‘‘เอตฺตโกมฺหิ สีเลน สมาธินา ปญฺญาย วิมุตฺติยา, น เม เอตํ ปติรูป’’นฺติ เอวํ อตฺตานํ อธิปตฺติํ เชฏฺฐกํ กตฺวา ปาปสฺส อกรณํ อตฺตาธิปเตยฺยํ นามฯ โลกํ อธิปติํ กตฺวา อกรณํ โลกาธิปเตยฺยํ นามฯ โลกุตฺตรธมฺมํ อธิปติํ กตฺวา อกรณํ ธมฺมาธิปเตยฺยํ นามฯ

กถาวตฺถูนีติ กถาการณานิฯ อตีตํ วา อทฺธานนฺติ อตีตํ ธมฺมํ, อตีตกฺขนฺเธติ อตฺโถฯ อปิจ ‘‘ยํ, ภิกฺขเว, รูปํ อตีตํ นิรุทฺธํ วิปริณตํ, ‘อโหสี’ติ ตสฺส สงฺขา, ‘อโหสี’ติ ตสฺส ปญฺญตฺติ ‘อโหสี’ติ ตสฺส สมญฺญา, น ตสฺส สงฺขา ‘อตฺถี’ติ, น ตสฺส สงฺขา ‘ภวิสฺสตี’ติ (สํ. นิ. 3.62) เอวํ อาคเตน นิรุตฺติปถสุตฺเตนเปตฺถ อตฺโถ ทีเปตพฺโพฯ

วิชฺชาติ ตมวิชฺฌนฏฺเฐน วิชฺชาฯ วิทิตกรณฏฺเฐนาปิ วิชฺชาฯ ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาณญฺหิ อุปฺปชฺชมานํ ปุพฺเพนิวาสํ ฉาเทตฺวา ฐิตํ ตมํ วิชฺฌติ, ปุพฺเพนิวาสญฺจ วิทิตํ กโรตีติ วิชฺชาฯ จุตูปปาตญาณํ จุติปฏิสนฺธิจฺฉาทกํ ตมํ วิชฺฌติ, ตญฺจ วิทิตํ กโรตีติ วิชฺชาฯ อาสวานํ ขเย ญาณํ จตุสจฺจจฺฉาทกํ ตมํ วิชฺฌติ, จตุสจฺจธมฺมญฺจ วิทิตํ กโรตีติ วิชฺชาฯ

วิหาเรสุ อฏฺฐ สมาปตฺติโย ทิพฺโพ วิหาโรฯ จตสฺโส อปฺปมญฺญา พฺรหฺมา วิหาโรฯ ผลสมาปตฺติ อริโย วิหาโรฯ

ปาฏิหาริยานิ เกวฏฺฏสุตฺเต วิตฺถาริตาเนวฯ

‘‘อิเม โข, อาวุโส’’ติอาทีสุ วุตฺตนเยเนว โยเชตพฺพํฯ อิติ สมสฏฺฐิยา ติกานํ วเสน อสีติสตปญฺเห กเถนฺโต เถโร สามคฺคิรสํ ทสฺเสสีติฯ

ติกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

จตุกฺกวณฺณนา

[306] อิติ ติกวเสน สามคฺคิรสํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ จตุกฺกวเสน ทสฺเสตุํ ปุน เทสนํ อารภิฯ ตตฺถ ‘‘สติปฏฺฐานจตุกฺกํ’’ ปุพฺเพ วิตฺถาริตเมวฯ