สขิลนฺติ มุทุกํฯ วาจาติ วาจาโยฯ กณฺณสุขาติ กณฺณสุขาโยฯ ‘‘กณฺณสุข’’นฺติปิ ปาโฐ, ยถา กณฺณานํ สุขํ โหติ, เอวํ เอรยตีติ อตฺโถฯ เวทยถาติ เวทยิตฺถฯ พฺรหฺมสฺสรตฺตนฺติ พฺรหฺมสฺสรตํฯ พหุโน พหุนฺติ พหุชนสฺส พหุํฯ ‘‘พหูนํ พหุนฺติ’’ปิ ปาโฐ, พหุชนานํ พหุนฺติ อตฺโถฯ

สีหหนุลกฺขณวณฺณนา

[238] อปฺปธํสิโก โหตีติ คุณโต วา ฐานโต วา ปธํเสตุํ จาเวตุํ อสกฺกุเณยฺโยฯ อิธ กมฺมํ นาม ปลาปกถาย อกถนํฯ กมฺมสริกฺขกํ นาม เย ตํ กเถนฺติ, เต อิมินา การเณน เนสํ หนุกํ จาเลตฺวา จาเลตฺวา ปลาปกถาย กถิตภาวํ ชโน ชานาตูติ อนฺโตปวิฏฺฐหนุกา วา วงฺกหนุกา วา ปพฺภารหนุกา วา โหนฺติฯ ตถาคโต ปน ตถา น กเถสิฯ เตนสฺส หนุกํ จาเลตฺวา จาเลตฺวา ทีฆรตฺตํ ปลาปกถาย อกถิตภาวํ สเทวโก โลโก อิมินา การเณน ชานาตูติ สีหหนุลกฺขณํ นิพฺพตฺตติฯ ลกฺขณํ นาม อิทเมว ลกฺขณํฯ อปฺปธํสิกตา อานิสํโสฯ

[239] อวิกิณฺณวจนพฺยปฺปโถ จาติ อวิกิณฺณวจนานํ วิย ปุริมโพธิสตฺตานํ วจนปโถ อสฺสาติ อวิกิณฺณวจนพฺยปฺปโถฯ ทฺวิทุคมวรตรหนุตฺตมลตฺถาติ ทฺวีหิ ทฺวีหิ คจฺฉตีติ ทฺวิทุคโม, ทฺวีหิ ทฺวีหีติ จตูหิ, จตุปฺปทานํ วรตรสฺส สีหสฺเสว หนุภาวํ อลตฺถาติ อตฺโถฯ มนุชาธิปตีติ มนุชานํ อธิปติฯ ตถตฺโตติ ตถสภาโวฯ

สมทนฺตาทิลกฺขณวณฺณนา

[240] สุจิปริวาโรติ ปริสุทฺธปริวาโรฯ อิธ กมฺมํ นาม สมฺมาชีวตาฯ กมฺมสริกฺขกํ นาม โย วิสเมน สํกิลิฏฺฐาชีเวน ชีวิตํ กปฺเปติ, ตสฺส ทนฺตาปิ วิสมา โหนฺติ ทาฐาปิ กิลิฏฺฐาฯ ตถาคตสฺส ปน สเมน สุทฺธาชีเวน ชีวิตํ กปฺปิตภาวํ สเทวโก โลโก อิมินา การเณน ชานาตูติ สมทนฺตลกฺขณญฺจ สุสุกฺกทาฐาลกฺขณญฺจ นิพฺพตฺตติฯ ลกฺขณํ นาม อิทเมว ลกฺขณทฺวยํฯ สุจิปริวารตา อานิสํโสฯ

