ตตฺถ เทวมนุสฺเสสุ สํเสทชโอปปาติกานํ อยํ วิเสโสฯ สํเสทชา มนฺทา ทหรา หุตฺวา นิพฺพตฺตนฺติฯ โอปปาติกา โสฬสวสฺสุทฺเทสิกา หุตฺวาฯ มนุสฺเสสุ หิ ภุมฺมเทเวสุ จ อิมา จตสฺโสปิ โยนิโย ลพฺภนฺติฯ ตถา ติรจฺฉาเนสุ สุปณฺณนาคาทีสุฯ วุตฺตญฺเหตํ – ‘‘ตตฺถ, ภิกฺขเว, อณฺฑชา สุปณฺณา อณฺฑเชว นาเค หรนฺติ, น ชลาพุเช น สํเสทเช น โอปปาติเก’’ติ (สํ. นิ. 3.393)ฯ จาตุมหาราชิกโต ปฏฺฐาย อุปริเทวา โอปปาติกาเยว ฯ ตถา เนรยิกาฯ เปเตสุ จตสฺโสปิ ลพฺภนฺติฯ คพฺภาวกฺกนฺติโย สมฺปสาทนีเย กถิตา เอวฯ

อตฺตภาวปฏิลาเภสุ ปฐโม ขิฑฺฑาปโทสิกวเสน เวทิตพฺโพฯ ทุติโย โอรพฺภิกาทีหิ ฆาติยมานอุรพฺภาทิวเสนฯ ตติโย มโนปโทสิกาวเสนฯ จตุตฺโถ จาตุมหาราชิเก อุปาทาย อุปริเสสเทวตาวเสนฯ เต หิ เทวา เนว อตฺตสญฺเจตนาย มรนฺติ, น ปรสญฺเจตนายฯ

ทกฺขิณาวิสุทฺธาทิจตุกฺกวณฺณนา

[313] ทกฺขิณาวิสุทฺธิโยติ ทานสงฺขาตา ทกฺขิณา วิสุชฺฌนฺติ มหปฺผลา โหนฺติ เอตาหีติ ทกฺขิณาวิสุทฺธิโยฯ

ทายกโต วิสุชฺฌติ, โน ปฏิคฺคาหกโตติ ยตฺถ ทายโก สีลวา โหติ, ธมฺเมนุปฺปนฺนํ เทยฺยธมฺมํ เทติ, ปฏิคฺคาหโก ทุสฺสีโลฯ อยํ ทกฺขิณา เวสฺสนฺตรมหาราชสฺส ทกฺขิณาสทิสาฯ ปฏิคฺคาหกโต วิสุชฺฌติ, โน ทายกโตติ ยตฺถ ปฏิคฺคาหโก สีลวา โหติ, ทายโก ทุสฺสีโล, อธมฺเมนุปฺปนฺนํ เทติ, อยํ ทกฺขิณา โจรฆาตกสฺส ทกฺขิณาสทิสาฯ เนว ทายกโต วิสุชฺฌติ, โน ปฏิคฺคาหกโตติ ยตฺถ อุโภปิ ทุสฺสีลา เทยฺยธมฺโมปิ อธมฺเมน นิพฺพตฺโตฯ วิปริยาเยน จตุตฺถา เวทิตพฺพาฯ

สงฺคหวตฺถูนีติ สงฺคหการณานิฯ ตานิ เหฏฺฐา วิภตฺตาเนวฯ

อนริยโวหาราติ อนริยานํ ลามกานํ โวหาราฯ

อริยโวหาราติ อริยานํ สปฺปุริสานํ โวหาราฯ

ทิฏฺฐวาทิตาติ ทิฏฺฐํ มยาติ เอวํ วาทิตาฯ เอตฺถ จ ตํตํสมุฏฺฐาปกเจตนาวเสน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

อตฺตนฺตปาทิจตุกฺกวณฺณนา

[314] อตฺตนฺตปาทีสุ ปฐโม อเจลโกฯ ทุติโย โอรพฺภิกาทีสุ อญฺญตโรฯ ตติโย ยญฺญยาชโกฯ จตุตฺโถ สาสเน สมฺมาปฏิปนฺโนฯ

อตฺตหิตาย ปฏิปนฺนาทีสุ ปฐโม โย สยํ สีลาทิสมฺปนฺโน, ปรํ สีลาทีสุ น สมาทเปติ อายสฺมา วกฺกลิตฺเถโร วิยฯ ทุติโย โย อตฺตนา น สีลาทิสมฺปนฺโน, ปรํ สีลาทีสุ สมาทเปติ อายสฺมา อุปนนฺโท วิยฯ ตติโย โย เนวตฺตนา สีลาทิสมฺปนฺโน, ปรํ สีลาทีสุ น สมาทเปติ เทวทตฺโต วิยฯ จตุตฺโถ โย อตฺตนา จ สีลาทิสมฺปนฺโน ปรญฺจ สีลาทีสุ สมาทเปติ อายสฺมา มหากสฺสโป วิยฯ

ตมาทีสุ ตโมติ อนฺธการภูโตฯ ตมปรายโณติ ตมเมว ปรํ อยนํ คติ อสฺสาติ ตมปรายโณฯ เอวํ สพฺพปเทสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ เอตฺถ จ ปฐโม นีเจ จณฺฑาลาทิกุเล ทุชฺชีวิเต หีนตฺตภาเว นิพฺพตฺติตฺวา ตีณิ ทุจฺจริตานิ ปริปูเรติฯ ทุติโย ตถาวิโธ หุตฺวา ตีณิ สุจริตานิ ปริปูเรติฯ ตติโย อุฬาเร ขตฺติยกุเล พหุอนฺนปาเน สมฺปนฺนตฺตภาเว นิพฺพตฺติตฺวา ตีณิ ทุจฺจริตานิ ปริปูเรติฯ จตุตฺโถ ตาทิโสว หุตฺวา ตีณิ สุจริตานิ ปริปูเรติฯ

สมณมจโลติ สมณอจโลฯ ม-กาโร ปทสนฺธิมตฺตํฯ โส โสตาปนฺโน เวทิตพฺโพฯ โสตาปนฺโน หิ จตูหิ วาเตหิ อินฺทขีโล วิย ปรปฺปวาเทหิ อกมฺปิโยฯ อจลสทฺธาย สมนฺนาคโตติ สมณมจโลฯ วุตฺตมฺปิ เจตํ – ‘‘กตโม จ ปุคฺคโล สมณมจโล? อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา’’ติ (ปุ. ป. 190) วิตฺถาโรฯ ราคโทสานํ ปน ตนุภูตตฺตา สกทาคามี สมณปทุโม นามฯ