อิทฺธิปาฏิหาริยวณฺณนา

[483-484] อถ ภควา อยํ อุปาสโก มยิ ปฏิพาหนฺเตปิ ปุนปฺปุนํ ยาจติเยวฯ ‘‘หนฺทสฺส ปาฏิหาริยกรเณ อาทีนวํ ทสฺเสมี’’ติ จินฺเตตฺวา ‘‘ตีณิ โข’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ อมาหํ ภิกฺขุนฺติ อมุํ อหํ ภิกฺขุํฯ คนฺธารีติ คนฺธาเรน นาม อิสินา กตา, คนฺธารรฏฺเฐ วา อุปฺปนฺนา วิชฺชาฯ ตตฺถ กิร พหู อิสโย วสิํสุ, เตสุ เอเกน กตา วิชฺชาติ อธิปฺปาโยฯ อฏฺฏียามีติ อฏฺโฏ ปีฬิโต วิย โหมิฯ หรายามีติ ลชฺชามิฯ ชิคุจฺฉามีติ คูถํ ทิสฺวา วิย ชิคุจฺฉํ อุปฺปาเทมิฯ

อาเทสนาปาฏิหาริยวณฺณนา

[485] ปรสตฺตานนฺติ อญฺเญสํ สตฺตานํฯ ทุติยํ ตสฺเสว เววจนํฯ อาทิสตีติ กเถติฯ เจตสิกนฺติ โสมนสฺสโทมนสฺสํ อธิปฺเปตํฯ เอวมฺปิ เต มโนติ เอวํ ตว มโน โสมนสฺสิโต วา โทมนสฺสิโต วา กามวิตกฺกาทิสมฺปยุตฺโต วาฯ ทุติยํ ตสฺเสว เววจนํฯ อิติปิ เต จิตฺตนฺติ อิติ ตว จิตฺตํ, อิทญฺจิทญฺจ อตฺถํ จินฺตยมานํ ปวตฺตตีติ อตฺโถฯ มณิกา นาม วิชฺชาติ จินฺตามณีติ เอวํ ลทฺธนามา โลเก เอกา วิชฺชา อตฺถิฯ ตาย ปเรสํ จิตฺตํ ชานาตีติ ทีเปติฯ

อนุสาสนีปาฏิหาริยวณฺณนา

[486] เอวํ วิตกฺเกถาติ เนกฺขมฺมวิตกฺกาทโย เอวํ ปวตฺเตนฺตา วิตกฺเกถฯ มา เอวํ วิตกฺกยิตฺถาติ เอวํ กามวิตกฺกาทโย ปวตฺเตนฺตา มา วิตกฺกยิตฺถฯ เอวํ มนสิ กโรถาติ เอวํ อนิจฺจสญฺญเมว, ทุกฺขสญฺญาทีสุ วา อญฺญตรํ มนสิ กโรถฯ มา เอวนฺติ ‘‘นิจฺจ’’นฺติอาทินา นเยน มา มนสิ กริตฺถฯ อิทนฺติ อิทํ ปญฺจกามคุณิกราคํ ปชหถฯ อิทํ อุปสมฺปชฺชาติ อิทํ จตุมคฺคผลปฺปเภทํ โลกุตฺตรธมฺมเมว อุปสมฺปชฺช ปาปุณิตฺวา นิปฺผาเทตฺวา วิหรถฯ อิติ ภควา อิทฺธิวิธํ อิทฺธิปาฏิหาริยนฺติ ทสฺเสติ, ปรสฺส จิตฺตํ ญตฺวา กถนํ อาเทสนาปาฏิหาริยนฺติฯ สาวกานญฺจ พุทฺธานญฺจ สตตํ ธมฺมเทสนา อนุสาสนีปาฏิหาริยนฺติฯ

ตตฺถ อิทฺธิปาฏิหาริเยน อนุสาสนีปาฏิหาริยํ มหาโมคฺคลฺลานสฺส อาจิณฺณํ, อาเทสนาปาฏิหาริเยน อนุสาสนีปาฏิหาริยํ ธมฺมเสนาปติสฺสฯ

