เตนาห – ‘‘กตโม ปน ปุคฺคโล สมณปทุโม? อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล สกิเทว อิมํ โลกํ อาคนฺตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติ, อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล สมณปทุโม’’ติ (ปุ. ป. 190)ฯ ราคโทสานํ อภาวา ขิปฺปเมว ปุปฺผิสฺสตีติ อนาคามี สมณปุณฺฑรีโก นามฯ เตนาห – ‘‘กตโม จ ปุคฺคโล สมณปุณฺฑรีโก? อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล ปญฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ…เป.… อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล สมณปุณฺฑรีโก’’ติ (ปุ. ป. 190)ฯ อรหา ปน สพฺเพสมฺปิ คนฺถการกิเลสานํ อภาวา สมเณสุ สมณสุขุมาโล นามฯ เตนาห – ‘‘กตโม จ ปุคฺคโล สมเณสุ สมณสุขุมาโล? อิเธกจฺโจ อาสวานํ ขยา…เป.… อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล สมเณสุ สมณสุขุมาโล’’ติฯ

‘‘อิเม โข , อาวุโส’’ติอาทิ วุตฺตนเยเนว โยเชตพฺพํฯ อิติ สมปญฺญาสาย จตุกฺกานํ วเสน ทฺเวปญฺหสตานิ กเถนฺโต เถโร สามคฺคิรสํ ทสฺเสสีติฯ

จตุกฺกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปญฺจกวณฺณนา

[315] อิติ จตุกฺกวเสน สามคฺคิรสํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ปญฺจกวเสน ทสฺเสตุํ ปุน เทสนํ อารภิฯ ตตฺถ ปญฺจสุ ขนฺเธสุ รูปกฺขนฺโธ โลกิโยฯ เสสา โลกิยโลกุตฺตราฯ อุปาทานกฺขนฺธา โลกิยาวฯ วิตฺถารโต ปน ขนฺธกถา วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตาฯ กามคุณา เหฏฺฐา วิตฺถาริตาวฯ

สุกตทุกฺกฏาทีหิ คนฺตพฺพาติ คติโยฯ นิรโยติ นิรสฺสาโทฯ สโหกาเสน ขนฺธา กถิตาฯ ตโต ปเรสุ ตีสุ นิพฺพตฺตา ขนฺธาว วุตฺตาฯ จตุตฺเถ โอกาโสปิฯ

อาวาเส มจฺฉริยํ อาวาสมจฺฉริยํฯ เตน สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อาคนฺตุกํ ทิสฺวา ‘‘เอตฺถ เจติยสฺส วา สงฺฆสฺส วา ปริกฺขาโร ฐปิโต’’ติอาทีนิ วตฺวา สงฺฆิกมฺปิ อาวาสํ นิวาเรติฯ โส กาลงฺกตฺวา เปโต วา อชคโร วา หุตฺวา นิพฺพตฺตติฯ กุเล มจฺฉริยํ กุลมจฺฉริยํฯ

เตน สมนฺนาคโต ภิกฺขุ เตหิ การเณหิ อตฺตโน อุปฏฺฐากกุเล อญฺเญสํ ปเวสนมฺปิ นิวาเรติฯ ลาเภ มจฺฉริยํ ลาภมจฺฉริยํฯ เตน สมนฺนาคโต ภิกฺขุ สงฺฆิกมฺปิ ลาภํ มจฺฉรายนฺโต ยถา อญฺเญ น ลภนฺติ, เอวํ กโรติฯ วณฺเณ มจฺฉริยํ วณฺณมจฺฉริยํฯ วณฺโณติ เจตฺถ สรีรวณฺโณปิ คุณวณฺโณปิ เวทิตพฺโพฯ ปริยตฺติธมฺเม มจฺฉริยํ ธมฺมมจฺฉริยํฯ เตน สมนฺนาคโต ภิกฺขุ ‘‘อิมํ ธมฺมํ ปริยาปุณิตฺวา เอโส มํ อภิภวิสฺสตี’’ติ อญฺญสฺส น เทติฯ โย ปน ธมฺมานุคฺคเหน วา ปุคฺคลานุคฺคเหน วา น เทติ, น ตํ มจฺฉริยํฯ

จิตฺตํ นิวาเรนฺติ ปริโยนนฺธนฺตีติ นีวรณานิฯ กามจฺฉนฺโท นีวรณปตฺโต อรหตฺตมคฺควชฺโฌฯ กามราคานุสโย กามราคสํโยชนปตฺโต อนาคามิมคฺควชฺโฌฯ ถินํ จิตฺตเคลญฺญํ ฯ มิทฺธํ ขนฺธตฺตยเคลญฺญํฯ อุภยมฺปิ อรหตฺตมคฺควชฺฌํฯ ตถา อุทฺธจฺจํฯ กุกฺกุจฺจํ อนาคามิมคฺควชฺฌํฯ วิจิกิจฺฉา ปฐมมคฺควชฺฌาฯ

สํโยชนานีติ พนฺธนานิฯ เตหิ ปน พทฺเธสุ ปุคฺคเลสุ รูปารูปภเว นิพฺพตฺตา โสตาปนฺนสกทาคามิโน อนฺโตพทฺธา พหิสยิตา นามฯ เตสญฺหิ กามภเว พนฺธนํฯ กามภเว อนาคามิโน พหิพทฺธา อนฺโตสยิตา นามฯ เตสญฺหิ รูปารูปภเว พนฺธนํฯ กามภเว โสตาปนฺนสกทาคามิโน อนฺโตพทฺธา อนฺโตสยิตา นามฯ รูปารูปภเว อนาคามิโน พหิพทฺธา พหิสยิตา นามฯ ขีณาสโว สพฺพตฺถ อพนฺธโนฯ

