อภพฺพฏฺฐานาทิปญฺจกวณฺณนา

[316] ‘‘อภพฺโพ, อาวุโส, ขีณาสโว ภิกฺขุ สญฺจิจฺจ ปาณ’’นฺติอาทิ เทสนาสีสเมว, โสตาปนฺนาทโยปิ ปน อภพฺพาฯ ปุถุชฺชนขีณาสวานํ นินฺทาปสํสตฺถมฺปิ เอวํ วุตฺตํฯ ปุถุชฺชโน นาม คารยฺโห, มาตุฆาตาทีนิปิ กโรติ ฯ ขีณาสโว ปน ปาสํโส, กุนฺถกิปิลฺลิกฆาตาทีนิปิ น กโรตีติฯ

พฺยสเนสุ วิยสฺสตีติ พฺยสนํ, หิตสุขํ ขิปติ วิทฺธํเสตีติ อตฺโถฯ ญาตีนํ พฺยสนํ ญาติพฺยสนํ, โจรโรคภยาทีหิ ญาติวินาโสติ อตฺโถฯ โภคานํ พฺยสนํ โภคพฺยสนํ, ราชโจราทิวเสน โภควินาโสติ อตฺโถฯ โรโค เอว พฺยสนํ โรคพฺยสนํฯ โรโค หิ อาโรคฺยํ พฺยสติ วินาเสตีติ พฺยสนํ, สีลสฺส พฺยสนํ สีลพฺยสนํฯ ทุสฺสีลฺยสฺเสตํ นามํฯ สมฺมาทิฏฺฐิํ วินาสยมานา อุปฺปนฺนา ทิฏฺฐิ เอว พฺยสนํ ทิฏฺฐิพฺยสนํฯ เอตฺถ จ ญาติพฺยสนาทีนิ ตีณิ เนว อกุสลานิ น ติลกฺขณาหตานิฯ สีลทิฏฺฐิพฺยสนทฺวยํ อกุสลํ ติลกฺขณาหตํฯ เตเนว ‘‘นาวุโส, สตฺตา ญาติพฺยสนเหตุ วา’’ติอาทิมาหฯ

ญาติสมฺปทาติ ญาตีนํ สมฺปทา ปาริปูรี พหุภาโวฯ โภคสมฺปทายปิ เอเสว นโยฯ อาโรคฺยสฺส สมฺปทา อาโรคฺยสมฺปทาฯ ปาริปูรี ทีฆรตฺตํ อโรคตาฯ สีลทิฏฺฐิสมฺปทาสุปิ เอเสว นโย ฯ อิธาปิ ญาติสมฺปทาทโย โน กุสลา, น ติลกฺขณาหตาฯ สีลทิฏฺฐิสมฺปทา กุสลา, ติลกฺขณาหตาฯ เตเนว ‘‘นาวุโส, สตฺตา ญาติสมฺปทาเหตุ วา’’ติอาทิมาหฯ

สีลวิปตฺติสีลสมฺปตฺติกถา มหาปรินิพฺพาเน วิตฺถาริตาวฯ

โจทเกนาติ วตฺถุสํสนฺทสฺสนา, อาปตฺติสํสนฺทสฺสนา, สํวาสปฺปฏิกฺเขโป, สามีจิปฺปฏิกฺเขโปติ จตูหิ โจทนาวตฺถูหิ โจทยมาเนนฯ กาเลน วกฺขามิ โน อกาเลนาติ เอตฺถ จุทิตกสฺส กาโล กถิโต, น โจทกสฺสฯ ปรํ โจเทนฺเตน หิ ปริสมชฺเฌ วา อุโปสถปวารณคฺเค วา อาสนสาลาโภชนสาลาทีสุ วา น โจเทตพฺพํฯ ทิวาฏฺฐาเน นิสินฺนกาเล ‘‘กโรตายสฺมา โอกาสํ, อหํ อายสฺมนฺตํ วตฺตุกาโม’’ติ เอวํ โอกาสํ กาเรตฺวา โจเทตพฺพํฯ ปุคฺคลํ ปน อุปปริกฺขิตฺวา โย โลลปุคฺคโล อภูตํ วตฺวา ภิกฺขูนํ อยสํ อาโรเปติ, โส โอกาสกมฺมํ วินาปิ โจเทตพฺโพฯ ภูเตนาติ ตจฺเฉน สภาเวนฯ สณฺเหนาติ มฏฺเฐน มุทุเกนฯ อตฺถสญฺหิเตนาติ อตฺถกามตาย หิตกามตาย อุเปเตนฯ

