อานนฺทปุจฺฉากถาวณฺณนา

[203] อทสฺสนํ , อานนฺทาติ ยเทตํ มาตุคามสฺส อทสฺสนํ, อยเมตฺถ อุตฺตมา ปฏิปตฺตีติ ทสฺเสติฯ ทฺวารํ ปิทหิตฺวา เสนาสเน นิสินฺโน หิ ภิกฺขุ อาคนฺตฺวา ทฺวาเร ฐิตมฺปิ มาตุคามํ ยาว น ปสฺสติ, ตาวสฺส เอกํเสเนว น โลโภ อุปฺปชฺชติ, น จิตฺตํ จลติฯ ทสฺสเน ปน สติเยว ตทุภยมฺปิ อสฺสฯ เตนาห – ‘‘อทสฺสนํ อานนฺทา’’ติฯ ทสฺสเน ภควา สติ กถนฺติ ภิกฺขํ คเหตฺวา อุปคตฏฺฐานาทีสุ ทสฺสเน สติ กถํ ปฏิปชฺชิตพฺพนฺติ ปุจฺฉติฯ อถ ภควา ยสฺมา ขคฺคํ คเหตฺวา – ‘‘สเจ มยา สทฺธิํ อาลปสิ, เอตฺเถว เต สีสํ ปาเตสฺสามี’’ติ ฐิตปุริเสน วา, ‘‘สเจ มยา สทฺธิํ อาลปสิ, เอตฺเถว เต มํสํ มุรุมุราเปตฺวา ขาทิสฺสามี’’ติ ฐิตยกฺขินิยา วา อาลปิตุํ วรํฯ เอกสฺเสว หิ อตฺตภาวสฺส ตปฺปจฺจยา วินาโส โหติ, น อปาเยสุ อปริจฺฉินฺนทุกฺขานุภวนํฯ มาตุคาเมน ปน อาลาปสลฺลาเป สติ วิสฺสาโส โหติ, วิสฺสาเส สติ โอตาโร โหติ, โอติณฺณจิตฺโต สีลพฺยสนํ ปตฺวา อปายปูรโก โหติ; ตสฺมา อนาลาโปติ อาหฯ วุตฺตมฺปิ เจตํ –

‘‘สลฺลเป อสิหตฺเถน, ปิสาเจนาปิ สลฺลเป;

อาสีวิสมฺปิ อาสีเท, เยน ทฏฺโฐ น ชีวติ;

น ตฺเวว เอโก เอกาย, มาตุคาเมน สลฺลเป’’ติฯ (อ. นิ. 5.55);

อาลปนฺเตน ปนาติ สเจ มาตุคาโม ทิวสํ วา ปุจฺฉติ, สีลํ วา ยาจติ, ธมฺมํ วา โสตุกาโม โหติ, ปญฺหํ วา ปุจฺฉติ, ตถารูปํ วา ปนสฺส ปพฺพชิเตหิ กตฺตพฺพกมฺมํ โหติ, เอวรูเป กาเล อนาลปนฺตํ ‘‘มูโค อยํ, พธิโร อยํ, ภุตฺวาว พทฺธมุโข นิสีทตี’’ติ วทติ, ตสฺมา อวสฺสํ อาลปิตพฺพํ โหติฯ เอวํ อาลปนฺเตน ปน กถํ ปฏิปชฺชิตพฺพนฺติ ปุจฺฉติฯ อถ ภควา – ‘‘เอถ ตุมฺเห, ภิกฺขเว, มาตุมตฺตีสุ มาตุจิตฺตํ อุปฏฺฐเปถ, ภคินิมตฺตีสุ ภคินิจิตฺตํ อุปฏฺฐเปถ, ธีตุมตฺตีสุ ธีตุจิตฺตํ อุปฏฺฐเปถา’’ติ (สํ. นิ. 4.127) อิมํ โอวาทํ สนฺธาย สติ, อานนฺท, อุปฏฺฐเปตพฺพาติ อาหฯ

[204] อพฺยาวฏาติ อตนฺติพทฺธา นิรุสฺสุกฺกา โหถฯ สารตฺเถ ฆฏถาติ อุตฺตมตฺเถ อรหตฺเต ฆเฏถฯ