ปาทตลจกฺกลกฺขณวณฺณนา

[204] อุพฺเพคอุตฺตาสภยนฺติ อุพฺเพคภยญฺเจว อุตฺตาสภยญฺจฯ ตตฺถ โจรโต วา ราชโต วา ปจฺจตฺถิกโต วา วิโลปนพนฺธนาทินิสฺสยํ ภยํ อุพฺเพโค นาม, ตํมุหุตฺติกํ จณฺฑหตฺถิอสฺสาทีนิ วา อหิยกฺขาทโย วา ปฏิจฺจ โลมหํสนกรํ ภยํ อุตฺตาสภยํ นามฯ ตํ สพฺพํ อปนุทิตา วูปสเมตาฯ สํวิธาตาติ สํวิทหิตาฯ กถํ สํวิทหติ? อฏวิยํ สาสงฺกฏฺฐาเนสุ ทานสาลํ กาเรตฺวา ตตฺถ อาคเต โภเชตฺวา มนุสฺเส ทตฺวา อติวาเหติ, ตํ ฐานํ ปวิสิตุํ อสกฺโกนฺตานํ มนุสฺเส เปเสตฺวา ปเวเสติฯ นคราทีสุปิ เตสุ เตสุ ฐาเนสุ อารกฺขํ ฐเปติ, เอวํ สํวิทหติฯ สปริวารญฺจ ทานํ อทาสีติ อนฺนํ ปานนฺติ ทสวิธํ ทานวตฺถุํฯ

ตตฺถ อนฺนนฺติ ยาคุภตฺตํฯ ตํ ททนฺโต น ทฺวาเร ฐเปตฺวา อทาสิ, อถ โข อนฺโตนิเวสเน หริตุปลิตฺตฏฺฐาเน ลาชา เจว ปุปฺผานิ จ วิกิริตฺวา อาสนํ ปญฺญเปตฺวา วิตานํ พนฺธิตฺวา คนฺธธูมาทีหิ สกฺการํ กตฺวา ภิกฺขุสงฺฆํ นิสีทาเปตฺวา ยาคุํ อทาสิฯ ยาคุํ เทนฺโต จ สพฺยญฺชนํ อทาสิฯ ยาคุปานาวสาเน ปาเท โธวิตฺวา เตเลน มกฺเขตฺวา นานปฺปการกํ อนนฺตํ ขชฺชกํ ทตฺวา ปริโยสาเน อเนกสูปํ อเนกพฺยญฺชนํ ปณีตโภชนํ อทาสิ ฯ ปานํ เทนฺโต อมฺพปานาทิอฏฺฐวิธํ ปานํ อทาสิ, ตมฺปิ ยาคุภตฺตํ ทตฺวาฯ วตฺถํ เทนฺโต น สุทฺธวตฺถเมว อทาสิ, เอกปฏฺฏทุปฏฺฏาทิปโหนกํ ปน ทตฺวา สุจิมฺปิ อทาสิ, สุตฺตมฺปิ อทาสิ, สุตฺตํ วฏฺเฏสิ, สูจิกมฺมกรณฏฺฐาเน ภิกฺขูนํ อาสนานิ, ยาคุภตฺตํ, ปาทมกฺขนํ, ปิฏฺฐิมกฺขนํ, รชนํ, ปณฺฑุปลาสํ, รชนโทณิกํ, อนฺตมโส จีวรรชนกํ กปฺปิยการกมฺปิ อทาสิฯ

ยานนฺติ อุปาหนํฯ ตํ ททนฺโตปิ อุปาหนตฺถวิกํ อุปาหนทณฺฑกํ มกฺขนเตลํ เหฏฺฐา วุตฺตานิ จ อนฺนาทีนิ ตสฺเสว ปริวารํ กตฺวา อทาสิฯ มาลํ เทนฺโตปิ น สุทฺธมาลเมว อทาสิ, อถ โข นํ คนฺเธหิ มิสฺเสตฺวา เหฏฺฐิมานิ จตฺตาริ ตสฺเสว ปริวารํ กตฺวา อทาสิฯ โพธิเจติยอาสนโปตฺถกาทิปูชนตฺถาย เจว เจติยฆรธูปนตฺถาย จ คนฺธํ เทนฺโตปิ น สุทฺธคนฺธเมว อทาสิ, คนฺธปิสนกนิสทาย เจว ปกฺขิปนกภาชเนน จ สทฺธิํ เหฏฺฐิมานิ ปญฺจ ตสฺส ปริวารํ กตฺวา อทาสิฯ เจติยปูชาทีนํ อตฺถาย หริตาลมโนสิลาจีนปิฏฺฐาทิวิเลปนํ เทนฺโตปิ น สุทฺธวิเลปนเมว อทาสิ, วิเลปนภาชเนน สทฺธิํ เหฏฺฐิมานิ ฉ ตสฺส ปริวารํ กตฺวา อทาสิฯ เสยฺยาติ มญฺจปีฐํฯ ตํ เทนฺโตปิ น สุทฺธกเมว อทาสิ, โกชวกมฺพลปจฺจตฺถรณมญฺจปฺปฏิปาทเกหิ สทฺธิํ อนฺตมโส มงฺคุลโสธนทณฺฑกํ เหฏฺฐิมานิ จ สตฺต ตสฺส ปริวารํ กตฺวา อทาสิฯ