เทวทตฺเต สํฆํ ภินฺทิตฺวา ปญฺจ ภิกฺขุสตานิ คเหตฺวา คยาสีเส พุทฺธลีฬาย เตสํ ธมฺมํ เทสนฺเต หิ ภควตา เปสิเตสุ ทฺวีสุ อคฺคสาวเกสุ ธมฺมเสนาปติ เตสํ จิตฺตาจารํ ญตฺวา ธมฺมํ เทเสสิ , เถรสฺส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปญฺจสตา ภิกฺขู โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิํสุฯ อถ เนสํ มหาโมคฺคลฺลาโน วิกุพฺพนํ ทสฺเสตฺวา ทสฺเสตฺวา ธมฺมํ เทเสสิ, ตํ สุตฺวา สพฺเพ อรหตฺตผเล ปติฏฺฐหิํสุฯ อถ ทฺเวปิ มหานาคา ปญฺจ ภิกฺขุสตานิ คเหตฺวา เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา เวฬุวนเมวาคมิํสุฯ อนุสาสนีปาฏิหาริยํ ปน พุทฺธานํ สตตํ ธมฺมเทสนา, เตสุ อิทฺธิปาฏิหาริยอาเทสนาปาฏิหาริยานิ สอุปารมฺภานิ สโทสานิ, อทฺธานํ น ติฏฺฐนฺติ, อทฺธานํ อติฏฺฐนโต น นิยฺยนฺติฯ อนุสาสนีปาฏิหาริยํ อนุปารมฺภํ นิทฺโทสํ, อทฺธานํ ติฏฺฐติ, อทฺธานํ ติฏฺฐนโต นิยฺยาติฯ ตสฺมา ภควา อิทฺธิปาฏิหาริยญฺจ อาเทสนาปาฏิหาริยญฺจ ครหติ, อนุสาสนีปาฏิหาริยํเยว ปสํสติฯ

ภูตนิโรเธสกวตฺถุวณฺณนา

[487] ภูตปุพฺพนฺติ อิทํ กสฺมา ภควตา อารทฺธํฯ อิทฺธิปาฏิหาริยอาเทสนาปาฏิหาริยานํ อนิยฺยานิกภาวทสฺสนตฺถํ, อนุสาสนีปาฏิหาริยสฺเสว นิยฺยานิกภาวทสฺสนตฺถํฯ อปิ จ สพฺพพุทฺธานํ มหาภูตปริเยสโก นาเมโก ภิกฺขุ โหติเยวฯ โย มหาภูเต ปริเยสนฺโต ยาว พฺรหฺมโลกา วิจริตฺวา วิสฺสชฺเชตารํ อลภิตฺวา อาคมฺม พุทฺธเมว ปุจฺฉิตฺวา นิกฺกงฺโข โหติฯ ตสฺมา พุทฺธานํ มหนฺตภาวปฺปกาสนตฺถํ, อิทญฺจ การณํ ปฏิจฺฉนฺนํ, อถ นํ วิวฏํ กตฺวา เทเสนฺโตปิ ภควา ‘‘ภูตปุพฺพ’’นฺติอาทิมาหฯ

ตตฺถ กตฺถ นุ โขติ กิสฺมิํ ฐาเน กิํ อาคมฺม กิํ ปตฺตสฺส เต อนวเสสา อปฺปวตฺติวเสน นิรุชฺฌนฺติฯ มหาภูตกถา ปเนสา สพฺพากาเรน วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตา, ตสฺมา สา ตโตว คเหตพฺพาฯ

[488] เทวยานิโย มคฺโคติ ปาฏิเยกฺโก เทวโลกคมนมคฺโค นาม นตฺถิ, อิทฺธิวิธญาณสฺเสว ปเนตํ อธิวจนํฯ เตน เหส ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺเตนฺโต เทวโลกํ ยาติฯ ตสฺมา ‘‘ตํ เทวยานิโย มคฺโค’’ติ วุตฺตํฯ เยน จาตุมหาราชิกาติ สมีเป ฐิตมฺปิ ภควนฺตํ อปุจฺฉิตฺวา ธมฺมตาย โจทิโต เทวตา มหานุภาวาติ มญฺญมาโน อุปสงฺกมิฯ