ปิปฺปลิวนิยา โมริยาปิ อชาตสตฺตุอาทโย วิย ทูตํ เปเสตฺวา ยุทฺธสชฺชาว นิกฺขมิํสุฯ

ธาตุถูปปูชาวณฺณนา

[239] ราชคเห ภควโต สรีรานํ ถูปญฺจ มหญฺจ อกาสีติ กถํ อกาสิ? กุสินารโต ยาว ราชคหํ ปญฺจวีสติ โยชนานิ, เอตฺถนฺตเร อฏฺฐอุสภวิตฺถตํ สมตลํ มคฺคํ กาเรตฺวา ยาทิสํ มลฺลราชาโน มกุฏพนฺธนสฺส จ สนฺถาคารสฺส จ อนฺตเร ปูชํ กาเรสุํฯ ตาทิสํ ปญฺจวีสติโยชเนปิ มคฺเค ปูชํ กาเรตฺวา โลกสฺส อนุกฺกณฺฐนตฺถํ สพฺพตฺถ อนฺตราปเณ ปสาเรตฺวา สุวณฺณโทณิยํ ปกฺขิตฺตธาตุโย สตฺติปญฺชเรน ปริกฺขิปาเปตฺวา อตฺตโน วิชิเต ปญฺจโยชนสตปริมณฺฑเล มนุสฺเส สนฺนิปาตาเปสิฯ เต ธาตุโย คเหตฺวา กุสินารโต สาธุกีฬิตํ กีฬนฺตา นิกฺขมิตฺวา ยตฺถ ยตฺถ สุวณฺณวณฺณานิ ปุปฺผานิ ปสฺสนฺติ, ตตฺถ ตตฺถ ธาตุโย สตฺติอนฺตเร ฐเปตฺวา ปูชํ อกํสุฯ เตสํ ปุปฺผานํ ขีณกาเล คจฺฉนฺติ, รถสฺส ธุรฏฺฐานํ ปจฺฉิมฏฺฐาเน สมฺปตฺเต สตฺต ทิวเส สาธุกีฬิตํ กีฬนฺติฯ เอวํ ธาตุโย คเหตฺวา อาคจฺฉนฺตานํ สตฺต วสฺสานิ สตฺต มาสานิ สตฺต ทิวสานิ วีติวตฺตานิฯ

มิจฺฉาทิฏฺฐิกา – ‘‘สมณสฺส โคตมสฺส ปรินิพฺพุตกาลโต ปฏฺฐาย พลกฺกาเรน สาธุกีฬิตาย อุปทฺทุตมฺห สพฺเพ โน กมฺมนฺตา นฏฺฐา’’ติ อุชฺฌายนฺตา มนํ ปโทเสตฺวา ฉฬาสีติสหสฺสมตฺตา อปาเย นิพฺพตฺตาฯ ขีณาสวา อาวชฺชิตฺวา ‘‘มหาชโน มนํ ปโทเสตฺวา อปาเย นิพฺพตฺตี’’ติ ทิสฺวา – ‘‘สกฺกํ เทวราชานํ ธาตุอาหรณูปายํ กาเรสฺสามา’’ติ ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ตมตฺถํ อาโรเจตฺวา – ‘‘ธาตุอาหรณูปายํ กโรหิ มหาราชา’’ติ อาหํสุฯ สกฺโก อาห – ‘‘ภนฺเต, ปุถุชฺชโน นาม อชาตสตฺตุนา สโม สทฺโธ นตฺถิ, น โส มม วจนํ กริสฺสติ, อปิจ โข มารวิภิํสกสทิสํ วิภิํสกํ ทสฺเสสฺสามิ, มหาสทฺทํ สาเวสฺสามิ, ยกฺขคาหกขิปิตกอโรจเก กริสฺสามิ, ตุมฺเห ‘อมนุสฺสา มหาราช กุปิตา ธาตุโย อาหราเปถา’ติ วเทยฺยาถ, เอวํ โส อาหราเปสฺสตี’’ติฯ อถ โข สกฺโก ตํ สพฺพํ อกาสิฯ