สิกฺขิตพฺพํ ปทํ สิกฺขาปทํ, สิกฺขาโกฏฺฐาโสติ อตฺโถฯ สิกฺขาย วา ปทํ สิกฺขาปทํ, อธิจิตฺตอธิปญฺญาสิกฺขาย อธิคมุปาโยติ อตฺโถฯ อยเมตฺถ สงฺเขโปฯ วิตฺถารโต ปน สิกฺขาปทกถา วิภงฺคปฺปกรเณ สิกฺขาปทวิภงฺเค อาคตา เอวฯ

อภพฺพฏฺฐานาทิปญฺจกวณฺณนา

[316] ‘‘อภพฺโพ, อาวุโส, ขีณาสโว ภิกฺขุ สญฺจิจฺจ ปาณ’’นฺติอาทิ เทสนาสีสเมว, โสตาปนฺนาทโยปิ ปน อภพฺพาฯ ปุถุชฺชนขีณาสวานํ นินฺทาปสํสตฺถมฺปิ เอวํ วุตฺตํฯ ปุถุชฺชโน นาม คารยฺโห, มาตุฆาตาทีนิปิ กโรติ ฯ ขีณาสโว ปน ปาสํโส, กุนฺถกิปิลฺลิกฆาตาทีนิปิ น กโรตีติฯ

พฺยสเนสุ วิยสฺสตีติ พฺยสนํ, หิตสุขํ ขิปติ วิทฺธํเสตีติ อตฺโถฯ ญาตีนํ พฺยสนํ ญาติพฺยสนํ, โจรโรคภยาทีหิ ญาติวินาโสติ อตฺโถฯ โภคานํ พฺยสนํ โภคพฺยสนํ, ราชโจราทิวเสน โภควินาโสติ อตฺโถฯ โรโค เอว พฺยสนํ โรคพฺยสนํฯ โรโค หิ อาโรคฺยํ พฺยสติ วินาเสตีติ พฺยสนํ, สีลสฺส พฺยสนํ สีลพฺยสนํฯ ทุสฺสีลฺยสฺเสตํ นามํฯ สมฺมาทิฏฺฐิํ วินาสยมานา อุปฺปนฺนา ทิฏฺฐิ เอว พฺยสนํ ทิฏฺฐิพฺยสนํฯ เอตฺถ จ ญาติพฺยสนาทีนิ ตีณิ เนว อกุสลานิ น ติลกฺขณาหตานิฯ สีลทิฏฺฐิพฺยสนทฺวยํ อกุสลํ ติลกฺขณาหตํฯ เตเนว ‘‘นาวุโส, สตฺตา ญาติพฺยสนเหตุ วา’’ติอาทิมาหฯ

ญาติสมฺปทาติ ญาตีนํ สมฺปทา ปาริปูรี พหุภาโวฯ โภคสมฺปทายปิ เอเสว นโยฯ อาโรคฺยสฺส สมฺปทา อาโรคฺยสมฺปทาฯ ปาริปูรี ทีฆรตฺตํ อโรคตาฯ สีลทิฏฺฐิสมฺปทาสุปิ เอเสว นโย ฯ อิธาปิ ญาติสมฺปทาทโย โน กุสลา, น ติลกฺขณาหตาฯ สีลทิฏฺฐิสมฺปทา กุสลา, ติลกฺขณาหตาฯ เตเนว ‘‘นาวุโส, สตฺตา ญาติสมฺปทาเหตุ วา’’ติอาทิมาหฯ

สีลวิปตฺติสีลสมฺปตฺติกถา มหาปรินิพฺพาเน วิตฺถาริตาวฯ

โจทเกนาติ วตฺถุสํสนฺทสฺสนา, อาปตฺติสํสนฺทสฺสนา, สํวาสปฺปฏิกฺเขโป, สามีจิปฺปฏิกฺเขโปติ จตูหิ โจทนาวตฺถูหิ โจทยมาเนนฯ กาเลน วกฺขามิ โน อกาเลนาติ เอตฺถ จุทิตกสฺส กาโล กถิโต, น โจทกสฺสฯ ปรํ โจเทนฺเตน หิ ปริสมชฺเฌ วา อุโปสถปวารณคฺเค วา อาสนสาลาโภชนสาลาทีสุ วา น โจเทตพฺพํฯ ทิวาฏฺฐาเน นิสินฺนกาเล ‘‘กโรตายสฺมา โอกาสํ, อหํ อายสฺมนฺตํ วตฺตุกาโม’’ติ เอวํ โอกาสํ กาเรตฺวา โจเทตพฺพํฯ ปุคฺคลํ ปน อุปปริกฺขิตฺวา โย โลลปุคฺคโล อภูตํ วตฺวา ภิกฺขูนํ อยสํ อาโรเปติ, โส โอกาสกมฺมํ วินาปิ โจเทตพฺโพฯ ภูเตนาติ ตจฺเฉน สภาเวนฯ สณฺเหนาติ มฏฺเฐน มุทุเกนฯ อตฺถสญฺหิเตนาติ อตฺถกามตาย หิตกามตาย อุเปเตนฯ