มหาชนกายอนุปพฺพชฺชาวณฺณนา

[55] สุตฺวาน เตสนฺติ เตสํ จตุราสีติยา ปาณสหสฺสานํ สุตฺวา เอตทโหสิฯ โอรโกติ อูนโก ลามโกฯ อนุปพฺพชิํสูติ อนุปพฺพชิตานิ ฯ กสฺมา ปเนตฺถ ยถา ปรโต ขณฺฑติสฺสานํ อนุปพฺพชฺชาย – ‘‘พนฺธุมติยา ราชธานิยา นิกฺขมิตฺวา’’ติ วุตฺตํ, เอวํ น วุตฺตนฺติ? นิกฺขมิตฺวา สุตตฺตาฯ เอเต กิร สพฺเพปิ วิปสฺสิสฺส กุมารสฺส อุปฏฺฐากปริสาว, เต ปาโตว อุปฏฺฐานํ อาคนฺตฺวา กุมารํ อทิสฺวา ปาตราสตฺถาย คนฺตฺวา ภุตฺตปาตราสา อาคมฺม ‘‘กุหิํ กุมาโร’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อุยฺยานภูมิํ คโต’’ติ สุตฺวา ‘‘ตตฺเถว นํ ทกฺขิสฺสามา’’ติ นิกฺขมนฺตา นิวตฺตมานํ สารถิํ ทิสฺวา – ‘‘กุมาโร ปพฺพชิโต’’ติ จสฺส วจนํ สุตฺวา สุตฏฺฐาเนเยว สพฺพาภรณานิ โอมุญฺจิตฺวา อนฺตราปณโต กาสาวปีตานิ วตฺถานิ อาหราเปตฺวา เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา ปพฺพชิํสุฯ อิติ นครโต นิกฺขมิตฺวา พหินคเร สุตตฺตา เอตฺถ – ‘‘พนฺธุมติยา ราชธานิยา นิกฺขมิตฺวา’’ติ น วุตฺตํฯ

จาริกํ จรตีติ คตคตฏฺฐาเน มหามณฺฑปํ กตฺวา ทานํ สชฺเชตฺวา อาคมฺม สฺวาตนาย นิมนฺติโต ชนสฺส อายาจิตภิกฺขเมว ปฏิคฺคณฺหนฺโต จตฺตาโร มาเส จาริกํ จริฯ

อากิณฺโณติ อิมินา คเณน ปริวุโตฯ อยํ ปน วิตกฺโก โพธิสตฺตสฺส กทา อุปฺปนฺโนติ? สฺเว วิสาขปุณฺณมา ภวิสฺสตีติ จาตุทฺทสีทิวเสฯ ตทา กิร โส – ‘‘ยเถว มํ อิเม ปุพฺเพ คิหิภูตํ ปริวาเรตฺวา จรนฺติ, อิทานิปิ ตเถว, กิํ อิมินา คเณนา’’ติ คณสงฺคณิกาย อุกฺกณฺฐิตฺวา ‘‘อชฺเชว คจฺฉามี’’ติ จินฺเตตฺวา ปุน ‘‘อชฺช อเวลา, สเจ อิทานิ คมิสฺสามิ, สพฺเพว อิเม ชานิสฺสนฺติ, สฺเวว คมิสฺสามี’’ติ จินฺเตสิฯ ตํ ทิวสญฺจ อุรุเวลคามสทิเส คาเม คามวาสิโน สฺวาตนาย นิมนฺตยิํสุฯ เต จตุราสีติสหสฺสานมฺปิ เตสํ ปพฺพชิตานํ มหาปุริสสฺส จ ปายาสเมว ปฏิยาทยิํสุฯ อถ มหาปุริโส ปุนทิวเส ตสฺมิํเยว คาเม เตหิ ปพฺพชิเตหิ สทฺธิํ ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา วสนฏฺฐานเมว อคมาสิฯ ตตฺถ เต ปพฺพชิตา มหาปุริสสฺส วตฺตํ ทสฺเสตฺวา อตฺตโน อตฺตโน รตฺติฏฺฐานทิวาฏฺฐานานิ ปวิฏฺฐาฯ โพธิสตฺโตปิ ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา นิสินฺโนฯ

