ทุกวณฺณนา

[304] อิติ เอกกวเสน สามคฺคิรสํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ทุกวเสน ทสฺเสตุํ ปุน เทสนํ อารภิฯ ตตฺถ นามรูปทุเก นามนฺติ จตฺตาโร อรูปิโน ขนฺธา นิพฺพานญฺจฯ ตตฺถ จตฺตาโร ขนฺธา นามนฏฺเฐน นามํฯ นามนฏฺเฐนาติ นามกรณฏฺเฐนฯ ยถา หิ มหาชนสมฺมตตฺตา มหาสมฺมตสฺส ‘‘มหาสมฺมโต’’ติ นามํ อโหสิ, ยถา มาตาปิตโร ‘‘อยํ ติสฺโส นาม โหตุ, ผุสฺโส นาม โหตู’’ติ เอวํ ปุตฺตสฺส กิตฺติมนามํ กโรนฺติ, ยถา วา ‘‘ธมฺมกถิโก วินยธโร’’ติ คุณโต นามํ อาคจฺฉติ, น เอวํ เวทนาทีนํฯ เวทนาทโย หิ มหาปถวีอาทโย วิย อตฺตโน นามํ กโรนฺตาว อุปฺปชฺชนฺติฯ เตสุ อุปฺปนฺเนสุ เตสํ นามํ อุปฺปนฺนเมว โหติฯ น หิ เวทนํ อุปฺปนฺนํ ‘‘ตฺวํ เวทนา นาม โหหี’’ติ, โกจิ ภณติ, น จสฺสา เยน เกนจิ การเณน นามคฺคหณกิจฺจํ อตฺถิ, ยถา ปถวิยา อุปฺปนฺนาย ‘‘ตฺวํ ปถวี นาม โหหี’’ติ นามคฺคหณกิจฺจํ นตฺถิ, จกฺกวาฬสิเนรุมฺหิ จนฺทิมสูริยนกฺขตฺเตสุ อุปฺปนฺเนสุ ‘‘ตฺวํ จกฺกวาฬํ นาม, ตฺวํ นกฺขตฺตํ นาม โหหี’’ติ นามคฺคหณกิจฺจํ นตฺถิ, นามํ อุปฺปนฺนเมว โหติ, โอปปาติกา ปญฺญตฺติ นิปตติ, เอวํ เวทนาย อุปฺปนฺนาย ‘‘ตฺวํ เวทนา นาม โหหี’’ติ นามคฺคหณกิจฺจํ นตฺถิ, ตาย อุปฺปนฺนาย เวทนาติ นามํ อุปฺปนฺนเมว โหติฯ สญฺญาทีสุปิ เอเสว นโย อตีเตปิ หิ เวทนา เวทนาเยวฯ สญฺญาฯ สงฺขาราฯ วิญฺญาณํ วิญฺญาณเมวฯ อนาคเตปิฯ ปจฺจุปฺปนฺเนปิฯ นิพฺพานํ ปน สทาปิ นิพฺพานเมวาติฯ นามนฏฺเฐน นามํฯ นมนฏฺเฐนาปิ เจตฺถ จตฺตาโร ขนฺธา นามํฯ เต หิ อารมฺมณาภิมุขํ นมนฺติฯ นามนฏฺเฐน สพฺพมฺปิ นามํฯ จตฺตาโร หิ ขนฺธา อารมฺมเณ อญฺญมญฺญํ นาเมนฺติ , นิพฺพานํ อารมฺมณาธิปติปจฺจยตาย อตฺตนิ อนวชฺชธมฺเม นาเมติฯ

รูปนฺติ จตฺตาโร จ มหาภูตา จตุนฺนญฺจ มหาภูตานํ อุปาทาย รูปํ, ตํ สพฺพมฺปิ รุปฺปนฏฺเฐน รูปํฯ ตสฺส วิตฺถารกถา วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพาฯ

อวิชฺชาติ ทุกฺขาทีสุ อญฺญาณํฯ อยมฺปิ วิตฺถารโต วิสุทฺธิมคฺเค กถิตาเยวฯ ภวตณฺหาติ ภวปตฺถนาฯ ยถาห ‘‘ตตฺถ กตมา ภวตณฺหา? โย ภเวสุ ภวจฺฉนฺโท’’ติอาทิ (ธ. ส. 1319)ฯ

ภวทิฏฺฐีติ ภโว วุจฺจติ สสฺสตํ, สสฺสตวเสน อุปฺปชฺชนกทิฏฺฐิฯ สา ‘‘ตตฺถ กตมา ภวทิฏฺฐิ? ‘ภวิสฺสติ อตฺตา จ โลโก จา’ติ ยา เอวรูปา ทิฏฺฐิ ทิฏฺฐิคต’’นฺติอาทินา (ธ. ส. 1320) นเยน อภิธมฺเม วิตฺถาริตาฯ วิภวทิฏฺฐีติ วิภโว วุจฺจติ อุจฺเฉทํ, อุจฺเฉทวเสน อุปฺปชฺชนกทิฏฺฐิฯ สาปิ ‘‘ตตฺถ กตมา วิภวทิฏฺฐิ? ‘น ภวิสฺสติ อตฺตา จ โลโก จา’ติ (ธ. ส. 285)ฯ ยา เอวรูปา ทิฏฺฐิ ทิฏฺฐิคต’’นฺติอาทินา (ธ. ส. 1321) นเยน ตตฺเถว วิตฺถาริตาฯ

อหิริกนฺติ ‘‘ยํ น หิรียติ หิรียิตพฺเพนา’’ติ (ธ. ส. 1328) เอวํ วิตฺถาริตา นิลฺลชฺชตาฯ อโนตฺตปฺปนฺติ ‘‘ยํ น โอตฺตปฺปติ โอตฺตปฺปิตพฺเพนา’’ติ (ธ. ส. 1329) เอวํ วิตฺถาริโต อภายนกอากาโรฯ

หิรี จ โอตฺตปฺปญฺจาติ ‘‘ยํ หิรียติ หิรียิตพฺเพน, โอตฺตปฺปติ โอตฺตปฺปิตพฺเพนา’’ติ (ธ. ส. 1330-31) เอวํ วิตฺถาริตานิ หิริโอตฺตปฺปานิฯ อปิ เจตฺถ อชฺฌตฺตสมุฏฺฐานา หิรี, พหิทฺธาสมุฏฺฐานํ โอตฺตปฺปํฯ อตฺตาธิปเตยฺยา หิรี, โลกาธิปเตยฺยํ โอตฺตปฺปํฯ ลชฺชาสภาวสณฺฐิตา หิรี, ภยสภาวสณฺฐิตํ โอตฺตปฺปํฯ วิตฺถารกถา ปเนตฺถ สพฺพากาเรน วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตาฯ