พุทฺธิยาติ เอเตสํ พุทฺธิยา , ‘‘กินฺติ เอเตหิ วฑฺเฒยฺยุ’’นฺติ เอวํ จินฺเตสีติ อตฺโถฯ ธมฺเมนาติ โลกิยธมฺเมนฯ พหูหิ สาธูหีติ อญฺเญหิปิ พหูหิ อุตฺตมคุเณหิฯ อสหานธมฺมตนฺติ อปริหีนธมฺมํฯ

รสคฺคสคฺคิตาลกฺขณวณฺณนา

[226] สมาภิวาหินิโยติ ยถา ติลผลมตฺตมฺปิ ชิวฺหคฺเค ฐปิตํ สพฺพตฺถ ผรติ, เอวํ สมา หุตฺวา วหนฺติฯ อิธ กมฺมํ นาม อวิเหฐนกมฺมํฯ กมฺมสริกฺขกํ นาม ปาณิอาทีหิ ปหารํ ลทฺธสฺส ตตฺถ ตตฺถ โลหิตํ สณฺฐาติ, คณฺฐิ คณฺฐิ หุตฺวา อนฺโตว ปุพฺพํ คณฺหาติ, อนฺโตว ภิชฺชติ, เอวํ โส พหุโรโค โหติฯ ตถาคเตน ปน ทีฆรตฺตํ อิมํ อาโรคฺยกรณกมฺมํ กตํฯ ตทสฺส สเทวโก โลโก อิมินา การเณน ชานาตูติ อาโรคฺยกรํ รสคฺคสคฺคิลกฺขณํ นิพฺพตฺตติฯ ลกฺขณํ นาม อิทเมว ลกฺขณํฯ อปฺปาพาธตา อานิสํโสฯ

[227] มรณวเธนาติ ‘‘เอตํ มาเรถ เอตํ ฆาเตถา’’ติ เอวํ อาณตฺเตน มรณวเธนฯ อุพฺพาธนายาติ พนฺธนาคารปฺปเวสเนนฯ

อภินีลเนตฺตาทิลกฺขณวณฺณนา

[228] น จ วิสฏนฺติ กกฺกฏโก วิย อกฺขีนิ นีหริตฺวา น โกธวเสน เปกฺขิตา อโหสิฯ น จ วิสาจีติ วงฺกกฺขิโกฏิยา เปกฺขิตาปิ นาโหสิฯ น จ ปน วิเจยฺย เปกฺขิตาติ วิเจยฺย เปกฺขิตา นาม โย กุชฺฌิตฺวา ยทา นํ ปโร โอโลเกติ, ตทา นิมฺมีเลติ น โอโลเกติ, ปุน คจฺฉนฺตํ กุชฺฌิตฺวา โอโลเกติ, เอวรูโป นาโหสิฯ ‘‘วิเนยฺยเปกฺขิตา’’ติปิ ปาโฐ, อยเมวตฺโถฯ อุชุํ ตถา ปสฏมุชุมโนติ อุชุมโน หุตฺวา อุชุ เปกฺขิตา โหติ, ยถา จ อุชุํ, ตถา ปสฏํ วิปุลํ วิตฺถตํ เปกฺขิตา โหติฯ ปิยทสฺสโนติ ปิยายมาเนหิ ปสฺสิตพฺโพฯ

อิธ กมฺมํ นาม ทีฆรตฺตํ มหาชนสฺส ปิยจกฺขุนา โอโลกนกมฺมํฯ กมฺมสริกฺขกํ นาม กุชฺฌิตฺวา โอโลเกนฺโต กาโณ วิย กากกฺขิ วิย โหติ, วงฺกกฺขิ ปน อาวิลกฺขิ จ โหติเยวฯ

ปสนฺนจิตฺตสฺส ปน โอโลกยโต อกฺขีนํ ปญฺจวณฺโณ ปสาโท ปญฺญายติฯ ตถาคโต จ ตถา โอโลเกสิฯ อถสฺส ตํ ทีฆรตฺตํ ปิยจกฺขุนา โอโลกิตภาวํ สเทวโก โลโก อิมินา การเณน ชานาตูติ อิมานิ เนตฺตสมฺปตฺติกรานิ ทฺเว มหาปุริสลกฺขณานิ นิพฺพตฺตนฺติฯ ลกฺขณํ นาม อิทเมว ลกฺขณทฺวยํฯ ปิยทสฺสนตา อานิสํโสฯ อภิโยคิโนติ ลกฺขณสตฺเถ ยุตฺตาฯ

อุณฺหีสสีสลกฺขณวณฺณนา

[230] พหุชนปุพฺพงฺคโม อโหสีติ พหุชนสฺส ปุพฺพงฺคโม อโหสิ คณเชฏฺฐโกฯ ตสฺส ทิฏฺฐานุคติํ อญฺเญ อาปชฺชิํสุฯ อิธ กมฺมํ นาม ปุพฺพงฺคมตาฯ กมฺมสริกฺขกํ นาม โย ปุพฺพงฺคโม หุตฺวา ทานาทีนิ กุสลกมฺมานิ กโรติ, โส อมงฺกุภูโต สีสํ อุกฺขิปิตฺวา ปีติปาโมชฺเชน ปริปุณฺณสีโส วิจรติ, มหาปุริโส จ โหติฯ ตถาคโต จ ตถา อกาสิฯ อถสฺส สเทวโก โลโก อิมินา การเณน อิทํ ปุพฺพงฺคมกมฺมํ ชานาตูติ อุณฺหีสสีสลกฺขณํ นิพฺพตฺตติฯ ลกฺขณํ นาม อิทเมว ลกฺขณํฯ มหาชนานุวตฺตนตา อานิสํโสฯ

[231] พหุชนํ เหสฺสตีติ พหุชนสฺส ภวิสฺสติฯ ปฏิโภคิยาติ เวยฺยาวจฺจกรา, เอตสฺส พหู เวยฺยาวจฺจกรา ภวิสฺสนฺตีติ อตฺโถฯ อภิหรนฺติ ตทาติ ทหรกาเลเยว ตทา เอวํ พฺยากโรนฺติฯ ปฏิหารกนฺติ เวยฺยาวจฺจกรภาวํฯ วิสวีติ จิณฺณวสีฯ

เอเกกโลมตาทิลกฺขณวณฺณนา

[232] อุปวตฺตตีติ อชฺฌาสยํ อนุวตฺตติ, อิธ กมฺมํ นาม ทีฆรตฺตํ สจฺจกถนํฯ กมฺมสริกฺขกํ นาม ทีฆรตฺตํ อทฺเวชฺฌกถาย ปริสุทฺธกถาย กถิตภาวมสฺส สเทวโก โลโก อิมินา การเณน ชานาตูติ เอเกกโลมลกฺขณญฺจ อุณฺณาลกฺขณญฺจ นิพฺพตฺตติฯ ลกฺขณํ นาม อิทเมว ลกฺขณทฺวยํฯ มหาชนสฺส อชฺฌาสยานุกูเลน อนุวตฺตนตา อานิสํโสฯ เอเกกโลมูปจิตงฺควาติ เอเกเกหิ โลเมหิ อุปจิตสรีโรฯ