คูถภาริกาทิอุปมาวณฺณนา

[432] มม จ สูกรภตฺตนฺติ มม จ สูกรานํ อิทํ ภตฺตํฯ อุคฺฆรนฺตนฺติ อุปริ ฆรนฺตํฯ ปคฺฆรนฺตนฺติ เหฏฺฐา ปริสฺสวนฺตํฯ ตุมฺเห ขฺเวตฺถ ภเณติ ตุมฺเห โข เอตฺถ ภเณฯ อยเมว วา ปาโฐฯ ตถา หิ ปน เม สูกรภตฺตนฺติ ตถา หิ ปน เม อยํ คูโถ สูกรานํ ภตฺตํฯ

[434] อาคตาคตํ กลิํ คิลตีติ อาคตาคตํ ปราชยคุฬํ คิลติฯ ปชฺโชหิสฺสามีติ ปชฺโชหนํ กริสฺสามิ, พลิกมฺมํ กริสฺสามีติ อตฺโถฯ อกฺเขหิ ทิพฺพิสฺสามาติ คุเฬหิ กีฬิสฺสามฯ ลิตฺตํ ปรเมน เตชสาติ ปรมเตเชน วิเสน ลิตฺตํฯ

[436] คามปฏฺฏนฺติ วุฏฺฐิตคามปเทโส วุจฺจติฯ ‘‘คามปท’’นฺติปิ ปาโฐ, อยเมวตฺโถฯ สาณภารนฺติ สาณวากภารํฯ สุสนฺนทฺโธติ สุพทฺโธฯ ตฺวํ ปชานาหีติ ตฺวํ ชานฯ สเจ คณฺหิตุกาโมสิ, คณฺหาหีติ วุตฺตํ โหติฯ

โขมนฺติ โขมวากํฯ อยนฺติ กาฬโลหํฯ โลหนฺติ ตมฺพโลหํฯ สชฺฌนฺติ รชตํฯ สุวณฺณนฺติ สุวณฺณมาสกํฯ อภินนฺทิํสูติ ตุสฺสิํสุฯ

[437] อตฺตมโนติ สกมโน ตุฏฺฐจิตฺโตฯ อภิรทฺโธติ อภิปฺปสนฺโนฯ ปญฺหาปฏิภานานีติ ปญฺหุปฏฺฐานานิฯ ปจฺจนีกํ กตฺตพฺพนฺติ ปจฺจนีกํ ปฏิวิรุทฺธํ วิย กตฺตพฺพํ อมญฺญิสฺสํ, ปฏิโลมคาหํ คเหตฺวา อฏฺฐาสินฺติ อตฺโถฯ

[438] สงฺฆาตํ อาปชฺชนฺตีติ สงฺฆาตํ วินาสํ มรณํ อาปชฺชนฺติฯ น มหปฺผโลติ วิปากผเลน น มหปฺผโล โหติฯ น มหานิสํโสติ คุณานิสํเสน มหานิสํโส น โหติฯ น มหาชุติโกติ อานุภาวชุติยา มหาชุติโก น โหติฯ น มหาวิปฺผาโรติ วิปากวิปฺผารตาย มหาวิปฺผาโร น โหติฯ พีชนงฺคลนฺติ พีชญฺจ นงฺคลญฺจฯ ทุกฺเขตฺเตติ ทุฏฺฐุเขตฺเต นิสฺสารเขตฺเตฯ ทุพฺภูเมติ วิสมภูมิภาเคฯ ปติฏฺฐาเปยฺยาติ ฐเปยฺยฯ ขณฺฑานีติ ฉินฺนภินฺนานิฯ ปูตีนีติ นิสฺสารานิฯ

วาตาตปหตานีติ วาเตน จ อาตเปน จ หตานิ ปริยาทินฺนเตชานิฯ อสาราทานีติ ตณฺฑุลสาราทานรหิตานิ ปลาลานิฯ อสุขสยิตานีติ ยานิ สุกฺขาเปตฺวา โกฏฺเฐ อากิริตฺวา ฐปิตานิ, ตานิ สุขสยิตานิ นามฯ เอตานิ ปน น ตาทิสานิฯ อนุปฺปเวจฺเฉยฺยาติ อนุปเวเสยฺย, น สมฺมา วสฺเสยฺย, อนฺวทฺธมาสํ อนุทสาหํ อนุปญฺจาหํ น วสฺเสยฺยาติ อตฺโถฯ อปิ นุ ตานีติ อปิ นุ เอวํ เขตฺตพีชวุฏฺฐิโทเส สติ ตานิ พีชานิ องฺกุรมูลปตฺตาทีหิ อุทฺธํ วุทฺธิํ เหฏฺฐา วิรูฬฺหิํ สมนฺตโต จ เวปุลฺลํ อาปชฺเชยฺยุนฺติ ฯ เอวรูโป โข ราชญฺญ ยญฺโญติ เอวรูปํ ราชญฺญ ทานํ ปรูปฆาเตน อุปฺปาทิตปจฺจยโตปิ ทายกโตปิ ปริคฺคาหกโตปิ อวิสุทฺธตฺตา น มหปฺผลํ โหติฯ