อาวสถํ เทนฺโตปิ น เคหมตฺตเมว อทาสิ, อถ โข นํ มาลากมฺมลตากมฺมปฏิมณฺฑิตํ สุปญฺญตฺตํ มญฺจปีฐํ กาเรตฺวา เหฏฺฐิมานิ อฏฺฐ ตสฺส ปริวารํ กตฺวา อทาสิฯ ปทีเปยฺยนฺติ ปทีปเตลํฯ ตํ เทนฺโต เจติยงฺคเณ โพธิยงฺคเณ ธมฺมสฺสวนคฺเค วสนเคเห โปตฺถกวาจนฏฺฐาเน อิมินา ทีปํ ชาลาเปถาติ น สุทฺธเตลเมว อทาสิ, วฏฺฏิ กปลฺลกเตลภาชนาทีหิ สทฺธิํ เหฏฺฐิมานิ นว ตสฺส ปริวารํ กตฺวา อทาสิฯ สุวิภตฺตนฺตรานีติ สุวิภตฺตอนฺตรานิฯ

ราชาโนติ อภิสิตฺตาฯ โภคิยาติ โภชกา กุมาราติ ราชกุมาราฯ อิธ กมฺมํ นาม สปริวารํ ทานํฯ กมฺมสริกฺขกํ นาม สปริวารํ กตฺวา ทานํ อทาสีติ อิมินา การเณน สเทวโก โลโก ชานาตูติ นิพฺพตฺตํ จกฺกลกฺขณํฯ ลกฺขณํ นาม ตเทว จกฺกลกฺขณํฯ อานิสํโส มหาปริวารตาฯ

[205] ตตฺเถตํ วุจฺจตีติ อิมา ตทตฺถปริทีปนา คาถา วุจฺจนฺติฯ ทุวิธา หิ คาถา โหนฺติ – ตทตฺถปริทีปนา จ วิเสสตฺถปริทีปนา จฯ ตตฺถ ปาฬิอาคตเมว อตฺถํ ปริทีปนา ตทตฺถปริทีปนา นามฯ ปาฬิยํ อนาคตํ ปริทีปนา วิเสสตฺถปริทีปนา นามฯ อิมา ปน ตทตฺถปริทีปนาฯ ตตฺถ ปุเรติ ปุพฺเพฯ ปุรตฺถาติ ตสฺเสว เววจนํฯ ปุริมาสุ ชาตีสูติ อิมิสฺสา ชาติยา ปุพฺเพกตกมฺมปฏิกฺเขปทีปนํฯ อุพฺเพคอุตฺตาสภยาปนูทโนติ อุพฺเพคภยสฺส จ อุตฺตาสภยสฺส จ อปนูทโนฯ อุสฺสุโกติ อธิมุตฺโตฯ

สตปุญฺญลกฺขณนฺติ สเตน สเตน ปุญฺญกมฺเมน นิพฺพตฺตํ เอเกกํ ลกฺขณํฯ เอวํ สนฺเต โย โกจิ พุทฺโธ ภเวยฺยาติ น โรจยิํสุ, อนนฺเตสุ ปน จกฺกวาเฬสุ สพฺเพ สตฺตา เอเกกํ กมฺมํ สตกฺขตฺตุํ กเรยฺยุํ, เอตฺตเกหิ ชเนหิ กตํ กมฺมํ โพธิสตฺโต เอโกว เอเกกํ สตคุณํ กตฺวา นิพฺพตฺโตฯ ตสฺมา ‘‘สตปุญฺญลกฺขโณ’’ติ อิมมตฺถํ โรจยิํสุฯ มนุสฺสาสุรสกฺกรกฺขสาติ มนุสฺสา จ อสุรา จ สกฺกา จ รกฺขสา จฯ

