อุปนจฺจนฺติยาติ นจฺจมานายฯ สา กิร เอกสฺมิํ สมเย จาตุมหาราชิกเทเวหิ สทฺธิํ สกฺกสฺส เทวราชสฺส นจฺจํ ทสฺสนตฺถาย คตา, ตสฺมิญฺจ ขเณ สกฺโก ตถาคตสฺส อฏฺฐ ยถาภุจฺเจ คุเณ ปยิรุทาหาสิฯ เอวํ ตสฺมิํ ทิวเส คนฺตฺวา นจฺจนฺตี อสฺโสสิฯ

สกฺกูปสงฺกมวณฺณนา

[350] ปฏิสมฺโมทตีติ ‘‘สํสนฺทติ โข เต’’ติอาทีนิ วทนฺโต ภควา สมฺโมทติ, ปญฺจสิโข ปฏิสมฺโมทติฯ คาถา จ ภาสนฺโต ปญฺจสิโข สมฺโมทติ, ภควา ปฏิสมฺโมทติฯ อามนฺเตสีติ ชานาเปสิฯ ตสฺส กิเรวํ อโหสิ ‘‘อยํ ปญฺจสิโข มยา มม กมฺเมน เปสิโต อตฺตโน กมฺมํ กโรติฯ เอวรูปสฺส สตฺถุ สนฺติเก ฐตฺวา กามคุณูปสญฺหิตํ อนนุจฺฉวิกํ กเถสิ, นฏา นาม นิลฺลชฺชา โหนฺติ, กเถนฺโต วิปฺปการมฺปิ ทสฺเสยฺย, หนฺท นํ มม กมฺมํ ชานาเปมี’’ติ จินฺเตตฺวา อามนฺเตสิฯ

[351] เอวญฺจ ปน ตถาคตาติ ธมฺมสงฺคาหกตฺเถเรหิ ฐปิตวจนํฯ อภิวทนฺตีติ อภิวาทนสมฺปฏิจฺฉเนน วฑฺฒิตวจเนน วทนฺติฯ อภิวทิโตติ วฑฺฒิตวจเนน วุตฺโตฯ

อุรุนฺทา สมปาทีติ มหนฺตา วิวฏา อโหสิ, อนฺธกาโร คุหายํ อนฺตรธายิฯ อาโลโก อุทปาทีติ โย ปกติยา คุหายํ อนฺธกาโร, โส อนฺตรหิโต, อาโลโก ชาโตฯ สพฺพเมตํ ธมฺมสงฺคาหกานํ วจนํฯ

[352] จิรปฏิกาหํ, ภนฺเตติ จิรโต อหํ, จิรโต ปฏฺฐายาหํ ทสฺสนกาโมติ อตฺโถฯ เกหิจิ เกหิจิ กิจฺจกรณีเยหีติ เทวานํ ธีตา จ ปุตฺตา จ องฺเก นิพฺพตฺตนฺติ, ปาทปริจาริกา อิตฺถิโย สยเน นิพฺพตฺตนฺติ, ตาสํ มณฺฑนปสาธนการิกา เทวตา สยนํ ปริวาเรตฺวา นิพฺพตฺตนฺติ, เวยฺยาวจฺจกรา อนฺโตวิมาเน นิพฺพตฺตนฺติ, เอเตสํ อตฺถาย อฑฺฑกรณํ นาม นตฺถิฯ เย ปน สีมนฺตเร นิพฺพตฺตนฺติ, เต ‘‘ตว สนฺตกา, มม สนฺตกา’’ติ นิจฺเฉตุํ อสกฺโกนฺตา อฑฺฑํ กโรนฺติ, สกฺกํ เทวราชานํ ปุจฺฉนฺติฯ โส ‘‘ยสฺส วิมานํ อาสนฺนตรํ, ตสฺส สนฺตกา’’ติ วทติฯ