เถราปิ ราชานํ อุปสงฺกมิตฺวา – ‘‘มหาราช, อมนุสฺสา กุปิตา, ธาตุโย อาหราเปหี’’ติ ภณิํสุฯ

ราชา – ‘‘น ตาว, ภนฺเต, มยฺหํ จิตฺตํ ตุสฺสติ, เอวํ สนฺเตปิ อาหรนฺตู’’ติ อาหฯ สตฺตมทิวเส ธาตุโย อาหริํสุฯ เอวํ อาหตา ธาตุโย คเหตฺวา ราชคเห ถูปญฺจ มหญฺจ อกาสิฯ อิตเรปิ อตฺตโน อตฺตโน พลานุรูเปน อาหริตฺวา สกสกฏฺฐาเนสุ ถูปญฺจ มหญฺจ อกํสุฯ

[240] เอวเมตํ ภูตปุพฺพนฺติ เอวํ เอตํ ธาตุภาชนญฺเจว ทสถูปกรณญฺจ ชมฺพุทีเป ภูตปุพฺพนฺติ ปจฺฉา สงฺคีติการกา อาหํสุฯ เอวํ ปติฏฺฐิเตสุ ปน ถูเปสุ มหากสฺสปตฺเถโร ธาตูนํ อนฺตรายํ ทิสฺวา ราชานํ อชาตสตฺตุํ อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘มหาราช, เอกํ ธาตุนิธานํ กาตุํ วฏฺฏตี’’ติ อาหฯ สาธุ, ภนฺเต, นิธานกมฺมํ ตาว มม โหตุ, เสสธาตุโย ปน กถํ อาหรามีติ? น, มหาราช, ธาตุอาหรณํ ตุยฺหํ ภาโร, อมฺหากํ ภาโรติฯ สาธุ, ภนฺเต, ตุมฺเห ธาตุโย อาหรถ, อหํ ธาตุนิธานํ กริสฺสามีติฯ เถโร เตสํ เตสํ ราชกุลานํ ปริจรณมตฺตเมว ฐเปตฺวา เสสธาตุโย อาหริฯ รามคาเม ปน ธาตุโย นาคา ปริคฺคณฺหิํสุ, ตาสํ อนฺตราโย นตฺถิฯ ‘‘อนาคเต ลงฺกาทีเป มหาวิหาเร มหาเจติยมฺหิ นิทหิสฺสนฺตี’’ติ ตา น อาหริตฺวา เสเสหิ สตฺตหิ นคเรหิ อาหริตฺวา ราชคหสฺส ปาจีนทกฺขิณทิสาภาเค ฐตฺวา – ‘‘อิมสฺมิํ ฐาเน โย ปาสาโณ อตฺถิ, โส อนฺตรธายตุ, ปํสุ สุวิสุทฺธา โหตุ, อุทกํ มา อุฏฺฐหตู’’ติ อธิฏฺฐาสิฯ

ราชา ตํ ฐานํ ขณาเปตฺวา ตโต อุทฺธตปํสุนา อิฏฺฐกา กาเรตฺวา อสีติมหาสาวกานํ เจติยานิ กาเรติฯ ‘‘อิธ ราชา กิํ กาเรตี’’ติ ปุจฺฉนฺตานมฺปิ ‘‘มหาสาวกานํ เจติยานี’’ติ วทนฺติ, น โกจิ ธาตุนิธานภาวํ ชานาติฯ อสีติหตฺถคมฺภีเร ปน ตสฺมิํ ปเทเส ชาเต เหฏฺฐา โลหสนฺถารํ สนฺถราเปตฺวา ตตฺถ ถูปาราเม เจติยฆรปฺปมาณํ ตมฺพโลหมยํ เคหํ การาเปตฺวา อฏฺฐ อฏฺฐ หริจนฺทนาทิมเย กรณฺเฑ จ ถูเป จ การาเปสิฯ