‘‘ฐิเต มชฺฌนฺหิเก กาเล, สนฺนิสีเวสุ ปกฺขิสุ;

สณเตว พฺรหารญฺญํ, ตํ ภยํ ปฏิภาติ ม’’นฺติฯ (สํ. นิ. 1.15);

เอวรูเป อวิเวการามานํ ภยกาเล สพฺพสตฺตานํ สทรถกาเลเยว – ‘‘อยํ กาโล’’ติ นิกฺขมิตฺวา ปณฺณสาลาย ทฺวารํ ปิทหิตฺวา โพธิมณฺฑาภิมุโข ปายาสิฯ อญฺญทาปิ จ ตสฺมิํ ฐาเน วิจรนฺโต โพธิมณฺฑํ ปสฺสติ, นิสีทิตุํ ปนสฺส จิตฺตํ น นมิตปุพฺพํฯ ตํ ทิวสํ ปนสฺส ญาณํ ปริปากคตํ, ตสฺมา อลงฺกตํ โพธิมณฺฑํ ทิสฺวา อาโรหนตฺถาย จิตฺตํ อุปฺปนฺนํฯ โส ทกฺขิณทิสาภาเคน อุปคมฺม ปทกฺขิณํ กตฺวา ปุรตฺถิมทิสาภาเค จุทฺทสหตฺถํ ปลฺลงฺกํ ปญฺญเปตฺวา จตุรงฺควีริยํ อธิฏฺฐหิตฺวา – ‘‘ยาว พุทฺโธ น โหมิ, น ตาว อิโต วุฏฺฐหามี’’ติ ปฏิญฺญํ กตฺวา นิสีทิฯ อิทมสฺส วูปกาสํ สนฺธาย – ‘‘เอโกว คณมฺหา วูปกฏฺโฐ วิหาสี’’ติ วุตฺตํฯ

อญฺเญเนว ตานีติ เต กิร สายํ โพธิสตฺตสฺส อุปฏฺฐานํ อาคนฺตฺวา ปณฺณสาลํ ปริวาเรตฺวา นิสินฺนา ‘‘อติวิกาโล ชาโต, อุปธาเรถา’’ติ วตฺวา ปณฺณสาลํ วิวริตฺวา ตํ อปสฺสนฺตาปิ ‘‘กุหิํ คโต’’ติ นานุพนฺธิํสุ, ‘‘คณวาเส นิพฺพินฺโน เอโก วิหริตุกาโม มญฺเญ มหาปุริโส, พุทฺธภูตํเยว นํ ปสฺสิสฺสามา’’ติ วตฺวา อนฺโตชมฺพุทีปาภิมุขา จาริกํ ปกฺกนฺตาฯ

โพธิสตฺตอภิเวสวณฺณนา

[57] วาสูปคตสฺสาติ โพธิมณฺเฑ เอกรตฺติวาสํ อุปคตสฺสฯ รโหคตสฺสาติ รหสิ คตสฺสฯ ปฏิสลฺลีนสฺสาติ เอกีภาววเสน นิลีนสฺสฯ กิจฺฉนฺติ ทุกฺขํฯ จวติ จ อุปปชฺชติ จาติ อิทํ ทฺวยํ ปน อปราปรํ จุติปฏิสนฺธิํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ชรามรณสฺสาติ เอตฺถ ยสฺมา ปพฺพชนฺโต ชิณฺณพฺยาธิมตฺเตเยว ทิสฺวา ปพฺพชิโต, ตสฺมาสฺส ชรามรณเมว อุปฏฺฐาติฯ เตเนวาห – ‘‘ชรามรณสฺสา’’ติฯ อิติ ชรามรณํ มูลํ กตฺวา อภินิวิฏฺฐสฺส ภวคฺคโต โอตรนฺตสฺส วิย – อถ โข, ภิกฺขเว, วิปสฺสิสฺส โพธิสตฺตสฺส เอตทโหสิฯ

โยนิโสมนสิการาติ อุปายมนสิการา ปถมนสิการาฯ อนิจฺจาทีนิ หิ อนิจฺจาทิโตว มนสิกโรโต โยนิโสมนสิกาโร นาม โหติฯ