สเจ ทฺเวปิ สมฏฺฐาเน โหนฺติ, ‘‘ยสฺส วิมานํ โอโลเกนฺตี ฐิตา, ตสฺส สนฺตกา’’ติ วทติฯ สเจ เอกมฺปิ น โอโลเกติ, ตํ อุภินฺนํ กลหุปจฺเฉทนตฺถํ อตฺตโน สนฺตกํ กโรติฯ กีฬาทีนิปิ กิจฺจานิ กรณียาเนวฯ เอวรูปานิ ตานิ กรณียานิ สนฺธาย ‘‘เกหิจิ เกหิจิ กิจฺจกรณีเยหี’’ติ อาหฯ

สลฬาคารเกติ สลฬมยคนฺธกุฏิยํฯ อญฺญตเรน สมาธินาติ ตทา กิร ภควา สกฺกสฺเสว อปริปากคตํ ญาณํ วิทิตฺวา โอกาสํ อกาเรตุกาโม ผลสมาปตฺติวิหาเรน นิสีทิฯ ตํ เอส อชานนฺโต ‘‘อญฺญตเรน สมาธินา’’ติ อาหฯ ภูชติ จ นามาติ ภูชตีติ ตสฺสา นามํฯ ปริจาริกาติ ปาทปริจาริกา เทวธีตาฯ สา กิร ทฺเว ผลานิ ปตฺตา, เตนสฺสา เทวโลเก อภิรติเยว นตฺถิฯ นิจฺจํ ภควโต อุปฏฺฐานํ อาคนฺตฺวา อญฺชลิํ สิรสิ ฐเปตฺวา ภควนฺตํ นมสฺสมานา ติฏฺฐติฯ เนมิสทฺเทน ตมฺหา สมาธิมฺหา วุฏฺฐิโตติ ‘‘สมาปนฺโน สทฺทํ สุณาตี’’ติ โน วต เร วตฺตพฺเพ, นนุ ภควา สกฺกสฺส เทวานมินฺทสฺส ‘‘อปิจาหํ อายสฺมโต จกฺกเนมิสทฺเทน ตมฺหา สมาธิมฺหา วุฏฺฐิโต’’ติ ภณตีติฯ ติฏฺฐตุ เนมิสทฺโท, สมาปนฺโน นาม อนฺโตสมาปตฺติยํ กณฺณมูเล ธมมานสฺส สงฺขยุคฬสฺสาปิ อสนิสนฺนิปาตสฺสาปิ สทฺทํ น สุณาติฯ ภควา ปน ‘‘เอตฺตกํ กาลํ สกฺกสฺส โอกาสํ น กริสฺสามี’’ติ ปริจฺฉินฺทิตฺวา กาลวเสน ผลสมาปตฺติํ สมาปนฺโนฯ สกฺโก ‘‘น ทานิ เม สตฺถา โอกาสํ กโรตี’’ติ คนฺธกุฏิํ ปทกฺขิณํ กตฺวา รถํ นิวตฺเตตฺวา เทวโลกาภิมุขํ เปเสสิฯ คนฺธกุฏิปริเวณํ รถสทฺเทน สโมหิตํ ปญฺจงฺคิกตูริยํ วิย อโหสิฯ ภควโต ยถาปริจฺฉินฺนกาลวเสน สมาปตฺติโต วุฏฺฐิตสฺส รถสทฺเทเนว ปฐมาวชฺชนํ อุปฺปชฺชิ, ตสฺมา เอวมาหฯ