อถ ภควโต ธาตุโย หริจนฺทนกรณฺเฑ ปกฺขิปิตฺวา ตํ หริจนฺทนกรณฺฑกมฺปิ อญฺญสฺมิํ หริจนฺทนกรณฺฑเก, ตมฺปิ อญฺญสฺมินฺติ เอวํ อฏฺฐ หริจนฺทนกรณฺเฑ เอกโต กตฺวา เอเตเนว อุปาเยน เต อฏฺฐ กรณฺเฑ อฏฺฐสุ หริจนฺทนถูเปสุ, อฏฺฐ หริจนฺทนถูเป อฏฺฐสุ โลหิตจนฺทนกรณฺเฑสุ, อฏฺฐ โลหิตจนฺทนกรณฺเฑ อฏฺฐสุ โลหิตจนฺทนถูเปสุ, อฏฺฐ โลหิตจนฺทนถูเป อฏฺฐสุ ทนฺตกรณฺเฑสุ , อฏฺฐ ทนฺตกรณฺเฑ อฏฺฐสุ ทนฺตถูเปสุ, อฏฺฐ ทนฺตถูเป อฏฺฐสุ สพฺพรตนกรณฺเฑสุ, อฏฺฐ สพฺพรตนกรณฺเฑ อฏฺฐสุ สพฺพรตนถูเปสุ, อฏฺฐ สพฺพรตนถูเป อฏฺฐสุ สุวณฺณกรณฺเฑสุ, อฏฺฐ สุวณฺณกรณฺเฑ, อฏฺฐสุ สุวณฺณถูเปสุ, อฏฺฐ สุวณฺณถูเป อฏฺฐสุ รชตกรณฺเฑสุ, อฏฺฐ รชตกรณฺเฑ อฏฺฐสุ รชตถูเปสุ, อฏฺฐ รชตถูเป, อฏฺฐสุ มณิกรณฺเฑสุ, อฏฺฐ มณิกรณฺเฑ อฏฺฐสุ มณิถูเปสุ, อฏฺฐ มณิถูเป อฏฺฐสุ โลหิตงฺกกรณฺเฑสุ, อฏฺฐ โลหิตงฺกกรณฺเฑ อฏฺฐสุ โลหิตงฺกถูเปสุ, อฏฺฐ โลหิตงฺกถูเป อฏฺฐสุ มสารคลฺลกรณฺเฑสุ, อฏฺฐ มสารคลฺลกรณฺเฑ อฏฺฐสุ มสารคลฺลถูเปสุ, อฏฺฐ มสารคลฺลถูเป อฏฺฐสุ ผลิกกรณฺเฑสุ, อฏฺฐ ผลิกกรณฺเฑ อฏฺฐสุ ผลิกมยถูเปสุ ปกฺขิปิฯ

สพฺเพสํ อุปริมํ ผลิกเจติยํ ถูปารามเจติยปฺปมาณํ อโหสิ, ตสฺส อุปริ สพฺพรตนมยํ เคหํ กาเรสิ, ตสฺส อุปริ สุวณฺณมยํ, ตสฺส อุปริ รชตมยํ, ตสฺส อุปริ ตมฺพโลหมยํ เคหํฯ ตตฺถ สพฺพรตนมยํ วาลิกํ โอกิริตฺวา ชลชถลชปุปฺผานํ สหสฺสานิ วิปฺปกิริตฺวา อฑฺฒฉฏฺฐานิ ชาตกสตานิ อสีติมหาเถเร สุทฺโธทนมหาราชานํ มหามายาเทวิํ สตฺต สหชาเตติ สพฺพาเนตานิ สุวณฺณมยาเนว กาเรสิฯ ปญฺจปญฺจสเต สุวณฺณรชตมเย ปุณฺณฆเฏ ฐปาเปสิ, ปญฺจ สุวณฺณทฺธชสเต อุสฺสาเปสิฯ ปญฺจสเต สุวณฺณทีเป, ปญฺจสเต รชตทีเป การาเปตฺวา สุคนฺธเตลสฺส ปูเรตฺวา เตสุ ทุกูลวฏฺฏิโย ฐเปสิฯ

