ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

ทีฆนิกาเย

มหาวคฺคฏฺฐกถา

1. มหาปทานสุตฺตวณฺณนา

ปุพฺเพนิวาสปฏิสํยุตฺตกถา

[1] เอวํ เม สุตํ…เป.… กเรริกุฏิกายนฺติ มหาปทานสุตฺตํฯ ตตฺรายํ อปุพฺพปทวณฺณนา – กเรริกุฏิกายนฺติ กเรรีติ วรุณรุกฺขสฺส นามํ, กเรริมณฺฑโป ตสฺสา กุฏิกาย ทฺวาเร ฐิโต, ตสฺมา ‘‘กเรริกุฏิกา’’ติ วุจฺจติ, ยถา โกสมฺพรุกฺขสฺส ทฺวาเร ฐิตตฺตา ‘‘โกสมฺพกุฏิกา’’ติฯ อนฺโตเชตวเน กิร กเรริกุฏิ โกสมฺพกุฏิ คนฺธกุฏิ สลฬาคารนฺติ จตฺตาริ มหาเคหานิ, เอเกกํ สตสหสฺสปริจฺจาเคน นิปฺผนฺนํฯ เตสุ สลฬาคารํ รญฺญา ปเสนทินา การิตํ, เสสานิ อนาถปิณฺฑิเกน การิตานิฯ อิติ ภควา อนาถปิณฺฑิเกน คหปตินา ถมฺภานํ อุปริ การิตาย เทววิมานกปฺปาย กเรริกุฏิกายํ วิหรติ ฯ ปจฺฉาภตฺตนฺติ เอกาสนิกขลุปจฺฉาภตฺติกานํ ปาโตว ภุตฺตานํ อนฺโตมชฺฌนฺหิเกปิ ปจฺฉาภตฺตเมวฯ อิธ ปน ปกติภตฺตสฺส ปจฺฉโต ‘‘ปจฺฉาภตฺต’’นฺติ อธิปฺเปตํฯ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตานนฺติ ปิณฺฑปาตโต ปฏิกฺกนฺตานํ, ภตฺตกิจฺจํ นิฏฺฐเปตฺวา อุฏฺฐิตานนฺติ อตฺโถฯ

กเรริมณฺฑลมาเฬติ ตสฺเสว กเรริมณฺฑปสฺส อวิทูเร กตาย นิสีทนสาลายฯ

โส กิร กเรริมณฺฑโป คนฺธกุฏิกาย จ สาลาย จ อนฺตเร โหติ, ตสฺมา คนฺธกุฏีปิ กเรริกุฏิกาปิ สาลาปิ – ‘‘กเรริมณฺฑลมาโฬ’’ติ วุจฺจติฯ ปุพฺเพนิวาสปฏิสํยุตฺตาติ ‘‘เอกมฺปิ ชาติํ, ทฺเวปิ ชาติโย’’ติ เอวํ วิภตฺเตน ปุพฺเพนิวุตฺถกฺขนฺธสนฺตานสงฺขาเตน ปุพฺเพนิวาเสน สทฺธิํ โยเชตฺวา ปวตฺติตาฯ ธมฺมีติ ธมฺมสํยุตฺตาฯ

อุทปาทีติ อโห อจฺฉริยํ ทสพลสฺส ปุพฺเพนิวาสญาณํ , ปุพฺเพนิวาสํ นาม เก อนุสฺสรนฺติ, เก นานุสฺสรนฺตีติฯ ติตฺถิยา อนุสฺสรนฺติ, สาวกา จ ปจฺเจกพุทฺธา จ พุทฺธา จ อนุสฺสรนฺติฯ กตรติตฺถิยา อนุสฺสรนฺติ? เย อคฺคปฺปตฺตกมฺมวาทิโน, เตปิ จตฺตาลีสํเยว กปฺเป อนุสฺสรนฺติ, น ตโต ปรํฯ สาวกา กปฺปสตสหสฺสํ อนุสฺสรนฺติฯ ทฺเว อคฺคสาวกา อสงฺเขฺยยฺยญฺเจว กปฺปสตสหสฺสญฺจฯ ปจฺเจกพุทฺธา ทฺเว อสงฺเขฺยยฺยานิ กปฺปสตสหสฺสญฺจฯ พุทฺธานํ ปน เอตฺตกนฺติ ปริจฺเฉโท นตฺถิ, ยาวตกํ อากงฺขนฺติ, ตาวตกํ อนุสฺสรนฺติฯ

ติตฺถิยา ขนฺธปฏิปาฏิยา อนุสฺสรนฺติ, ปฏิปาฏิํ มุญฺจิตฺวา น สกฺโกนฺติฯ ปฏิปาฏิยา อนุสฺสรนฺตาปิ อสญฺญภวํ ปตฺวา ขนฺธปฺปวตฺติํ น ปสฺสนฺติ, ชาเล ปติตา กุณฺฐา วิย, กูเป ปติตา ปงฺคุฬา วิย จ โหนฺติฯ เต ตตฺถ ฐตฺวา ‘‘เอตฺตกเมว, อิโต ปรํ นตฺถี’’ติ ทิฏฺฐิํ คณฺหนฺติฯ อิติ ติตฺถิยานํ ปุพฺเพนิวาสานุสฺสรณํ อนฺธานํ ยฏฺฐิโกฏิคมนํ วิย โหติฯ ยถา หิ อนฺธา ยฏฺฐิโกฏิคฺคาหเก สติเยว คจฺฉนฺติ, อสติ ตตฺเถว นิสีทนฺติ, เอวเมว ติตฺถิยา ขนฺธปฏิปาฏิยาว อนุสฺสริตุํ สกฺโกนฺติ, ปฏิปาฏิํ วิสฺสชฺเชตฺวา น สกฺโกนฺติฯ

สาวกาปิ ขนฺธปฏิปาฏิยาว อนุสฺสรนฺติ, อสญฺญภวํ ปตฺวา ขนฺธปฺปวตฺติํ น ปสฺสนฺติฯ เอวํ สนฺเตปิ เต วฏฺเฏ สํสรณกสตฺตานํ ขนฺธานํ อภาวกาโล นาม นตฺถิฯ อสญฺญภเว ปน ปญฺจกปฺปสตานิ ปวตฺตนฺตีติ ตตฺตกํ กาลํ อติกฺกมิตฺวา พุทฺเธหิ ทินฺนนเย ฐตฺวา ปรโต อนุสฺสรนฺติ; เสยฺยถาปิ อายสฺมา โสภิโตฯ ทฺเว อคฺคสาวกา ปน ปจฺเจกพุทฺธา จ จุติปฏิสนฺธิํ โอโลเกตฺวา อนุสฺสรนฺติฯ พุทฺธานํ จุติปฏิสนฺธิกิจฺจํ นตฺถิ, ยํ ยํ ฐานํ ปสฺสิตุกามา โหนฺติ, ตํ ตเทว ปสฺสนฺติฯ