กิตฺติสทฺทอพฺภุคฺคมนวณฺณนา

[311] อุปสงฺกมิํสูติ ‘‘อมฺหากํ อยํ อิสฺสริยสมฺปตฺติ น อญฺญสฺสานุภาเวน, มหาโควินฺทสฺสานุภาเวน นิปฺผนฺนาฯ มหาโควินฺโท อมฺเห สตฺต ราชาโน สมคฺเค กตฺวา ชมฺพุทีปตเล ปติฏฺฐาเปสิ, ปุพฺพูปการิสฺส ปน น สุกรา ปฏิกิริยา กาตุํฯ อมฺเห สตฺตปิ ชเน เอโสเยว อนุสาสตุ, เอตํเยว เสนาปติญฺจ ปุโรหิตญฺจ กโรม, เอวํ โน วุทฺธิ ภวิสฺสตี’’ติ จินฺเตตฺวา อุปสงฺกมิํสุฯ มหาโควินฺโทปิ – ‘‘มยา เอเต สมคฺคา กตา, สเจ เอเตสํ อญฺโญ เสนาปติ ปุโรหิโต จ ภวิสฺสติ, ตโต อตฺตโน อตฺตโน เสนาปติปุโรหิตานํ วจนํ คเหตฺวา อญฺญมญฺญํ ภินฺทิสฺสนฺติ, อธิวาเสมิ เนสํ เสนาปติฏฺฐานญฺจ ปุโรหิตฏฺฐานญฺจา’’ติ จินฺเตตฺวา ‘‘เอวํ โภ’’ติ ปจฺจสฺโสสิฯ

สตฺต จ พฺราหฺมณมหาสาเลติ ‘‘อหํ สพฺพฏฺฐาเนสุ สมฺมุโข ภเวยฺยํ วา น วา, ยตฺถาหํ สมฺมุโข น ภวิสฺสามิ, ตตฺเถว เต กตฺตพฺพํ กริสฺสนฺตี’’ติ สตฺต อนุปุโรหิเต ฐเปสิฯ เต สนฺธาย อิทํ วุตฺตํ – ‘‘สตฺต จ พฺราหฺมณมหาสาเล’’ติฯ ทิวสสฺส ทฺวิกฺขตฺตุํ วา สายํ ปาโต วา นหายนฺตีติ นหาตกาฯ วตจริยปริโยสาเน วา นหาตา, ตโต ปฏฺฐาย พฺราหฺมเณหิ สทฺธิํ น ขาทนฺติ น ปิวนฺตีติ นหาตกาฯ

[312] อพฺภุคฺคจฺฉีติ อภิอุคฺคจฺฉิฯ ตทา กิร มนุสฺสานํ ‘‘น พฺรหฺมุนา สทฺธิํ อมนฺเตตฺวา สกฺกา เอวํ สกลชมฺพุทีปํ อนุสาสิตุ’’นฺติ นิสินฺนนิสินฺนฏฺฐาเน อยเมว กถา ปวตฺติตฺถฯ น โข ปนาหนฺติ มหาปุริโส กิร – ‘‘อยํ มยฺหํ อภูโต วณฺโณ อุปฺปนฺโน, วณฺณุปฺปตฺติ โข ปน น ภาริยา, อุปฺปนฺนสฺส วณฺณสฺส รกฺขนเมว ภาริยํ, อยญฺจ เม อจินฺเตตฺวา อมนฺเตตฺวา กโรนฺตสฺเสว วณฺโณ อุปฺปนฺโนว, จินฺเตตฺวา มนฺเตตฺวา กโรนฺตสฺส ปน วิตฺถาริกตโร ภวิสฺสตี’’ติ พฺรหฺมทสฺสเน อุปายํ ปริเยสนฺโต ตํ ทิสฺวา สุตํ โข ปน เมตนฺติอาทิอตฺถํ ปริวิตกฺเกสิฯ

[313] เยน เรณุ ราชา เตนุปสงฺกมีติ เอวํ เม อนฺตรา ทฏฺฐุกาโม วา สลฺลปิตุกาโม วา น ภวิสฺสติ, ยโต ฉินฺนปลิโพโธ สุขํ วิหริสฺสามีติ ปลิโพธุปจฺเฉทนตฺถํ อุปสงฺกมิ, เอส นโย สพฺพตฺถฯ

[316] สาทิสิโยติ สมวณฺณา สมชาติกาฯ

[317] นวํ สนฺธาคารํ กาเรตฺวาติ รตฺติฏฺฐานทิวาฏฺฐานจงฺกมนสมฺปนฺนํ วสฺสิเก จตฺตาโร มาเส วสนกฺขมํ พหิ นฬปริกฺขิตฺตํ วิจิตฺตํ อาวสถํ กาเรตฺวาฯ กรุณํ ฌานํ ฌายีติ กรุณาย ติกจตุกฺกชฺฌานํ ฌายิ, กรุณามุเขน ปเนตฺถ อวเสสาปิ ตโย พฺรหฺมวิหารา คหิตาวฯ อุกฺกณฺฐนา ปริตสฺสนาติ ฌานภูมิยํ ฐิตสฺส อนภิรติอุกฺกณฺฐนา วา ภยปริตสฺสนา วา นตฺถิ, พฺรหฺมุโน ปน อาคมนปตฺถนา อาคมนตณฺหา อหูติ อตฺโถฯ

พฺรหฺมุนาสากจฺฉาวณฺณนา

[318] ภยนฺติ จิตฺตุตฺราสภยเมวฯ อชานนฺตาติ อชานมานาฯ กถํ ชาเนมุ ตํ มยนฺติ (ที. นิ. 2.179) มยํ กินฺติ ตํ ชานาม, อยํ กตฺถวาสิโก, กินฺนาโม, กิํ โคตฺโตติอาทีนํ อาการานํ เกน อากาเรน ตํ ธารยามาติ อตฺโถฯ

มํ เว กุมารํ ชานนฺตีติ มํ ‘‘กุมาโร’’ติ ‘‘ทหโร’’ติ ชานนฺติฯ พฺรหฺมโลเกติ เสฏฺฐโลเกฯ สนนฺตนนฺติ จิรตนํ โปราณกํ ฯ อหํ โส โปราณกุมาโร สนงฺกุมาโร นาม พฺรหฺมาติ ทสฺเสติฯ เอวํ โควินฺท ชานาหีติ โควินฺท ปณฺฑิต, ตฺวํ เอวํ ชานาหิ, เอวํ มํ ธาเรหิฯ

‘‘อาสนํ อุทกํ ปชฺชํ, มธุสากญฺจ พฺรหฺมุโน;

อคฺเฆ ภวนฺตํ ปุจฺฉาม, อคฺฆํ กุรุตุ โน ภว’’นฺติฯ –

เอตฺถ อคฺฆนฺติ อติถิโน อุปนาเมตพฺพํ วุจฺจติฯ เตเนว อิทมาสนํ ปญฺญตฺตํ, เอตฺถ นิสีทถ, อิทํ อุทกํ ปริสุทฺธํ, อิโต ปานียํ ปิวถ, ปาเท โธวถ, อิทํ ปชฺชํ ปาทานํ หิตตฺถาย อภิสงฺขตํ เตลํ, อิโต ปาเท มกฺเขถ, อิทํ มธุสากนฺติฯ