โคปกวตฺถุวณฺณนา

[353] สีเลสุ ปริปูรการินีติ ปญฺจสุ สีเลสุ ปริปูรการินีฯ อิตฺถิตฺตํ วิราเชตฺวาติ อิตฺถิตฺตํ นาม อลํ, น หิ อิตฺถิตฺเต ฐตฺวา จกฺกวตฺติสิริํ, น สกฺกมารพฺรหฺมสิริโย ปจฺจนุภวิตุํ, น ปจฺเจกโพธิํ, น สมฺมาสมฺโพธิํ คนฺตุํ สกฺกาติ เอวํ อิตฺถิตฺตํ วิราเชติ นามฯ มหนฺตมิทํ ปุริสตฺตํ นาม เสฏฺฐํ อุตฺตมํ, เอตฺถ ฐตฺวา สกฺกา เอตา สมฺปตฺติโย ปาปุณิตุนฺติ เอวํ ปน ปุริสตฺตํ ภาเวติ นามฯ สาปิ เอวมกาสิฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘อิตฺถิตฺตํ วิราเชตฺวา ปุริสตฺตํ ภาเวตฺวา’’ติฯ หีนํ คนฺธพฺพกายนฺติ หีนํ ลามกํ คนฺธพฺพนิกายํฯ กสฺมา ปน เต ปริสุทฺธสีลา ตตฺถ อุปฺปนฺนาติ? ปุพฺพนิกนฺติยาฯ ปุพฺเพปิ กิร เนสํ เอตเทว วสิตฏฺฐานํ, ตสฺมา นิกนฺติวเสน ตตฺถ อุปฺปนฺนาฯ อุปฏฺฐานนฺติ อุปฏฺฐานสาลํฯ ปาริจริยนฺติ ปริจรณภาวํฯ คีตวาทิเตหิ อมฺเห ปริจริสฺสามาติ อาคจฺฉนฺติฯ

ปฏิโจเทสีติ สาเรสิฯ โส กิร เต ทิสฺวา ‘‘อิเม เทวปุตฺตา อติวิย วิโรเจนฺติ อติวณฺณวนฺโต, กิํ นุ โข กมฺมํ กตฺวา อาคตา’’ติ อาวชฺชนฺโต ‘‘ภิกฺขู อเหสุ’’นฺติ อทฺทสฯ ตโต ‘‘ภิกฺขู โหนฺตุ, สีเลสุ ปริปูรการิโน’’ติ อุปธาเรนฺโต ‘‘ปริปูรการิโน’’ติ อทฺทสฯ ‘‘ปริปูรการิโน โหนฺตุ, อญฺโญ คุโณ อตฺถิ นตฺถี’’ติ อุปธาเรนฺโต ‘‘ฌานลาภิโน’’ติ อทฺทสฯ ‘‘ฌานลาภิโน โหนฺตุ, กุหิํ วาสิกา’’ติ อุปธาเรนฺโต ‘‘มยฺหํว กุลูปกา’’ติ อทฺทสฯ ปริสุทฺธสีลา นาม ฉสุ เทวโลเกสุ ยตฺถิจฺฉนฺติ, ตตฺถ นิพฺพตฺตนฺติฯ อิเม ปน อุปริเทวโลเก จ น นิพฺพตฺตาฯ ฌานลาภิโน นาม พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺตนฺติ, อิเม จ พฺรหฺมโลเก น นิพฺพตฺตาฯ อหํ ปน เอเตสํ โอวาเท ฐตฺวา เทวโลกสามิกสฺส สกฺกสฺส เทวานมินฺทสฺส ปลฺลงฺเก ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺโต, อิเม หีเน คนฺธพฺพกาเย นิพฺพตฺตาฯ อฏฺฐิเวธปุคฺคลา นาเมเต วฏฺเฏตฺวา วฏฺเฏตฺวา คาฬฺหํ วิชฺฌิตพฺพาติ จินฺเตตฺวา กุโตมุขา นามาติอาทีหิ วจเนหิ ปฏิโจเทสิฯ

ตตฺถ กุโตมุขาติ ภควติ อภิมุเข ธมฺมํ เทเสนฺเต ตุมฺเห กุโตมุขา กิํ อญฺญา วิหิตา อิโต จิโต จ โอโลกยมานา อุทาหุ นิทฺทายมานา? ทุทฺทิฏฺฐรูปนฺติ ทุทฺทิฏฺฐสภาวํ ทฏฺฐุํ อยุตฺตํ ฯ สหธมฺมิเกติ เอกสฺส สตฺถุ สาสเน สมาจิณฺณธมฺเม กตปุญฺเญฯ เตสํ ภนฺเตติ เตสํ โคปเกน เทวปุตฺเตน เอวํ วตฺวา ปุน ‘‘อโห ตุมฺเห นิลฺลชฺชา อหิริกา’’ติอาทีหิ วจเนหิ ปฏิโจทิตานํ ทฺเว เทวา ทิฏฺเฐว ธมฺเม สติํ ปฏิลภิํสุฯ