8. สิงฺคาลสุตฺตวณฺณนา

นิทานวณฺณนา

[242] เอวํ เม สุตนฺติ สิงฺคาลสุตฺตํฯ ตตฺรายมนุตฺตานปทวณฺณนา – เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเปติ เวฬุวนนฺติ ตสฺส อุยฺยานสฺส นามํฯ ตํ กิร เวฬูหิ ปริกฺขิตฺตํ อโหสิ อฏฺฐารสหตฺเถน จ ปากาเรน โคปุรฏฺฏาลกยุตฺตํ นีโลภาสํ มโนรมํ, เตน เวฬุวนนฺติ วุจฺจติฯ กลนฺทกานญฺเจตฺถ นิวาปํ อทํสุ, เตน กลนฺทกนิวาโปติ วุจฺจติฯ

ปุพฺเพ กิร อญฺญตโร ราชา ตตฺถ อุยฺยานกีฬนตฺถํ อาคโต สุรามเทน มตฺโต ทิวา นิทฺทํ โอกฺกมิฯ ปริชโนปิสฺส ‘‘สุตฺโต ราชา’’ติ ปุปฺผผลาทีหิ ปโลภิยมาโน อิโต จิโต จ ปกฺกามิฯ อถ สุราคนฺเธน อญฺญตรสฺมา สุสิรรุกฺขา กณฺหสปฺโป นิกฺขมิตฺวา รญฺโญ อภิมุโข อาคจฺฉติ, ตํ ทิสฺวา รุกฺขเทวตา ‘‘รญฺโญ ชีวิตํ ทมฺมี’’ติ กาฬกเวเสน อาคนฺตฺวา กณฺณมูเล สทฺทมกาสิฯ ราชา ปฏิพุชฺฌิฯ กณฺหสปฺโป นิวตฺโตฯ โส ตํ ทิสฺวา ‘‘อิมาย กาฬกาย มม ชีวิตํ ทินฺน’’นฺติ กาฬกานํ ตตฺถ นิวาปํ ปฏฺฐเปสิ, อภยโฆสญฺจ โฆสาเปสิฯ ตสฺมา ตํ ตโต ปภุติ ‘‘กลนฺทกนิวาโป’’ติ สงฺขฺยํ คตํฯ กลนฺทกาติ หิ กาฬกานํ เอตํ นามํฯ

เตน โข ปน สมเยนาติ ยสฺมิํ สมเย ภควา ราชคหํ โคจรคามํ กตฺวา เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป วิหรติ, เตน สมเยนฯ สิงฺคาลโก คหปติปุตฺโตติ สิงฺคาลโกติ ตสฺส นามํฯ คหปติปุตฺโตติ คหปติสฺส ปุตฺโต คหปติปุตฺโตฯ ตสฺส กิร ปิตา คหปติมหาสาโล, นิทหิตฺวา ฐปิตา จสฺส เคเห จตฺตาลีส ธนโกฏิโย อตฺถิฯ โส ภควติ นิฏฺฐงฺคโต อุปาสโก โสตาปนฺโน, ภริยาปิสฺส โสตาปนฺนาเยวฯ ปุตฺโต ปนสฺส อสฺสทฺโธ อปฺปสนฺโนฯ อถ นํ มาตาปิตโร อภิกฺขณํ เอวํ โอวทนฺติ – ‘‘ตาต สตฺถารํ อุปสงฺกม, ธมฺมเสนาปติํ มหาโมคฺคลฺลานํ มหากสฺสปํ อสีติมหาสาวเก อุปสงฺกมา’’ติฯ

โส เอวมาห – ‘‘นตฺถิ มม ตุมฺหากํ สมณานํ อุปสงฺกมนกิจฺจํ, สมณานํ สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตพฺพํ โหติ, โอนมิตฺวา วนฺทนฺตสฺส ปิฏฺฐิ รุชฺชติ, ชาณุกานิ ขรานิ โหนฺติ, ภูมิยํ นิสีทิตพฺพํ โหติ, ตตฺถ นิสินฺนสฺส วตฺถานิ กิลิสฺสนฺติ ชีรนฺติ, สมีเป นิสินฺนกาลโต ปฏฺฐาย กถาสลฺลาโป โหติ, ตสฺมิํ สติ วิสฺสาโส อุปฺปชฺชติ, ตโต นิมนฺเตตฺวา จีวรปิณฺฑปาตาทีนิ ทาตพฺพานิ โหนฺติฯ เอวํ สนฺเต อตฺโถ ปริหายติ, นตฺถิ มยฺหํ ตุมฺหากํ สมณานํ อุปสงฺกมนกิจฺจ’’นฺติฯ อิติ นํ ยาวชีวํ โอวทนฺตาปิ มาตาปิตโร สาสเน อุปเนตุํ นาสกฺขิํสุฯ

