ฉทิสาทิวณฺณนา

[244] ยถา กถํ ปน, ภนฺเตติ โส กิร ตํ ภควโต วจนํ สุตฺวาว จินฺเตสิ ‘‘ยา กิร มม ปิตรา ฉ ทิสา นมสฺสิตพฺพา’’ติ วุตฺตา, น กิร ตา เอตา, อญฺญา กิร อริยสาวเกน ฉ ทิสา นมสฺสิตพฺพาฯ หนฺทาหํ อริยสาวเกน นมสฺสิตพฺพา ทิสาเยว ปุจฺฉิตฺวา นมสฺสามีติฯ โส ตา ปุจฺฉนฺโต ยถา กถํ ปน, ภนฺเตติอาทิมาหฯ ตตฺถ ยถาติ นิปาตมตฺตํฯ กถํ ปนาติ อิทเมว ปุจฺฉาปทํฯ กมฺมกิเลสาติ เตหิ กมฺเมหิ สตฺตา กิลิสฺสนฺติ, ตสฺมา กมฺมกิเลสาติ วุจฺจนฺติฯ ฐาเนหีติ การเณหิฯ อปายมุขานีติ วินาสมุขานิฯ โสติ โส โสตาปนฺโน อริยสาวโกฯ จุทฺทส ปาปกาปคโตติ เอเตหิ จุทฺทสหิ ปาปเกหิ ลามเกหิ อปคโตฯ ฉทฺทิสาปฏิจฺฉาทีติ ฉ ทิสา ปฏิจฺฉาเทนฺโตฯ อุโภโลกวิชยายาติ อุภินฺนํ อิธโลกปรโลกานํ วิชินนตฺถายฯ อยญฺเจว โลโก อารทฺโธ โหตีติ เอวรูปสฺส หิ อิธ โลเก ปญฺจ เวรานิ น โหนฺติ, เตนสฺส อยญฺเจว โลโก อารทฺโธ โหติ ปริโตสิโต เจว นิปฺผาทิโต จฯ ปรโลเกปิ ปญฺจ เวรานิ น โหนฺติ, เตนสฺส ปโร จ โลโก อาราธิโต โหติฯ ตสฺมา โส กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคติํ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติฯ

[245] อิติ ภควา สงฺเขเปน มาติกํ ฐเปตฺวา อิทานิ ตเมว วิตฺถาเรนฺโต กตมสฺส จตฺตาโร กมฺมกิเลสาติอาทิมาหฯ กมฺมกิเลโสติ กมฺมญฺจ ตํ กิเลสสมฺปยุตฺตตฺตา กิเลโส จาติ กมฺมกิเลโสฯ สกิเลโสเยว หิ ปาณํ หนติ, นิกฺกิเลโส น หนติ, ตสฺมา ปาณาติปาโต ‘‘กมฺมกิเลโส’’ติ วุตฺโตฯ อทินฺนาทานาทีสุปิ เอเสว นโยฯ อถาปรนฺติ อปรมฺปิ เอตทตฺถปริทีปกเมว คาถาพนฺธํ อโวจาติ อตฺโถฯ

จตุฐานาทิวณฺณนา

[246] ปาปกมฺมํ กโรตีติ อิทํ ภควา ยสฺมา การเก ทสฺสิเต อการโก ปากโฏ โหติ, ตสฺมา ‘‘ปาปกมฺมํ น กโรตี’’ติ มาติกํ ฐเปตฺวาปิ เทสนากุสลตาย ปฐมตรํ การกํ ทสฺเสนฺโต อาห ฯ ตตฺถ ฉนฺทาคติํ คจฺฉนฺโตติ ฉนฺเทน เปเมน อคติํ คจฺฉนฺโต อกตฺตพฺพํ กโรนฺโตฯ ปรปเทสุปิ เอเสว นโยฯ ตตฺถ โย ‘‘อยํ เม มิตฺโต วา สมฺภตฺโต วา สนฺทิฏฺโฐ วา ญาตโก วา ลญฺชํ วา ปน เม เทตี’’ติ ฉนฺทวเสน อสฺสามิกํ สามิกํ กโรติ, อยํ ฉนฺทาคติํ คจฺฉนฺโต ปาปกมฺมํ กโรติ นามฯ โย ‘‘อยํ เม เวรี’’ติ ปกติเวรวเสน ตงฺขณุปฺปนฺนโกธวเสน วา สามิกํ อสฺสามิกํ กโรติ, อยํ โทสาคติํ คจฺฉนฺโต ปาปกมฺมํ กโรติ นามฯ โย ปน มนฺทตฺตา โมมูหตฺตา ยํ วา ตํ วา วตฺวา อสฺสามิกํ สามิกํ กโรติ, อยํ โมหาคติํ คจฺฉนฺโต ปาปกมฺมํ กโรติ นามฯ โย ปน ‘‘อยํ ราชวลฺลโภ วา วิสมนิสฺสิโต วา อนตฺถมฺปิ เม กเรยฺยา’’ติ ภีโต อสฺสามิกํ สามิกํ กโรติ, อยํ ภยาคติํ คจฺฉนฺโต ปาปกมฺมํ กโรติ นามฯ โย ปน ยํกิญฺจิ ภาเชนฺโต ‘‘อยํ เม สนฺทิฏฺโฐ วา สมฺภตฺโต วา’’ติ เปมวเสน อติเรกํ เทติ, ‘‘อยํ เม เวรี’’ติ โทสวเสน อูนกํ เทติ, โมมูหตฺตา ทินฺนาทินฺนํ อชานมาโน กสฺสจิ อูนํ กสฺสจิ อธิกํ เทติ, ‘‘อยํ อิมสฺมิํ อทิยฺยมาเน มยฺหํ อนตฺถมฺปิ กเรยฺยา’’ติ ภีโต กสฺสจิ อติเรกํ เทติ, โส จตุพฺพิโธปิ ยถานุกฺกเมน ฉนฺทาคติอาทีนิ คจฺฉนฺโต ปาปกมฺมํ กโรติ นามฯ

อริยสาวโก ปน ชีวิตกฺขยํ ปาปุณนฺโตปิ ฉนฺทาคติอาทีนิ น คจฺฉติฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘อิเมหิ จตูหิ ฐาเนหิ ปาปกมฺมํ น กโรตี’’ติฯ

นิหียติ ยโส ตสฺสาติ ตสฺส อคติคามิโน กิตฺติยโสปิ ปริวารยโสปิ นิหียติ ปริหายติฯ