เอวรูโป โข ราชญฺญ ยญฺโญติ เอวรูปํ ราชญฺญทานํ อปรูปฆาเตน อุปฺปนฺนปจฺจยโตปิ อปรูปฆาติตาย สีลวนฺตทายกโตปิ สมฺมาทิฏฺฐิอาทิคุณสมฺปนฺนปฏิคฺคาหกโตปิ มหปฺผลํ โหติฯ สเจ ปน คุณาติเรกํ นิโรธา วุฏฺฐิตํ ปฏิคฺคาหกํ ลภติ, เจตนา จ วิปุลา โหติ, ทิฏฺเฐว ธมฺเม วิปากํ เทตีติฯ

[439] อิมํ ปน เถรสฺส ธมฺมกถํ สุตฺวา ปายาสิราชญฺโญ เถรํ นิมนฺเตตฺวา สตฺตาหํ เถรสฺส มหาทานํ ทตฺวา ตโต ปฏฺฐาย มหาชนสฺส ทานํ ปฏฺฐเปสิฯ ตํ สนฺธาย อถ โข ปายาสิ ราชญฺโญติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ กณาชกนฺติ สกุณฺฑกํ อุตฺตณฺฑุลภตฺตํฯ พิลงฺคทุติยนฺติ กญฺชิกทุติยํฯ โธรกานิ จ วตฺถานีติ ถูลานิ จ วตฺถานิฯ คุฬวาลกานีติ คุฬทสานิ, ปุญฺชปุญฺชวเสน ฐิตมหนฺตทสานีติ อตฺโถฯ เอวํ อนุทฺทิสตีติ เอวํ อุปทิสติฯ ปาทาปีติ ปาเทนปิฯ

[440] อสกฺกจฺจนฺติ สทฺธาวิรหิตํ อสฺสทฺธทานํฯ อสหตฺถาติ น สหตฺเถนฯ อจิตฺตีกตนฺติ จิตฺตีการวิรหิตํ, น จิตฺตีการมฺปิ ปจฺจุปฏฺฐาเปตฺวา น ปณีตจิตฺตํ กตฺวา อทาสิฯ อปวิทฺธนฺติ ฉฑฺฑิตํ วิปฺปติตํฯ สุญฺญํ เสรีสกนฺติ เสรีสกํ นาม เอกํ ตุจฺฉํ รชตวิมานํ อุปคโตฯ ตสฺส กิร ทฺวาเร มหาสิรีสรุกฺโข, เตน ตํ ‘‘เสรีสก’’นฺติ วุจฺจติฯ

[441] อายสฺมา ควํปตีติ เถโร กิร ปุพฺเพ มนุสฺสกาเล โคปาลทารกานํ เชฏฺฐโก หุตฺวา มหโต สิรีสสฺส มูลํ โสเธตฺวา วาลิกํ โอกิริตฺวา เอกํ ปิณฺฑปาติกตฺเถรํ รุกฺขมูเล นิสีทาเปตฺวา อตฺตนา ลทฺธํ อาหารํ ทตฺวา ตโต จุโต ตสฺสานุภาเวน ตสฺมิํ รชตวิมาเน นิพฺพตฺติฯ สิรีสรุกฺโข วิมานทฺวาเร อฏฺฐาสิฯ โส ปญฺญาสาย วสฺเสหิ ผลติ, ตโต ปญฺญาส วสฺสานิ คตานีติ เทวปุตฺโต สํเวคํ อาปชฺชติฯ โส อปเรน สมเยน อมฺหากํ ภควโต กาเล มนุสฺเสสุ นิพฺพตฺติตฺวา สตฺถุ ธมฺมกถํ สุตฺวา อรหตฺตํ ปตฺโตฯ ปุพฺพาจิณฺณวเสน ปน ทิวาวิหารตฺถาย ตเทว วิมานํ อภิณฺหํ คจฺฉติ, ตํ กิรสฺส อุตุสุขํ โหติฯ ตํ สนฺธาย ‘‘เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา ควํปตี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

โส สกฺกจฺจํ ทานํ ทตฺวาติ โส ปรสฺส สนฺตกมฺปิ ทานํ สกฺกจฺจํ ทตฺวาฯ เอวมาโรเจสีติ ‘‘สกฺกจฺจํ ทานํ เทถา’’ติอาทินา นเยน อาโรเจสิฯ ตญฺจ ปน เถรสฺส อาโรจนํ สุตฺวา มหาชโน สกฺกจฺจํ ทานํ ทตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺโตฯ ปายาสิสฺส ปน ราชญฺญสฺส ปริจารกา สกฺกจฺจํ ทานํ ทตฺวาปิ นิกนฺติวเสน คนฺตฺวา ตสฺเสว สนฺติเก นิพฺพตฺตาฯ ตํ กิร ทิสาจาริกวิมานํ วฏฺฏนิอฏวิยํ อโหสิฯ ปายาสิเทวปุตฺโต จ เอกทิวสํ วาณิชกานํ ทสฺเสตฺวา อตฺตโน กตกมฺมํ กเถสีติฯ

อิติ สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺฐกถายํ

ปายาสิราชญฺญสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิฏฺฐิตา จ มหาวคฺคสฺสตฺถวณฺณนาฯ

มหาวคฺคฏฺฐกถา นิฏฺฐิตาฯ