น จาหํ เตสนฺติ อหํ ปน เตสํ สาวโก น สมฺปชฺชามิฯ อหํ โข ปน, ภนฺเตติอาทินา อตฺตโน โสตาปนฺนภาวํ ชานาเปติฯ

โสมนสฺสปฏิลาภกถาวณฺณนา

[368] เวทปฏิลาภนฺติ ตุฏฺฐิปฏิลาภํฯ เทวาสุรสงฺคาโมติ เทวานญฺจ อสุรานญฺจ สงฺคาโมฯ สมุปพฺยูฬฺโหติ สมาปนฺโน นลาเฏน นลาฏํ ปหรณาการปฺปตฺโต วิยฯ เอเตสํ กิร กทาจิ มหาสมุทฺทปิฏฺเฐ สงฺคาโม โหติ ตตฺถ ปน เฉทนวิชฺฌนาทีหิ อญฺญมญฺญํ ฆาโต นาม นตฺถิ, ทารุเมณฺฑกยุทฺธํ วิย ชยปราชยมตฺตเมว โหติฯ กทาจิ เทวา ชินนฺติ, กทาจิ อสุราฯ ตตฺถ ยสฺมิํ สงฺคาเม เทวา ปุน อปจฺจาคมนาย อสุเร ชินิํสุ, ตํ สนฺธาย ตสฺมิํ โข ปน ภนฺเตติอาทิมาหฯ อุภยเมตนฺติ อุภยํ เอตํฯ ทุวิธมฺปิ โอชํ เอตฺถ เทวโลเก เทวาเยว ปริภุญฺชิสฺสนฺตีติ เอวมสฺส อาวชฺชนฺตสฺส พลวปีติโสมนสฺสํ อุปฺปชฺชิฯ สทณฺฑาวจโรติ สทณฺฑาวจรโก, ทณฺฑคฺคหเณน สตฺถคฺคหเณน สทฺธิํ อโหสิ, น นิกฺขิตฺตทณฺฑสตฺโถติ ทสฺเสติฯ เอกนฺตนิพฺพิทายาติ เอกนฺเตเนว วฏฺเฏ นิพฺพินฺทนตฺถายาติ สพฺพํ มหาโควินฺทสุตฺเต วุตฺตเมวฯ

[369] ปเวเทสีติ กเถสิ ทีเปสิฯ อิเธวาติ อิมสฺมิญฺเญว โอกาเสฯ เทวภูตสฺส เม สโตติ เทวสฺส เม สโตฯ ปุนรายุ จ เม ลทฺโธติ ปุน อญฺเญน กมฺมวิปาเกน เม ชีวิตํ ลทฺธนฺติ, อิมินา อตฺตโน จุตภาวํ เจว อุปปนฺนภาวญฺจ อาวิกโรติฯ

ทิวิยา กายาติ ทิพฺพา อตฺตภาวาฯ อายุํ หิตฺวา อมานุสนฺติ ทิพฺพํ อายุํ ชหิตฺวาฯ อมูฬฺโห คพฺภเมสฺสามีติ นิยตคติกตฺตา อมูฬฺโห หุตฺวาฯ ยตฺถ เม รมตี มโนติ ยตฺถ เม มโน รมิสฺสติ, ตตฺเถว ขตฺติยกุลาทีสุ คพฺภํ อุปคจฺฉิสฺสามีติ สตฺตกฺขตฺตุํ เทเว จ มานุเส จาติ อิมมตฺถํ ทีเปติฯ

ญาเยน วิหริสฺสามีติ มนุสฺเสสุ อุปปนฺโนปิ มาตรํ ชีวิตา โวโรปนาทีนํ อภพฺพตฺตา ญาเยน การเณน สเมน วิหริสฺสามีติ อตฺโถฯ

สมฺโพธิ เจ ภวิสฺสตีติ อิทํ สกทาคามิมคฺคํ สนฺธาย วทติ, สเจ สกทาคามี ภวิสฺสามีติ ทีเปติฯ อญฺญาตา วิหริสฺสามีติ อญฺญาตา อาชานิตุกาโม หุตฺวา วิหริสฺสามิฯ สฺเวว อนฺโต ภวิสฺสตีติ โส เอว เม มนุสฺสโลเก อนฺโต ภวิสฺสตีติฯ