อายตปณฺหิตาทิติลกฺขณวณฺณนา

[206] อนฺตราติ ปฏิสนฺธิโต สรสจุติยา อนฺตเรฯ อิธ กมฺมํ นาม ปาณาติปาตา วิรติฯ กมฺมสริกฺขกํ นาม ปาณาติปาตํ กโรนฺโต ปทสทฺทสวนภยา อคฺคคฺคปาเทหิ อกฺกมนฺตา คนฺตฺวา ปรํ ปาเตนฺติฯ อถ เต อิมินา การเณน เตสํ ตํ กมฺมํ ชโน ชานาตูติ อนฺโตวงฺกปาทา วา พหิวงฺกปาทา วา อุกฺกุฏิกปาทา วา อคฺคโกณฺฑา วา ปณฺหิโกณฺฑา วา ภวนฺติฯ อคฺคปาเทหิ คนฺตฺวา ปรสฺส อมาริตภาวํ ปน ตถาคตสฺส สเทวโก โลโก อิมินา การเณน ชานาตูติ อายตปณฺหิ มหาปุริสลกฺขณํ นิพฺพตฺตติ ฯ ตถา ปรํ ฆาเตนฺตา อุนฺนตกาเยน คจฺฉนฺตา อญฺเญ ปสฺสิสฺสนฺตีติ โอนตา คนฺตฺวา ปรํ ฆาเตนฺติฯ อถ เต เอวมิเม คนฺตฺวา ปรํ ฆาตยิํสูติ เนสํ ตํ กมฺมํ อิมินา การเณน ปโร ชานาตูติ ขุชฺชา วา วามนา วา ปีฐสปฺปิ วา ภวนฺติฯ ตถาคตสฺส ปน เอวํ คนฺตฺวา ปเรสํ อฆาติตภาวํ อิมินา การเณน สเทวโก โลโก ชานาตูติ พฺรหฺมุชุคตฺตมหาปุริสลกฺขณํ นิพฺพตฺตติฯ ตถา ปรํ ฆาเตนฺตา อาวุธํ วา มุคฺครํ วา คณฺหิตฺวา มุฏฺฐิกตหตฺถา ปรํ ฆาเตนฺติฯ เต เอวํ เตสํ ปรสฺส ฆาติตภาวํ อิมินา การเณน ชโน ชานาตูติ รสฺสงฺคุลี วา รสฺสหตฺถา วา วงฺกงฺคุลี วา ผณหตฺถกา วา ภวนฺติฯ ตถาคตสฺส ปน เอวํ ปเรสํ อฆาติตภาวํ สเทวโก โลโก อิมินา การเณน ชานาตูติ ทีฆงฺคุลิมหาปุริสลกฺขณํ นิพฺพตฺตติฯ อิทเมตฺถ กมฺมสริกฺขกํฯ อิทเมว ปน ลกฺขณตฺตยํ ลกฺขณํ นามฯ ทีฆายุกภาโว ลกฺขณานิสํโสฯ

[207] มรณวธภยตฺตโนติ เอตฺถ มรณสงฺขาโต วโธ มรณวโธ, มรณวธโต ภยํ มรณวธภยํ, ตํ อตฺตโน ชานิตฺวาฯ ปฏิวิรโต ปรํมารณายาติ ยถา มยฺหํ มรณโต ภยํ มม ชีวิตํ ปิยํ, เอวํ ปเรสมฺปีติ ญตฺวา ปรํ มารณโต ปฏิวิรโต อโหสิฯ สุจริเตนาติ สุจิณฺเณนฯ สคฺคมคมาติ สคฺคํ คโตฯ

จวิย ปุนริธาคโตติ จวิตฺวา ปุน อิธาคโตฯ ทีฆปาสณฺหิโกติ ทีฆปณฺหิโกฯ พฺรหฺมาว สุชูติ พฺรหฺมา วิย สุฏฺฐุ อุชุฯ

สุภุโชติ สุนฺทรภุโชฯ สุสูติ มหลฺลกกาเลปิ ตรุณรูโปฯ สุสณฺฐิโตติ สุสณฺฐานสมฺปนฺโนฯ มุทุตลุนงฺคุลิยสฺสาติ มุทู จ ตลุนา จ องฺคุลิโย อสฺสฯ ตีภีติ ตีหิฯ