อถายสฺมา มหากสฺสโป – ‘‘มาลา มา มิลายนฺตุ, คนฺธา มา วินสฺสนฺตุ, ทีปา มา วิชฺฌายนฺตู’’ติ อธิฏฺฐหิตฺวา สุวณฺณปฏฺเฏ อกฺขรานิ ฉินฺทาเปสิ –

‘‘อนาคเต ปิยทาโส นาม กุมาโร ฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา อโสโก ธมฺมราชา ภวิสฺสติฯ โส อิมา ธาตุโย วิตฺถาริกา กริสฺสตี’’ติฯ

ราชา สพฺพปสาธเนหิ ปูเชตฺวา อาทิโต ปฏฺฐาย ทฺวารํ ปิทหนฺโต นิกฺขมิ, โส ตมฺพโลหทฺวารํ ปิทหิตฺวา อาวิญฺฉนรชฺชุยํ กุญฺจิกมุทฺทิกํ พนฺธิตฺวา ตตฺเถว มหนฺตํ มณิกฺขนฺธํ ฐเปตฺวา – ‘‘อนาคเต ทลิทฺทราชา อิมํ มณิํ คเหตฺวา ธาตูนํ สกฺการํ กโรตู’’ติ อกฺขรํ ฉินฺทาเปสิฯ

สกฺโก เทวราชา วิสฺสกมฺมํ อามนฺเตตฺวา – ‘‘ตาต, อชาตสตฺตุนา ธาตุนิธานํ กตํ, เอตฺถ อารกฺขํ ปฏฺฐเปหี’’ติ ปหิณิฯ โส อาคนฺตฺวา วาฬสงฺฆาฏยนฺตํ โยเชสิ, กฏฺฐรูปกานิ ตสฺมิํ ธาตุคพฺเภ ผลิกวณฺณขคฺเค คาเหตฺวา วาตสทิเสน เวเคน อนุปริยายนฺตํ ยนฺตํ โยเชตฺวา เอกาย เอว อาณิยา พนฺธิตฺวา สมนฺตโต คิญฺชกาวสถากาเรน สิลาปริกฺเขปํ กตฺวา อุปริ เอกาย ปิทหิตฺวา ปํสุํ ปกฺขิปิตฺวา ภูมิํ สมํ กตฺวา ตสฺส อุปริ ปาสาณถูปํ ปติฏฺฐเปสิฯ เอวํ นิฏฺฐิเต ธาตุนิธาเน ยาวตายุกํ ฐตฺวา เถโรปิ ปรินิพฺพุโต, ราชาปิ ยถากมฺมํ คโต, เตปิ มนุสฺสา กาลงฺกตาฯ