ปุน เทโว ภวิสฺสามิ, เทวโลกสฺมิํ อุตฺตโมติ ปุน เทวโลกสฺมิํ อุตฺตโม สกฺโก เทวานมินฺโท ภวิสฺสามีติ วทติฯ

อนฺติเม วตฺตมานมฺหีติ อนฺติเม ภเว วตฺตมาเนฯ โส นิวาโส ภวิสฺสตีติ เย เต อายุนา จ ปญฺญาย จ อกนิฏฺฐา เชฏฺฐกา สพฺพเทเวหิ ปณีตตรา เทวา, อวสาเน เม โส นิวาโส ภวิสฺสติ ฯ อยํ กิร ตโต สกฺกตฺตภาวโต จุโต ตสฺมิํ อตฺตภาเว อนาคามิมคฺคสฺส ปฏิลทฺธตฺตา อุทฺธํโสโต อกนิฏฺฐคามี หุตฺวา อวิหาทีสุ นิพฺพตฺตนฺโต อวสาเน อกนิฏฺเฐ นิพฺพตฺติสฺสติฯ ตํ สนฺธาย เอวมาหฯ เอส กิร อวิเหสุ กปฺปสหสฺสํ วสิสฺสติ, อตปฺเปสุ ทฺเว กปฺปสหสฺสานิ, สุทสฺเสสุ จตฺตาริ กปฺปสหสฺสานิ, สุทสฺสีสุ อฏฺฐ, อกนิฏฺเฐสุ โสฬสาติ เอกติํส กปฺปสหสฺสานิ พฺรหฺมอายุํ อนุภวิสฺสติฯ สกฺโก เทวราชา อนาถปิณฺฑิโก คหปติ วิสาขา มหาอุปาสิกาติ ตโยปิ หิ อิเม เอกปฺปมาณอายุกา เอว, วฏฺฏาภิรตสตฺตา นาม เอเตหิ สทิสา สุขภาคิโน นาม นตฺถิฯ

[370] อปริโยสิตสงฺกปฺโปติ อนิฏฺฐิตมโนรโถฯ ยสฺสุ มญฺญามิ สมเณติ เย จ สมเณ ปวิวิตฺตวิหาริโนติ มญฺญามิฯ

อาราธนาติ สมฺปาทนาฯ วิราธนาติ อสมฺปาทนาฯ น สมฺปายนฺตีติ สมฺปาเทตฺวา กเถตุํ น สกฺโกนฺติฯ

อาทิจฺจพนฺธุนนฺติ อาทิจฺโจปิ โคตมโคตฺโต, ภควาปิ โคตมโคตฺโต, ตสฺมา เอวมาหฯ ยํ กโรมสีติ ยํ ปุพฺเพ พฺรหฺมุโน นมกฺการํ กโรมฯ สมํ เทเวหีติ เทเวหิ สทฺธิํ, อิโต ปฏฺฐาย อิทานิ อมฺหากํ พฺรหฺมุโน นมกฺการกรณํ นตฺถีติ ทสฺเสติฯ สามํ กโรมาติ นมกฺการํ กโรมฯ

[371] ปรามสิตฺวาติ ตุฏฺฐจิตฺโต สหายํ หตฺเถน หตฺถมฺหิ ปหรนฺโต วิย ปถวิํ ปหริตฺวา, สกฺขิภาวตฺถาย วา ปหริตฺวา ‘‘ยถา ตฺวํ นิจฺจโล, เอวมหํ ภควตี’’ติฯ อชฺฌิฏฺฐปญฺหาติ อชฺเฌสิตปญฺหา ปตฺถิตปญฺหาฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

อิติ สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺฐกถายํ

สกฺกปญฺหสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. มหาสติปฏฺฐานสุตฺตวณฺณนา