อถสฺส ปิตา มรณมญฺเจ นิปนฺโน ‘‘มม ปุตฺตสฺส โอวาทํ ทาตุํ วฏฺฏตี’’ติ จินฺเตตฺวา ปุน จินฺเตสิ – ‘‘ทิสา ตาต นมสฺสาหี’’ติ เอวมสฺส โอวาทํ ทสฺสามิ, โส อตฺถํ อชานนฺโต ทิสา นมสฺสิสฺสติ, อถ นํ สตฺถา วา สาวกา วา ปสฺสิตฺวา ‘‘กิํ กโรสี’’ติ ปุจฺฉิสฺสนฺติฯ ตโต ‘‘มยฺหํ ปิตา ทิสา นมสฺสนํ กโรหีติ มํ โอวที’’ติ วกฺขติฯ อถสฺส เต ‘‘น ตุยฺหํ ปิตา เอตา ทิสา นมสฺสาเปติ, อิมา ปน ทิสา นมสฺสาเปตี’’ติ ธมฺมํ เทเสสฺสนฺติฯ โส พุทฺธสาสเน คุณํ ญตฺวา ‘‘ปุญฺญกมฺมํ กริสฺสตี’’ติฯ อถ นํ อามนฺตาเปตฺวา ‘‘ตาต, ปาโตว อุฏฺฐาย ฉ ทิสา นมสฺเสยฺยาสี’’ติ อาหฯ มรณมญฺเจ นิปนฺนสฺส กถา นาม ยาวชีวํ อนุสฺสรณียา โหติฯ ตสฺมา โส คหปติปุตฺโต ตํ ปิตุวจนํ อนุสฺสรนฺโต ตถา อกาสิฯ ตสฺมา ‘‘กาลสฺเสว อุฏฺฐาย ราชคหา นิกฺขมิตฺวา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

[243] ปุถุทิสาติ พหุทิสาฯ อิทานิ ตา ทสฺเสนฺโต ปุรตฺถิมํ ทิสนฺติอาทิมาหฯ ปาวิสีติ น ตาว ปวิฏฺโฐ, ปวิสิสฺสามีติ นิกฺขนฺตตฺตา ปน อนฺตรามคฺเค วตฺตมาโนปิ เอวํ วุจฺจติฯ อทฺทสา โข ภควาติ น อิทาเนว อทฺทส, ปจฺจูสสมเยปิ พุทฺธจกฺขุนา โลกํ โวโลเกนฺโต เอตํ ทิสา นมสฺสมานํ ทิสฺวา ‘‘อชฺช อหํ สิงฺคาลสฺส คหปติปุตฺตสฺส คิหิวินยํ สิงฺคาลสุตฺตนฺตํ กเถสฺสามิ, มหาชนสฺส สา กถา สผลา ภวิสฺสติ, คนฺตพฺพํ มยา เอตฺถา’’ติฯ ตสฺมา ปาโตว นิกฺขมิตฺวา ราชคหํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ, ปวิสนฺโต จ นํ ตเถว อทฺทสฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘อทฺทสา โข ภควา’’ติฯ เอตทโวจาติ โส กิร อวิทูเร ฐิตมฺปิ สตฺถารํ น ปสฺสติ, ทิสาเยว นมสฺสติฯ อถํ นํ ภควา สูริยรสฺมิสมฺผสฺเสน วิกสมานํ มหาปทุมํ วิย มุขํ วิวริตฺวา ‘‘กิํ นุ โข ตฺวํ, คหปติปุตฺตา’’ติอาทิกํ เอตทโวจฯ

ฉทิสาทิวณฺณนา

[244] ยถา กถํ ปน, ภนฺเตติ โส กิร ตํ ภควโต วจนํ สุตฺวาว จินฺเตสิ ‘‘ยา กิร มม ปิตรา ฉ ทิสา นมสฺสิตพฺพา’’ติ วุตฺตา, น กิร ตา เอตา, อญฺญา กิร อริยสาวเกน ฉ ทิสา นมสฺสิตพฺพาฯ หนฺทาหํ อริยสาวเกน นมสฺสิตพฺพา ทิสาเยว ปุจฺฉิตฺวา นมสฺสามีติฯ โส ตา ปุจฺฉนฺโต ยถา กถํ ปน, ภนฺเตติอาทิมาหฯ ตตฺถ ยถาติ นิปาตมตฺตํฯ กถํ ปนาติ อิทเมว ปุจฺฉาปทํฯ กมฺมกิเลสาติ เตหิ กมฺเมหิ สตฺตา กิลิสฺสนฺติ, ตสฺมา กมฺมกิเลสาติ วุจฺจนฺติฯ ฐาเนหีติ การเณหิฯ อปายมุขานีติ วินาสมุขานิฯ โสติ โส โสตาปนฺโน อริยสาวโกฯ จุทฺทส ปาปกาปคโตติ เอเตหิ จุทฺทสหิ ปาปเกหิ ลามเกหิ อปคโตฯ ฉทฺทิสาปฏิจฺฉาทีติ ฉ ทิสา ปฏิจฺฉาเทนฺโตฯ อุโภโลกวิชยายาติ อุภินฺนํ อิธโลกปรโลกานํ วิชินนตฺถายฯ อยญฺเจว โลโก อารทฺโธ โหตีติ เอวรูปสฺส หิ อิธ โลเก ปญฺจ เวรานิ น โหนฺติ, เตนสฺส อยญฺเจว โลโก อารทฺโธ โหติ ปริโตสิโต เจว นิปฺผาทิโต จฯ ปรโลเกปิ ปญฺจ เวรานิ น โหนฺติ, เตนสฺส ปโร จ โลโก อาราธิโต โหติฯ ตสฺมา โส กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคติํ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติฯ

[245] อิติ ภควา สงฺเขเปน มาติกํ ฐเปตฺวา อิทานิ ตเมว วิตฺถาเรนฺโต กตมสฺส จตฺตาโร กมฺมกิเลสาติอาทิมาหฯ กมฺมกิเลโสติ กมฺมญฺจ ตํ กิเลสสมฺปยุตฺตตฺตา กิเลโส จาติ กมฺมกิเลโสฯ สกิเลโสเยว หิ ปาณํ หนติ, นิกฺกิเลโส น หนติ, ตสฺมา ปาณาติปาโต ‘‘กมฺมกิเลโส’’ติ วุตฺโตฯ อทินฺนาทานาทีสุปิ เอเสว นโยฯ อถาปรนฺติ อปรมฺปิ เอตทตฺถปริทีปกเมว คาถาพนฺธํ อโวจาติ อตฺโถฯ