อปรภาเค ปิยทาโส นาม กุมาโร ฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา อโสโก นาม ธมฺมราชา หุตฺวา ตา ธาตุโย คเหตฺวา ชมฺพุทีเป วิตฺถาริกา อกาสิฯ กถํ? โส นิคฺโรธสามเณรํ นิสฺสาย สาสเน ลทฺธปฺปสาโท จตุราสีติ วิหารสหสฺสานิ กาเรตฺวา ภิกฺขุสงฺฆํ ปุจฺฉิ – ‘‘ภนฺเต, มยา จตุราสีติ วิหารสหสฺสานิ การิตานิ, ธาตุโย กุโต ลภิสฺสามี’’ติ? มหาราช, – ‘‘ธาตุนิธานํ นาม อตฺถี’’ติ สุโณม, น ปน ปญฺญายติ – ‘‘อสุกสฺมิํ ฐาเน’’ติฯ ราชา ราชคเห เจติยํ ภินฺทาเปตฺวา ธาตุํ อปสฺสนฺโต ปฏิปากติกํ กาเรตฺวา ภิกฺขุภิกฺขุนิโย อุปาสกอุปาสิกาโยติ จตสฺโส ปริสา คเหตฺวา เวสาลิํ คโตฯ ตตฺราปิ อลภิตฺวา กปิลวตฺถุํฯ ตตฺราปิ อลภิตฺวา รามคามํ คโตฯ รามคาเม นาคา เจติยํ ภินฺทิตุํ น อทํสุ, เจติเย นิปติตกุทาโล ขณฺฑาขณฺฑํ โหติฯ เอวํ ตตฺราปิ อลภิตฺวา อลฺลกปฺปํ เวฐทีปํ ปาวํ กุสินารนฺติ สพฺพตฺถ เจติยานิ ภินฺทิตฺวา ธาตุํ อลภิตฺวาว ปฏิปากติกานิ กตฺวา ปุน ราชคหํ คนฺตฺวา จตสฺโส ปริสา สนฺนิปาตาเปตฺวา – ‘‘อตฺถิ เกนจิ สุตปุพฺพํ ‘อสุกฏฺฐาเน นาม ธาตุนิธาน’นฺติ’’ ปุจฺฉิฯ

ตตฺเรโก วีสวสฺสสติโก เถโร – ‘‘อสุกฏฺฐาเน ธาตุนิธาน’’นฺติ น ชานามิ, มยฺหํ ปน ปิตา มหาเถโร มํ สตฺตวสฺสกาเล มาลาจงฺโกฏกํ คาหาเปตฺวา – ‘‘เอหิ สามเณร, อสุกคจฺฉนฺตเร ปาสาณถูโป อตฺถิ, ตตฺถ คจฺฉามา’’ติ คนฺตฺวา ปูเชตฺวา – ‘‘อิมํ ฐานํ อุปธาเรตุํ วฏฺฏติ สามเณรา’’ติ อาหฯ อหํ เอตฺตกํ ชานามิ มหาราชาติ อาหฯ ราชา ‘‘เอตเทว ฐาน’’นฺติ วตฺวา คจฺเฉ หาเรตฺวา ปาสาณถูปญฺจ ปํสุญฺจ อปเนตฺวา เหฏฺฐา สุธาภูมิํ อทฺทสฯ ตโต สุธญฺจ อิฏฺฐกาโย จ หาเรตฺวา อนุปุพฺเพน ปริเวณํ โอรุยฺห สตฺตรตนวาลุกํ อสิหตฺถานิ จ กฏฺฐรูปกานิ สมฺปริวตฺตกานิ อทฺทสฯ โส ยกฺขทาสเก ปกฺโกสาเปตฺวา พลิกมฺมํ กาเรตฺวาปิ เนว อนฺตํ น โกฏิํ ปสฺสนฺโต เทวตานํ นมสฺสมาโน – ‘‘อหํ อิมา ธาตุโย คเหตฺวา จตุราสีติยา วิหารสหสฺเสสุ นิทหิตฺวา สกฺการํ กโรมิ, มา เม เทวตา อนฺตรายํ กโรนฺตู’’ติ อาหฯ

สกฺโก เทวราชา จาริกํ จรนฺโต ตํ ทิสฺวา วิสฺสกมฺมํ อามนฺเตสิ – ‘‘ตาต, อโสโก ธมฺมราชา ‘ธาตุโย นีหริสฺสามี’ติ ปริเวณํ โอติณฺโณ, คนฺตฺวา กฏฺฐรูปกานิ หาเรหี’’ติฯ โส ปญฺจจูฬคามทารกเวเสน คนฺตฺวา รญฺโญ ปุรโต ธนุหตฺโถ ฐตฺวา – ‘‘หรามิ มหาราชา’’ติ อาหฯ ‘‘หร, ตาตา’’ติ สรํ คเหตฺวา สนฺธิมฺหิเยว วิชฺฌิ, สพฺพํ วิปฺปกิริยิตฺถฯ อถ ราชา อาวิญฺฉเน พนฺธํ กุญฺจิกมุทฺทิกํ คณฺหิ, มณิกฺขนฺธํ ปสฺสิฯ ‘‘อนาคเต ทลิทฺทราชา อิมํ มณิํ คเหตฺวา ธาตูนํ สกฺการํ กโรตู’’ติ ปุน อกฺขรานิ ทิสฺวา กุชฺฌิตฺวา – ‘‘มาทิสํ นาม ราชานํ ทลิทฺทราชาติ วตฺตุํ อยุตฺต’’นฺติ ปุนปฺปุนํ ฆเฏตฺวา ทฺวารํ วิวราเปตฺวา อนฺโตเคหํ ปวิฏฺโฐฯ