อุทฺเทสวารกถาวณฺณนา

[373] เอวํ เม สุตนฺติ มหาสติปฏฺฐานสุตฺตํฯ ตตฺรายมปุพฺพปทวณฺณนา – เอกายโน อยํ, ภิกฺขเว, มคฺโคติ กสฺมา ภควา อิทํ สุตฺตมภาสิ? กุรุรฏฺฐวาสีนํ คมฺภีรเทสนาปฏิคฺคหณสมตฺถตายฯ กุรุรฏฺฐวาสิโน กิร ภิกฺขู ภิกฺขุนิโย อุปาสกา อุปาสิกาโย อุตุปจฺจยาทิสมฺปนฺนตฺตา ตสฺส รฏฺฐสฺส สปฺปายอุตุปจฺจยเสวเนน นิจฺจํ กลฺลสรีรา กลฺลจิตฺตา จ โหนฺติฯ เต จิตฺตสรีรกลฺลตาย อนุคฺคหิตปญฺญาพลา คมฺภีรกถํ ปฏิคฺคเหตุํ สมตฺถา โหนฺติฯ เตน เนสํ ภควา อิมํ คมฺภีรเทสนาปฏิคฺคหณสมตฺถตํ สมฺปสฺสนฺโต เอกวีสติยา ฐาเนสุ กมฺมฏฺฐานํ อรหตฺเต ปกฺขิปิตฺวา อิทํ คมฺภีรตฺถํ มหาสติปฏฺฐานสุตฺตํ อภาสิฯ ยถา หิ ปุริโส สุวณฺณจงฺโกฏกํ ลภิตฺวา ตตฺถ นานาปุปฺผานิ ปกฺขิเปยฺย, สุวณฺณมญฺชูสํ วา ปน ลภิตฺวา สตฺตรตนานิ ปกฺขิเปยฺย, เอวํ ภควา กุรุรฏฺฐวาสิปริสํ ลภิตฺวา คมฺภีรเทสนํ เทเสสิฯ เตเนเวตฺถ อญฺญานิปิ คมฺภีรตฺถานิ อิมสฺมิํ ทีฆนิกาเย มหานิทานํ มชฺฌิมนิกาเย สติปฏฺฐานํ, สาโรปมํ, รุกฺโขปมํ, รฏฺฐปาลํ, มาคณฺฑิยํ, อาเนญฺชสปฺปายนฺติ อญฺญานิปิ สุตฺตานิ เทเสสิฯ

อปิจ ตสฺมิํ ชนปเท จตสฺโส ปริสา ปกติยาว สติปฏฺฐานภาวนานุโยคมนุยุตฺตา วิหรนฺติ, อนฺตมโส ทาสกมฺมกรปริชานาปิ สติปฏฺฐานปฏิสํยุตฺตเมว กถํ กเถนฺติฯ อุทกติตฺถสุตฺตกนฺตนฏฺฐานาทีสุปิ นิรตฺถกกถา นาม นปฺปวตฺตติฯ สเจ กาจิ อิตฺถี ‘‘อมฺม, ตฺวํ กตรํ สติปฏฺฐานภาวนํ มนสิกโรสี’’ติ ปุจฺฉิตา ‘‘น กิญฺจี’’ติ วทติ, ตํ ครหนฺติ ‘‘ธิรตฺถุ ตว ชีวิตํ, ชีวมานาปิ ตฺวํ มตสทิสา’’ติฯ อถ นํ ‘‘มา ทานิ ปุน เอวมกาสี’’ติ โอวทิตฺวา อญฺญตรํ สติปฏฺฐานํ อุคฺคณฺหาเปนฺติฯ ยา ปน ‘‘อหํ อสุกสติปฏฺฐานํ นาม มนสิกโรมี’’ติ วทติ, ตสฺสา ‘‘สาธุ สาธู’’ติ สาธุการํ กตฺวา ‘‘ตว ชีวิตํ สุชีวิตํ, ตฺวํ นาม มนุสฺสตฺตํ ปตฺตา, ตวตฺถาย สมฺมาสมฺพุทฺโธ อุปฺปนฺโน’’ติอาทีหิ ปสํสนฺติฯ น เกวลญฺเจตฺถ มนุสฺสชาติกาว สติปฏฺฐานมนสิการยุตฺตา, เต นิสฺสาย วิหรนฺตา ติรจฺฉานคตาปิฯ