[241] อวสฺสชีติ ปหาสิ ติทิวปุรวรสโมติ ติทิวปุรวเรน สกฺเกน สโมฯ ลปนชนฺติ มุขชํ, ทนฺตนฺติ อตฺโถฯ ทิชสมสุกฺกสุจิโสภนทนฺโตติ ทฺเว วาเร ชาตตฺตา ทิชนามกา สุกฺกา สุจิ โสภนา จ ทนฺตา อสฺสาติ ทิชสมสุกฺกสุจิโสภนทนฺโตฯ น จ ชนปทตุทนนฺติ โย ตสฺส จกฺกวาฬปริจฺฉินฺโน ชนปโท, ตสฺส อญฺเญน ตุทนํ ปีฬา วา อาพาโธ วา นตฺถิฯ หิตมปิ จ พหุชน สุขญฺจ จรนฺตีติ พหุชนา สมานสุขทุกฺขา หุตฺวา ตสฺมิํ ชนปเท อญฺญมญฺญสฺส หิตญฺเจว สุขญฺจ จรนฺติฯ วิปาโปติ วิคตปาโปฯ วิคตทรถกิลมโถติ วิคตกายิกทรถกิลมโถฯ มลขิลกลิกิเลเส ปนุเทหีติ ราคาทิมลานญฺเจว ราคาทิขิลานญฺจ โทสกลีนญฺจ สพฺพกิเลสานญฺจ อปนุเทหิฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺฐกถาย

ลกฺขณสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. สิงฺคาลสุตฺตวณฺณนา

นิทานวณฺณนา

[242] เอวํ เม สุตนฺติ สิงฺคาลสุตฺตํฯ ตตฺรายมนุตฺตานปทวณฺณนา – เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเปติ เวฬุวนนฺติ ตสฺส อุยฺยานสฺส นามํฯ ตํ กิร เวฬูหิ ปริกฺขิตฺตํ อโหสิ อฏฺฐารสหตฺเถน จ ปากาเรน โคปุรฏฺฏาลกยุตฺตํ นีโลภาสํ มโนรมํ, เตน เวฬุวนนฺติ วุจฺจติฯ กลนฺทกานญฺเจตฺถ นิวาปํ อทํสุ, เตน กลนฺทกนิวาโปติ วุจฺจติฯ

ปุพฺเพ กิร อญฺญตโร ราชา ตตฺถ อุยฺยานกีฬนตฺถํ อาคโต สุรามเทน มตฺโต ทิวา นิทฺทํ โอกฺกมิฯ ปริชโนปิสฺส ‘‘สุตฺโต ราชา’’ติ ปุปฺผผลาทีหิ ปโลภิยมาโน อิโต จิโต จ ปกฺกามิฯ อถ สุราคนฺเธน อญฺญตรสฺมา สุสิรรุกฺขา กณฺหสปฺโป นิกฺขมิตฺวา รญฺโญ อภิมุโข อาคจฺฉติ, ตํ ทิสฺวา รุกฺขเทวตา ‘‘รญฺโญ ชีวิตํ ทมฺมี’’ติ กาฬกเวเสน อาคนฺตฺวา กณฺณมูเล สทฺทมกาสิฯ ราชา ปฏิพุชฺฌิฯ กณฺหสปฺโป นิวตฺโตฯ โส ตํ ทิสฺวา ‘‘อิมาย กาฬกาย มม ชีวิตํ ทินฺน’’นฺติ กาฬกานํ ตตฺถ นิวาปํ ปฏฺฐเปสิ, อภยโฆสญฺจ โฆสาเปสิฯ ตสฺมา ตํ ตโต ปภุติ ‘‘กลนฺทกนิวาโป’’ติ สงฺขฺยํ คตํฯ กลนฺทกาติ หิ กาฬกานํ เอตํ นามํฯ

เตน โข ปน สมเยนาติ ยสฺมิํ สมเย ภควา ราชคหํ โคจรคามํ กตฺวา เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป วิหรติ, เตน สมเยนฯ สิงฺคาลโก คหปติปุตฺโตติ สิงฺคาลโกติ ตสฺส นามํฯ คหปติปุตฺโตติ คหปติสฺส ปุตฺโต คหปติปุตฺโตฯ ตสฺส กิร ปิตา คหปติมหาสาโล, นิทหิตฺวา ฐปิตา จสฺส เคเห จตฺตาลีส ธนโกฏิโย อตฺถิฯ โส ภควติ นิฏฺฐงฺคโต อุปาสโก โสตาปนฺโน, ภริยาปิสฺส โสตาปนฺนาเยวฯ ปุตฺโต ปนสฺส อสฺสทฺโธ อปฺปสนฺโนฯ อถ นํ มาตาปิตโร อภิกฺขณํ เอวํ โอวทนฺติ – ‘‘ตาต สตฺถารํ อุปสงฺกม, ธมฺมเสนาปติํ มหาโมคฺคลฺลานํ มหากสฺสปํ อสีติมหาสาวเก อุปสงฺกมา’’ติฯ