อฏฺฐารสวสฺสาธิกานํ ทฺวินฺนํ วสฺสสตานํ อุปริ อาโรปิตทีปา ตเถว ปชฺชลนฺติฯ นีลุปฺปลปุปฺผานิ ตงฺขณํ อาหริตฺวา อาโรปิตานิ วิย, ปุปฺผสนฺถาโร ตงฺขณํ สนฺถโต วิย, คนฺธา ตํ มุหุตฺตํ ปิสิตฺวา ฐปิตา วิย ราชา สุวณฺณปฏฺฏํ คเหตฺวา – ‘‘อนาคเต ปิยทาโส นาม กุมาโร ฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา อโสโก นาม ธมฺมราชา ภวิสฺสติ โส อิมา ธาตุโย วิตฺถาริกา กริสฺสตี’’ติ วาเจตฺวา – ‘‘ทิฏฺโฐ โภ, อหํ อยฺเยน มหากสฺสปตฺเถเรนา’’ติ วตฺวา วามหตฺถํ อาภุชิตฺวา ทกฺขิเณน หตฺเถน อปฺโผเฏสิฯ

โส ตสฺมิํ ฐาเน ปริจรณธาตุมตฺตเมว ฐเปตฺวา เสสา ธาตุโย คเหตฺวา ธาตุเคหํ ปุพฺเพ ปิหิตนเยเนว ปิทหิตฺวา สพฺพํ ยถาปกติยาว กตฺวา อุปริ ปาสาณเจติยํ ปติฏฺฐาเปตฺวา จตุราสีติยา วิหารสหสฺเสสุ ธาตุโย ปติฏฺฐาเปตฺวา มหาเถเร วนฺทิตฺวา ปุจฺฉิ – ‘‘ทายาโทมฺหิ, ภนฺเต, พุทฺธสาสเน’’ติฯ กิสฺส ทายาโท ตฺวํ, มหาราช, พาหิรโก ตฺวํ สาสนสฺสาติฯ ภนฺเต, ฉนฺนวุติโกฏิธนํ วิสฺสชฺเชตฺวา จตุราสีติ วิหารสหสฺสานิ กาเรตฺวา อหํ น ทายาโท, อญฺโญ โก ทายาโทติ? ปจฺจยทายโก นาม ตฺวํ มหาราช, โย ปน อตฺตโน ปุตฺตญฺจ ธีตรญฺจ ปพฺพาเชติ, อยํ สาสเน ทายาโท นามาติฯ โส ปุตฺตญฺจ ธีตรญฺจ ปพฺพาเชสิฯ อถ นํ เถรา อาหํสุ – ‘‘อิทานิ, มหาราช, สาสเน ทายาโทสี’’ติฯ

เอวเมตํ ภูตปุพฺพนฺติ เอวํ เอตํ อตีเต ธาตุนิธานมฺปิ ชมฺพุทีปตเล ภูตปุพฺพนฺติฯ ตติยสงฺคีติการาปิ อิมํ ปทํ ฐปยิํสุฯ

อฏฺฐโทณํ จกฺขุมโต สรีรนฺติอาทิคาถาโย ปน ตมฺพปณฺณิทีเป เถเรหิ วุตฺตาติฯ

อิติ สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺฐกถายํ

มหาปรินิพฺพานสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. มหาสุทสฺสนสุตฺตวณฺณนา

