โพธิสตฺตปุพฺพโยควณฺณนา

อิธ ฐตฺวา ปนสฺส ปุพฺพโยโค เวทิตพฺโพ – ราชา กิร ปุพฺเพ คหปติกุเล นิพฺพตฺติฯ เตน จ สมเยน ธรมานกสฺเสว กสฺสปพุทฺธสฺส สาสเน เอโก เถโร อรญฺเญ วาสํ วสติ, โพธิสตฺโต อตฺตโน กมฺเมน อรญฺญํ ปวิฏฺโฐ เถรํ ทิสฺวา อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เถรสฺส นิสชฺชนฏฺฐานจงฺกมนฏฺฐานานิ โอโลเกตฺวา ปุจฺฉิ – ‘‘อิเธว, ภนฺเต, อยฺโย วสตี’’ติ? อาม, อุปาสกาติ สุตฺวา – ‘‘อิเธว อยฺยสฺส ปณฺณสาลํ กาตุํ วฏฺฏตี’’ติ จินฺเตตฺวา อตฺตโน กมฺมํ ปหาย ทพฺพสมฺภารํ โกฏฺเฏตฺวา ปณฺณสาลํ กตฺวา ฉาเทตฺวา ภิตฺติโย มตฺติกาย ลิมฺปิตฺวา ทฺวารํ โยเชตฺวา กฏฺฐตฺถรณํ กตฺวา – ‘‘กริสฺสติ นุ โข ปริโภคํ, น กริสฺสตี’’ติ เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เถโร อนฺโตคามโต อาคนฺตฺวา ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา กฏฺฐตฺถรเณ นิสีทิฯ อุปาสโกปิ อาคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา สมีเป นิสินฺโน ‘‘ผาสุกา, ภนฺเต, ปณฺณสาลา’’ติ ปุจฺฉิฯ ผาสุกา, ภทฺทมุข, ปพฺพชิตสารุปฺปาติฯ วสิสฺสถ, ภนฺเต, อิธาติ? อาม, อุปาสกาติ, โส อธิวาสนากาเรน วสิสฺสตีติ ญตฺวา นิพทฺธํ มยฺหํ ฆรทฺวารํ อาคนฺตพฺพนฺติ ปฏิชานาเปตฺวา – ‘‘เอกํ เม, ภนฺเต, วรํ เทถา’’ติ อาหฯ อติกฺกนฺตวรา, อุปาสก, ปพฺพชิตาติฯ ภนฺเต, ยญฺจ กปฺปติ, ยญฺจ อนวชฺชนฺติฯ วเทหิ อุปาสกาติฯ ภนฺเต, นิพทฺธวสนฏฺฐาเน นาม มนุสฺสา มงฺคเล วา อมงฺคเล วา อาคมนํ อิจฺฉนฺติ, อนาคจฺฉนฺตสฺส กุชฺฌนฺติฯ ตสฺมา อญฺญํ นิมนฺติตฏฺฐานํ คนฺตฺวาปิ มยฺหํ ฆรํ ปวิสิตฺวาว ภตฺตกิจฺจํ นิฏฺฐาเปตพฺพนฺติฯ เถโร อธิวาเสสิฯ

