ตโต จินฺเตสิ – ‘‘คเณน สทฺธิํ ยุทฺธํ นาม ภาริยํ, เอโกปิ โมฆปฺปหาโร นาม นตฺถิ, เอเกน โข ปน ปณฺฑิเตน สทฺธิํ มนฺเตตฺวา กโรนฺโต นิปฺปราโธ โหติ, ปณฺฑิโต จ สตฺถารา สทิโส นตฺถิ, สตฺถา จ อวิทูเร ธุรวิหาเร วสติ, หนฺทาหํ เปเสตฺวา ปุจฺฉามิ ฯ สเจ เม คเตน โกจิ อตฺโถ ภวิสฺสติ, สตฺถา ตุณฺหี ภวิสฺสติ, อนตฺเถ ปน สติ กิํ รญฺโญ ตตฺถ คมเนนาติ วกฺขตี’’ติฯ โส วสฺสการพฺราหฺมณํ เปเสสิฯ พฺราหฺมโณ คนฺตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘อถ โข ราชา…เป.… อาปาเทสฺสามี’’ติฯ

ราชอปริหานิยธมฺมวณฺณนา

[134] ภควนฺตํ พีชยมาโนติ เถโร วตฺตสีเส ฐตฺวา ภควนฺตํ พีชติ, ภควโต ปน สีตํ วา อุณฺหํ วา นตฺถิฯ ภควา พฺราหฺมณสฺส วจนํ สุตฺวา เตน สทฺธิํ อมนฺเตตฺวา เถเรน สทฺธิํ มนฺเตตุกาโม กินฺติ เต, อานนฺท, สุตนฺติอาทิมาหฯ อภิณฺหํ สนฺนิปาตาติ ทิวสสฺส ติกฺขตฺตุํ สนฺนิปตนฺตาปิ อนฺตรนฺตรา สนฺนิปตนฺตาปิ อภิณฺหํ สนฺนิปาตาวฯ สนฺนิปาตพหุลาติ หิยฺโยปิ สนฺนิปติมฺหา, ปุริมทิวสมฺปิ สนฺนิปติมฺหา, ปุน อชฺช กิมตฺถํ สนฺนิปติตา โหมาติ โวสานํ อนาปชฺชนฺตา สนฺนิปาตพหุลา นาม โหนฺติฯ ยาวกีวญฺจาติ ยตฺตกํ กาลํฯ วุทฺธิเยว, อานนฺท, วชฺชีนํ ปาฏิกงฺขา, โน ปริหานีติ – อภิณฺหํ อสนฺนิปตนฺตา หิ ทิสาวิทิสาสุ อาคตํ สาสนํ น สุณนฺติ, ตโต – ‘‘อสุกคามสีมา วา นิคมสีมา วา อากุลา, อสุกฏฺฐาเน โจรา วา ปริยุฏฺฐิตา’’ติ น ชานนฺติ, โจราปิ ‘‘ปมตฺตา ราชาโน’’ติ ญตฺวา คามนิคมาทีนิ ปหรนฺตา ชนปทํ นาเสนฺติฯ เอวํ ราชูนํ ปริหานิ โหติฯ อภิณฺหํ สนฺนิปตนฺตา ปน ตํ ตํ ปวตฺติํ สุณนฺติ, ตโต พลํ เปเสตฺวา อมิตฺตมทฺทนํ กโรนฺติ, โจราปิ – ‘‘อปฺปมตฺตา ราชาโน, น สกฺกา อมฺเหหิ วคฺคพนฺเธหิ วิจริตุ’’นฺติ ภิชฺชิตฺวา ปลายนฺติฯ เอวํ ราชูนํ วุทฺธิ โหติฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘วุทฺธิเยว, อานนฺท, วชฺชีนํ ปาฏิกงฺขา โน ปริหานี’’ติฯ ตตฺถ ปาฏิกงฺขาติ อิจฺฉิตพฺพา, อวสฺสํ ภวิสฺสตีติ เอวํ ทฏฺฐพฺพาติ อตฺโถฯ

สมคฺคาติอาทีสุ สนฺนิปาตเภริยา นิคฺคตาย – ‘‘อชฺช เม กิจฺจํ อตฺถิ, มงฺคลํ อตฺถี’’ติ วิกฺเขปํ กโรนฺตา น สมคฺคา สนฺนิปตนฺติ นามฯ เภริสทฺทํ ปน สุตฺวาว ภุญฺชนฺตาปิ อลงฺกริยมานาปิ วตฺถานิ นิวาเสนฺตาปิ อฑฺฒภุตฺตา วา อฑฺฒาลงฺกตา วา วตฺถํ นิวาสยมานา วา สนฺนิปตนฺตา สมคฺคา สนฺนิปตนฺติ นามฯ