[264] วสฺสสตสฺส วสฺสสตสฺสาติ กสฺมา เอวํ จินฺเตสิ? เตสํ สทฺเทน อุกฺกณฺฐิตฺวา, ‘‘สมาปนฺนสฺส สทฺโท กณฺฏโก’’ติ (อ. นิ. 10.72) หิ วุตฺตํฯ ตสฺมา สทฺเทน อุกฺกณฺฐิโต มหาปุริโสฯ อถ กสฺมา มา อาคจฺฉนฺตูติ น วทติ? อิทานิ ราชา น ปสฺสตีติ นิพทฺธวตฺตํ น ลภิสฺสนฺติ, ตํ เตสํ มา อุปฺปชฺชิตฺถาติ น วทติฯ

สุภทฺทาเทวิอุปสงฺกมนวณฺณนา

[265] เอตทโหสีติ กทา เอตํ อโหสิฯ รญฺโญ กาลงฺกิริยทิวเสฯ ตทา กิร เทวตา จินฺเตสุํ – ‘‘ราชา อนาถกาลงฺกิริยํ มา กโรตุ, โอโรเธหิ พหูหิ ธีตูหิ ปุตฺเตหิ ปริวาริโตว กโรตู’’ติฯ อถ เทวิํ อาวฏฺเฏตฺวา ตสฺสา เอวํ จิตฺตํ อุปฺปาเทสุํฯ ปีตานิ วตฺถานีติ ตานิ กิร ปกติยา รญฺโญ มนาปานิ, ตสฺมา ตานิ ปารุปถาติ อาหฯ เอตฺเถว เทวิ ติฏฺฐาติ เทวิ อิมํ ฌานาคารํ นาม ตุมฺเหหิ สทฺธิํ วสนฏฺฐานํ น โหติ, ฌานรติวินฺทนฏฺฐานํ มม, มา อิธ ปาวิสีติฯ

[266] เอตทโหสีติ โลเก สตฺตา นาม มรณาสนฺนกาเล อติวิย วิโรจนฺติ, เตนสฺส รญฺโญ วิปฺปสนฺนอินฺทฺริยภาวํ ทิสฺวา เอวํ อโหสิ, ตโต มา รญฺโญ กาลงฺกิริยา อโหสีติ ตสฺส กาลงฺกิริยํ อนิจฺฉมานา สมฺปติ คุณมสฺส กถยิตฺวา ติฏฺฐมานาการํ กริสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อิมานิ เต เทวาติอาทิมาหฯ ตตฺถ ฉนฺทํ ชเนหีติ เปมํ อุปฺปาเทหิ, รติํ กโรหิฯ ชีวิเต อเปกฺขนฺติ ชีวิเต สาเปกฺขํ, อาลยํ, ตณฺหํ กโรหีติ อตฺโถฯ

เอวํ โข มํ ตฺวํ เทวีติ ‘‘มยํ โข, เทว, อิตฺถิโย นาม ปพฺพชิตานํ อุปจารกถํ น ชานาม, กถํ วทาม มหาราชา’’ติ ราชานํ ‘‘ปพฺพชิโต อย’’นฺติ มญฺญมานาย เทวิยา วุตฺเต – ‘‘เอวํ โข มํ, ตฺวํ เทวิ, สมุทาจราหี’’ติอาทิมาหฯ ครหิตาติ พุทฺเธหิ ปจฺเจกพุทฺเธหิ สาวเกหิ อญฺเญหิ จ ปณฺฑิเตหิ พหุสฺสุเตหิ ครหิตาฯ กิํ การณา? สาเปกฺขกาลกิริยา หิ อตฺตโนเยว เคเห ยกฺขกุกฺกุรอชโคณมหิํสมูสิกกุกฺกุฏอูกามงฺคุลาทิภาเวน นิพฺพตฺตนการณํ โหติฯ

[268] อถ โข, อานนฺท, สุภทฺทา เทวี อสฺสูนิ ปุญฺฉิตฺวาติ เทวี เอกมนฺตํ คนฺตฺวา โรทิตฺวา กนฺทิตฺวา อสฺสูนิ ปุญฺฉิตฺวา เอตทโวจฯ