โส ปณฺณสาลาย กฏสาฏกํ ปตฺถริตฺวา มญฺจปีฐํ ปญฺญเปสิ, อปสฺเสนํ นิกฺขิปิ, ปาทกถลิกํ ฐเปสิ, โปกฺขรณิํ ขณิ, จงฺกมํ กตฺวา วาลิกํ โอกิริ, มิเค อาคนฺตฺวา ภิตฺติํ ฆํสิตฺวา มตฺติกํ ปาเตนฺเต ทิสฺวา กณฺฏกวติํ ปริกฺขิปิฯ โปกฺขรณิํ โอตริตฺวา อุทกํ อาฬุลิกํ กโรนฺเต ทิสฺวา อนฺโต ปาสาเณหิ จินิตฺวา พหิ กณฺฏกวติํ ปริกฺขิปิตฺวา อนฺโตวติปริยนฺเต ตาลปนฺติโย โรเปติ, มหาจงฺกเม สมฺมฏฺฐฏฺฐานํ อาฬุเลนฺเต ทิสฺวา จงฺกมมฺปิ วติยา ปริกฺขิปิตฺวา อนฺโตวติปริยนฺเต ตาลปนฺติํ โรเปสิฯ เอวํ อาวาสํ นิฏฺฐเปตฺวา เถรสฺส ติจีวรํ, ปิณฺฑปาตํ, โอสธํ, ปริโภคภาชนํ, อารกณฺฏกํ, ปิปฺผลิกํ, นขจฺเฉทนํ, สูจิํ, กตฺตรยฏฺฐิํ, อุปาหนํ, อุทกตุมฺพํ, ฉตฺตํ, ทีปกปลฺลกํ, มลหรณิํฯ ปริสฺสาวนํ, ธมกรณํ, ปตฺตํ, ถาลกํ, ยํ วา ปนญฺญมฺปิ ปพฺพชิตานํ ปริโภคชาตํ, สพฺพํ อทาสิฯ เถรสฺส โพธิสตฺเตน อทินฺนปริกฺขาโร นาม นาโหสิฯ

โส สีลานิ รกฺขนฺโต อุโปสถํ กโรนฺโต ยาวชีวํ เถรํ อุปฏฺฐหิฯ เถโร ตตฺเถว วสนฺโต อรหตฺตํ ปตฺวา ปรินิพฺพายิฯ

โพธิสตฺโตปิ ยาวตายุกํ ปุญฺญํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา ตโต จุโต มนุสฺสโลกํ อาคจฺฉนฺโต กุสาวติยา ราชธานิยา นิพฺพตฺติตฺวา มหาสุทสฺสโน ราชา อโหสิฯ

‘‘เอวํ นาติมหนฺตมฺปิ, ปุญฺญํ อายตเน กตํ;

มหาวิปากํ โหตีติ, กตฺตพฺพํ ตํ วิภาวินา’’ฯ

มหาวิยูหนฺติ รชตมยํ มหากูฏาคารํฯ ตตฺถ วสิตุกาโม หุตฺวา อคมาสิ, เอตฺตาวตา กามวิตกฺกาติ กามวิตกฺก ตยา เอตฺตาวตา นิวตฺติตพฺพํ, อิโต ปรํ ตุยฺหํ อภูมิ, อิทํ ฌานาคารํ นาม, นยิทํ ตยา สทฺธิํ วสนฏฺฐานนฺติ เอวํ ตโย วิตกฺเก กูฏาคารทฺวาเรเยว นิวตฺเตสิฯ

[261] ปฐมชฺฌานนฺติอาทีสุ วิสุํ กสิณปริกมฺมกิจฺจํ นาม นตฺถิฯ นีลกสิเณน อตฺเถ สติ นีลมณิํ, ปีตกสิเณน อตฺเถ สติ สุวณฺณํ, โลหิตกสิเณน อตฺเถ สติ รตฺตมณิํ, โอทาตกสิเณน อตฺเถ สติ รชตนฺติ โอโลกิตโอโลกิตฏฺฐาเน กสิณเมว ปญฺญายติฯ

[262] เมตฺตาสหคเตนาติอาทีสุ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ สพฺพมฺปิ วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตเมวฯ อิติ ปาฬิยํ จตฺตาริ ฌานานิ, จตฺตาริ อปฺปมญฺญาเนว วุตฺตานิฯ มหาปุริโส ปน สพฺพาปิ อฏฺฐ สมาปตฺติโย, ปญฺจ อภิญฺญาโย จ นิพฺพตฺเตตฺวา อนุโลมปฏิโลมาทิวเสน จุทฺทสหากาเรหิ สมาปตฺติโย ปวิสนฺโต มธุปฏลํ ปวิฏฺฐภมโร มธุรเสน วิย สมาปตฺติสุเขเนว ยาเปติฯ

จตุราสีตินครสหสฺสาทิวณฺณนา

[263] กุสาวตีราชธานิปฺปมุขานีติ กุสาวตี ราชธานี เตสํ นครานํ ปมุขา สพฺพเสฏฺฐาติ อตฺโถฯ ภตฺตาภิหาโรติ อภิหริตพฺพภตฺตํฯ