กุสาวตีราชธานีวณฺณนา

[241] เอวํ เม สุตนฺติ มหาสุทสฺสนสุตฺตํฯ ตตฺรายํ อปุพฺพปทวณฺณนา – สพฺพรตนมโยติ เอตฺถ เอกา อิฏฺฐกา โสวณฺณมยา, เอกา รูปิยมยา, เอกา เวฬุริยมยา, เอกา ผลิกมยา, เอกา โลหิตงฺกมยา, เอกา มสารคลฺลมยา, เอกา สพฺพรตนมยา, อยํ ปากาโร สพฺพปาการานํ อนฺโต อุพฺเพเธน สฏฺฐิหตฺโถ อโหสิฯ เอเก ปน เถรา – ‘‘นครํ นาม อนฺโต ฐตฺวา โอโลเกนฺตานํ ทสฺสนียํ วฏฺฏติ, ตสฺมา สพฺพพาหิโร สฏฺฐิหตฺโถ, เสสา อนุปุพฺพนีจา’’ติ วทนฺติฯ เอเก – ‘‘พหิ ฐตฺวา โอโลเกนฺตานํ ทสฺสนียํ วฏฺฏติ, ตสฺมา สพฺพอพฺภนฺตริโม สฏฺฐิหตฺโถ, เสสา อนุปุพฺพนีจา’’ติฯ เอเก – ‘‘อนฺโต จ พหิ จ ฐตฺวา โอโลเกนฺตานํ ทสฺสนียํ วฏฺฏติ, ตสฺมา มชฺเฌ ปากาโร สฏฺฐิหตฺโถ, อนฺโต จ พหิ จ ตโย ตโย อนุปุพฺพนีจา’’ติฯ

เอสิกาติ เอสิกตฺถมฺโภฯ ติโปริสงฺคาติ เอกํ โปริสํ มชฺฌิมปุริสสฺส อตฺตโน หตฺเถน ปญฺจหตฺถํ, เตน ติโปริสปริกฺเขปา ปนฺนรสหตฺถปริมาณาติ อตฺโถฯ เต ปน กถํ ฐิตาติ? นครสฺส พาหิรปสฺเส เอเกกํ มหาทฺวารพาหํ นิสฺสาย เอเกโก, เอเกกํ ขุทฺทกทฺวารพาหํ นิสฺสาย เอเกโก, มหาทฺวารขุทฺทกทฺวารานํ อนฺตรา ตโย ตโยติฯ ตาลปนฺตีสุ สพฺพรตนมยานํ ตาลานํ เอกํ โสวณฺณมยนฺติ ปากาเร วุตฺตลกฺขณเมว เวทิตพฺพํ, ปณฺณผเลสุปิ เอเสว นโยฯ ตา ปน ตาลปนฺติโย อสีติหตฺถา อุพฺเพเธน, วิปฺปกิณฺณวาลุเก สมตเล ภูมิภาเค ปาการนฺตเร เอเกกา หุตฺวา ฐิตาฯ

วคฺคูติ เฉโก สุนฺทโรฯ รชนีโยติ รญฺเชตุํ สมตฺโถฯ ขมนีโยติ ทิวสมฺปิ สุยฺยมาโน ขมเตว, น พีภจฺเฉติฯ มทนีโยติ มานมทปุริสมทชนโนฯ ปญฺจงฺคิกสฺสาติ อาตตํ วิตตํ อาตตวิตตํ สุสิรํ ฆนนฺติ อิเมหิ ปญฺจหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺสฯ ตตฺถ อาตตํ นาม จมฺมปริโยนทฺเธสุ เภรีอาทีสุ เอกตลํ ตูริยํฯ วิตตํ นาม อุภยตลํฯ อาตตวิตตํ นาม สพฺพโต ปริโยนทฺธํฯ