พฺรหฺมโลกูปคมวณฺณนา

[269] คหปติสฺส วาติ กสฺมา อาห? เตสํ กิร โสณเสฏฺฐิปุตฺตาทีนํ วิย มหตี สมฺปตฺติ โหติ, โสณสฺส กิร เสฏฺฐิปุตฺตสฺส เอกา ภตฺตปาติ ทฺเว สตสหสฺสานิ อคฺฆติฯ อิติ เตสํ ตาทิสํ ภตฺตํ ภุตฺตานํ มุหุตฺตํ ภตฺตสมฺมโท ภตฺตมุจฺฉา ภตฺตกิลมโถ โหติฯ

[271] ยํ เตน สมเยน อชฺฌาวสามีติ ยตฺถ วสามิ, ตํ เอกํเยว นครํ โหติ, อวเสเสสุ ปุตฺตธีตาทโย เจว ทาสมนุสฺสา จ วสิํสุฯ ปาสาทกูฏาคาเรสุปิ เอเสว นโยฯ ปลฺลงฺกาทีสุปิ เอกํเยว ปลฺลงฺกํ ปริภุญฺชติ, เสสา ปุตฺตาทีนํ ปริโภคา โหนฺติฯ อิตฺถีสุปิ เอกาว ปจฺจุปฏฺฐาติ, เสสา ปริวารมตฺตา โหนฺติ, ปริทหามีติ เอกเมว ทุสฺสยุคํ นิวาเสมิ, เสสานิ ปริวาเรตฺวา วิจรนฺตานํ อสีติสหสฺสาธิกานํ โสฬสนฺนํ ปุริสสตสหสฺสานํ โหนฺติฯ ภุญฺชามีติ ปรมปฺปมาเณน นาฬิโกทนมตฺตํ ภุญฺชามิ, เสสํ ปริวาเรตฺวา วิจรนฺตานํ จตฺตาลีสสหสฺสาธิกานํ อฏฺฐนฺนํ ปุริสสตสหสฺสานํ โหตีติ ทสฺเสติฯ เอกถาลิปาโก หิ ทสนฺนํ ชนานํ ปโหติฯ

เอตานิ ปน จตุราสีติ นครสหสฺสานิ เจว ปาสาทสหสฺสานิ จ กูฏาคารสหสฺสานิ จ เอกิสฺสาเยว ปณฺณสาลาย นิสฺสนฺเทน นิพฺพตฺตานิฯ จตุราสีติ ปลฺลงฺกสหสฺสานิ นิปชฺชนตฺถาย ทินฺนมญฺจกสฺส นิสฺสนฺเทน นิพฺพตฺตานิฯ จตุราสีติ หตฺถิสหสฺสานิ อสฺสสหสฺสานิ รถสหสฺสานิ นิสีทนตฺถาย ทินฺนปีฐสฺส นิสฺสนฺเทน นิพฺพตฺตานิฯ จตุราสีติ มณิสหสฺสานิ เอกทีปสฺส นิสฺสนฺเทน นิพฺพตฺตานิฯ จตุราสีติ โปกฺขรณีสหสฺสานิ เอกโปกฺขรณิยา นิสฺสนฺเทน นิพฺพตฺตานิฯ จตุราสีติ อิตฺถิสหสฺสานิ ปุตฺตสหสฺสานิ คหปติสหสฺสานิ ปริโภคภาชนปตฺตถาลก ธมกรณ ปริสฺสาวน อารกณฺฏก ปิปฺผลก นขจฺเฉทน กุญฺจิกกณฺณมลหรณี ปาทกถลิก อุปาหน ฉตฺต กตฺตรยฏฺฐิทานสฺส นิสฺสนฺเทน นิพฺพตฺตานิฯ จตุราสีติ เธนุสหสฺสานิ โครสทานสฺส นิสฺสนฺเทน นิพฺพตฺตานิฯ