ปธานิยงฺคปญฺจกวณฺณนา

[317] ปธานิยงฺคานีติ ปธานํ วุจฺจติ ปทหนํ, ปธานมสฺส อตฺถีติ ปธานิโย, ปธานิยสฺส ภิกฺขุโน องฺคานิ ปธานิยงฺคานิฯ สทฺโธติ สทฺธาย สมนฺนาคโตฯ สทฺธา ปเนสา อาคมนสทฺธา, อธิคมนสทฺธา, โอกปฺปนสทฺธา, ปสาทสทฺธาติ จตุพฺพิธาฯ ตตฺถ สพฺพญฺญุโพธิสตฺตานํ สทฺธา อภินีหารโต อาคตตฺตา อาคมนสทฺธา นามฯ อริยสาวกานํ ปฏิเวเธน อธิคตตฺตา อธิคมนสทฺธา นามฯ พุทฺโธ ธมฺโม สงฺโฆติ วุตฺเต อจลภาเวน โอกปฺปนํ โอกปฺปนสทฺธา นามฯ ปสาทุปฺปตฺติ ปสาทสทฺธา นามฯ อิธ โอกปฺปนสทฺธา อธิปฺเปตาฯ โพธินฺติ จตุตฺถมคฺคญาณํฯ ตํ สุปฺปฏิวิทฺธํ ตถาคเตนาติ สทฺทหติฯ เทสนาสีสเมว เจตํ, อิมินา ปน องฺเคน ตีสุปิ รตเนสุ สทฺธา อธิปฺเปตาฯ ยสฺส หิ พุทฺธาทีสุ ปสาโท พลวา, ตสฺส ปธานวีริยํ อิชฺฌติฯ อปฺปาพาโธติ อโรโคฯ อปฺปาตงฺโกติ นิทฺทุกฺโขฯ สมเวปากินิยาติ สมวิปาจนียาฯ คหณิยาติ กมฺมชเตโชธาตุยาฯ นาติสีตาย นาจฺจุณฺหายาติ อติสีตคหณิโก สีตภีรู โหติ, อจฺจุณฺหคหณิโก อุณฺหภีรู โหติ, เตสํ ปธานํ น อิชฺฌติฯ มชฺฌิมคหณิกสฺส อิชฺฌติฯ เตนาห – ‘‘มชฺฌิมาย ปธานกฺขมายา’’ติฯ ยถาภูตํ อตฺตานํ อาวิกตฺตาติ ยถาภูตํ อตฺตโน อคุณํ ปกาเสตาฯ อุทยตฺถคามินิยาติ อุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ คนฺตุํ ปริจฺฉินฺทิตุํ สมตฺถาย, เอเตน ปญฺญาสลกฺขณปริคฺคาหกํ อุทยพฺพยญาณํ วุตฺตํ ฯ อริยายาติ ปริสุทฺธายฯ นิพฺเพธิกายาติ อนิพฺพิทฺธปุพฺเพ โลภกฺขนฺธาทโย นิพฺพิชฺฌิตุํ สมตฺถายฯ สมฺมา ทุกฺขกฺขยคามินิยาติ ตทงฺควเสน กิเลสานํ ปหีนตฺตา ยํ ยํ ทุกฺขํ ขียติ, ตสฺส ตสฺส ทุกฺขสฺส ขยคามินิยาฯ อิติ สพฺเพหิ อิเมหิ ปเทหิ วิปสฺสนาปญฺญาว กถิตาฯ ทุปฺปญฺญสฺส หิ ปธานํ น อิชฺฌติฯ

สุทฺธาวาสาทิปญฺจกวณฺณนา

[318] สุทฺธาวาสาติ สุทฺธา อิธ อาวสิํสุ อาวสนฺติ อาวสิสฺสนฺติ วาติ สุทฺธาวาสาฯ สุทฺธาติ กิเลสมลรหิตา อนาคามิขีณาสวาฯ อวิหาติอาทีสุ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ มหาปทาเน วุตฺตเมวฯ