เมนู

จตุสจฺจปพฺพวณฺณนา

[386] เอวํ สตฺตโพชฺฌงฺควเสน ธมฺมานุปสฺสนํ วิภชิตฺวา อิทานิ จตุสจฺจวเสน วิภชิตุํ ปุน จปรนฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ ปชานาตีติ ฐเปตฺวา ตณฺหํ เตภูมกธมฺเม ‘‘อิทํ ทุกฺข’’นฺติ ยถาสภาวโต ปชานาติ, ตสฺเสว โข ปน ทุกฺขสฺส ชนิกํ สมุฏฺฐาปิกํ ปุริมตณฺหํ ‘‘อยํ ทุกฺขสมุทโย’’ติ, อุภินฺนํ อปฺปวตฺตินิพฺพานํ ‘‘อยํ ทุกฺขนิโรโธ’’ติ, ทุกฺขปริชานนํ สมุทยปชหนํ นิโรธสจฺฉิกรณํ อริยมคฺคํ ‘‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินิปฏิปทา’’ติ ยถาสภาวโต ปชานาตีติ อตฺโถฯ อวเสสา อริยสจฺจกถา ฐเปตฺวา ชาติอาทีนํ ปทภาชนกถํ วิสุทฺธิมคฺเค วิตฺถาริตาเยวฯ

ทุกฺขสจฺจนิทฺเทสวณฺณนา

[388] ปทภาชเน ปน กตมา จ, ภิกฺขเว, ชาตีติ ภิกฺขเว, ยา ชาติปิ ทุกฺขาติ เอวํ วุตฺตา ชาติ, สา กตมาติ เอวํ สพฺพปุจฺฉาสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ยา เตสํ เตสํ สตฺตานนฺติ อิทํ ‘‘อิเมสํ นามา’’ติ นิยมาภาวโต สพฺพสตฺตานํ ปริยาทานวจนํฯ ตมฺหิ ตมฺหิ สตฺตนิกาเยติ อิทมฺปิ สพฺพสตฺตนิกายปริยาทานวจนํ ชนนํ ชาติ สวิการานํ ปฐมาภินิพฺพตฺตกฺขนฺธานเมตํ อธิวจนํฯ สญฺชาตีติ อิทํ ตสฺสา เอว อุปสคฺคมณฺฑิตเววจนํฯ สา เอว อนุปวิฏฺฐากาเรน โอกฺกมนฏฺเฐน โอกฺกนฺติฯ นิพฺพตฺติสงฺขาเตน อภินิพฺพตฺตนฏฺเฐน อภินิพฺพตฺติฯ อิติ อยํ จตุพฺพิธาปิ สมฺมุติกถา นาม ขนฺธานํ ปาตุภาโวติ อยํ ปน ปรมตฺถกถาฯ เอกโวการภวาทีสุ เอกจตุปญฺจเภทานํ ขนฺธานํเยว ปาตุภาโว, น ปุคฺคลสฺส, ตสฺมิํ ปน สติ ปุคฺคโล ปาตุภูโตติ โวหารมตฺตํ โหติฯ อายตนานํ ปฏิลาโภติ อายตนานิ ปาตุภวนฺตาเนว ปฏิลทฺธานิ นาม โหนฺติ, โส เตสํ ปาตุภาวสงฺขาโต ปฏิลาโภติ อตฺโถฯ

[389] ชราติ สภาวนิทฺเทโสฯ ชีรณตาติ อาการภาวนิทฺเทโสฯ ขณฺฑิจฺจนฺติอาทิ วิการนิทฺเทโสฯ ทหรกาลสฺมิญฺหิ ทนฺตา สมเสตา โหนฺติฯ เตเยว ปริปจฺจนฺเต อนุกฺกเมน วณฺณวิการํ อาปชฺชิตฺวา ตตฺถ ตตฺถ ปตฺตนฺติฯ