺตรานิฯ