10. สุภสุตฺตวณฺณนา

สุภมาณวกวตฺถุวณฺณนา

[444] เอวํ เม สุตํ…เป.… สาวตฺถิยนฺติ สุภสุตฺตํฯ ตตฺรายํ อนุตฺตานปทวณฺณนาฯ อจิรปรินิพฺพุเต ภควตีติ อจิรํ ปรินิพฺพุเต ภควติ, ปรินิพฺพานโต อุทฺธํ มาสมตฺเต กาเลฯ นิทานวณฺณนายํ วุตฺตนเยเนว ภควโต ปตฺตจีวรํ อาทาย อาคนฺตฺวา ขีรวิเรจนํ ปิวิตฺวา วิหาเร นิสินฺนทิวสํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ โตเทยฺยปุตฺโตติ โตเทยฺยพฺราหฺมณสฺส ปุตฺโต, โส กิร สาวตฺถิยา อวิทูเร ตุทิคาโม นาม อตฺถิ, ตสฺส อธิปติตฺตา โตเทยฺโยติ สงฺขฺยํ คโตฯ มหทฺธโน ปน โหติ ปญฺจจตฺตาลีสโกฏิวิภโว, ปรมมจฺฉรี – ‘‘ททโต โภคานํ อปริกฺขโย นาม นตฺถี’’ติ จินฺเตตฺวา กสฺสจิ กิญฺจิ น เทติ, ปุตฺตมฺปิ อาห –

‘‘อญฺชนานํ ขยํ ทิสฺวา, วมฺมิกานญฺจ สญฺจยํ;

มธูนญฺจ สมาหารํ, ปณฺฑิโต ฆรมาวเส’’ติฯ

เอวํ อทานเมว สิกฺขาเปตฺวา กายสฺส เภทา ตสฺมิํเยว ฆเร สุนโข หุตฺวา นิพฺพตฺโตฯ สุโภ ตํ สุนขํ อติวิย ปิยายติฯ อตฺตโน ภุญฺชนกภตฺตํเยว โภเชติ, อุกฺขิปิตฺวา วรสยเน สยาเปติฯ อถ ภควา เอกทิวสํ นิกฺขนฺเต มาณเว ตํ ฆรํ ปิณฺฑาย ปาวิสิฯ สุนโข ภควนฺตํ ทิสฺวา ภุกฺการํ กโรนฺโต ภควโต สมีปํ คโตฯ ตโต นํ ภควา อโวจ ‘‘โตเทยฺย ตฺวํ ปุพฺเพปิ มํ ‘โภ, โภ’ติ ปริภวิตฺวา สุนโข ชาโต, อิทานิปิ ภุกฺการํ กตฺวา อวีจิํ คมิสฺสสี’’ติฯ สุนโข ตํ กถํ สุตฺวา วิปฺปฏิสารี หุตฺวา อุทฺธนนฺตเร ฉาริกาย นิปนฺโน, มนุสฺสา นํ อุกฺขิปิตฺวา สยเน สยาเปตุํ นาสกฺขิํสุ ฯ

สุโภ อาคนฺตฺวา ‘‘เกนายํ สุนโข สยนา โอโรปิโต’’ติ อาหฯ มนุสฺสา ‘‘น เกนจี’’ติ วตฺวา ตํ ปวตฺติํ อาโรเจสุํฯ

มาณโว สุตฺวา ‘‘มม ปิตา พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺโต, สมโณ ปน โคตโม เม ปิตรํ สุนขํ กโรติ ยํ กิญฺจิ เอส มุขารูฬฺหํ ภาสตี’’ติ กุชฺฌิตฺวา ภควนฺตํ มุสาวาเทน โจเทตุกาโม วิหารํ คนฺตฺวา ตํ ปวตฺติํ ปุจฺฉิฯ ภควา ตสฺส ตเถว วตฺวา อวิสํวาทนตฺถํ อาห – ‘‘อตฺถิ ปน เต, มาณว, ปิตรา น อกฺขาตํ ธน’’นฺติฯ อตฺถิ, โภ โคตม, สตสหสฺสคฺฆนิกา สุวณฺณมาลา, สตสหสฺสคฺฆนิกา สุวณฺณปาทุกา, สตสหสฺสคฺฆนิกา สุวณฺณปาติ, สตสหสฺสญฺจ กหาปณนฺติฯ คจฺฉ ตํ สุนขํ อปฺโปทกํ มธุปายาสํ โภเชตฺวา สยนํ อาโรเปตฺวา อีสกํ นิทฺทํ โอกฺกนฺตกาเล ปุจฺฉ, สพฺพํ เต อาจิกฺขิสฺสติ, อถ นํ ชาเนยฺยาสิ – ‘‘ปิตา เม เอโส’’ติฯ โส ตถา อกาสิฯ สุนโข สพฺพํ อาจิกฺขิ, ตทา นํ – ‘‘ปิตา เม’’ติ ญตฺวา ภควติ ปสนฺนจิตฺโต คนฺตฺวา ภควนฺตํจุทฺทส ปญฺเห ปุจฺฉิตฺวา วิสฺสชฺชนปริโยสาเน ภควนฺตํ สรณํ คโต, ตํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘สุโภ มาณโว โตเทยฺยปุตฺโต’’ติฯ สาวตฺถิยํ ปฏิวสตีติ อตฺตโน โภคคามโต อาคนฺตฺวา วสติฯ

[445-446] อญฺญตรํ มาณวกํ อามนฺเตสีติ สตฺถริ ปรินิพฺพุเต ‘‘อานนฺทตฺเถโร กิรสฺส ปตฺตจีวรํ คเหตฺวา อาคโต, มหาชโน ตํ ทสฺสนตฺถาย อุปสงฺกมตี’’ติ สุตฺวา ‘‘วิหารํ โข ปน คนฺตฺวา มหาชนมชฺเฌ น สกฺกา สุเขน ปฏิสนฺถารํ วา กาตุํ, ธมฺมกถํ วา โสตุํ เคหํ อาคตํเยว นํ ทิสฺวา สุเขน ปฏิสนฺถารํ กริสฺสามิ, เอกา จ เม กงฺขา อตฺถิ, ตมฺปิ นํ ปุจฺฉิสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา อญฺญตรํ มาณวกํ อามนฺเตสิฯ อปฺปาพาธนฺติอาทีสุ อาพาโธติ วิสภาคเวทนา วุจฺจติ, ยา เอกเทเส อุปฺปชฺชิตฺวา จตฺตาโร อิริยาปเถ อยปฏฺเฏน อาพนฺธิตฺวา วิย คณฺหติ, ตสฺสา อภาวํ ปุจฺฉาติ วทติฯ อปฺปาตงฺโกติ กิจฺฉชีวิตกโร โรโค วุจฺจติ, ตสฺสาปิ อภาวํ ปุจฺฉาติ วทติฯ คิลานสฺเสว จ อุฏฺฐานํ นาม ครุกํ โหติ, กาเย พลํ น โหติ, ตสฺมา นิคฺเคลญฺญภาวญฺจ พลญฺจ ปุจฺฉาติ วทติฯ ผาสุวิหารนฺติ คมนฐานนิสชฺชสยเนสุ จตูสุ อิริยาปเถสุ สุขวิหารํ ปุจฺฉาติ วทติฯ อถสฺส ปุจฺฉิตพฺพาการํ ทสฺเสนฺโต ‘‘สุโภ’’ติอาทิมาหฯ

[447] กาลญฺจ สมยญฺจ อุปาทายาติ กาลญฺจ สมยญฺจ ปญฺญาย คเหตฺวา อุปธาเรตฺวาติ อตฺโถฯ

สเจ อมฺหากํ สฺเว คมนกาโล ภวิสฺสติ, กาเย พลมตฺตา เจว ผริสฺสติ, คมนปจฺจยา จ อญฺโญ อผาสุวิหาโร น ภวิสฺสติ, อเถตํ กาลญฺจ คมนการณสมวายสงฺขาตํ สมยญฺจ อุปธาเรตฺวา – ‘‘อปิ เอว นาม สฺเว อาคจฺเฉยฺยามา’’ติ วุตฺตํ โหติฯ

[448] เจตเกน ภิกฺขุนาติ เจติรฏฺเฐ ชาตตฺตา เจตโกติ เอวํ ลทฺธนาเมนฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียนฺติ โภ, อานนฺท, ทสพลสฺส โก นาม อาพาโธ อโหสิ, กิํ ภควา ปริภุญฺชิฯ อปิ จ สตฺถุ ปรินิพฺพาเนน ตุมฺหากํ โสโก อุทปาทิ, สตฺถา นาม น เกวลํ ตุมฺหากํเยว ปรินิพฺพุโต, สเทวกสฺส โลกสฺส มหาชานิ, โก ทานิ อญฺโญ มรณา มุจฺจิสฺสติ, ยตฺร โส สเทวกสฺส โลกสฺส อคฺคปุคฺคโล ปรินิพฺพุโต, อิทานิ กํ อญฺญํ ทิสฺวา มจฺจุราชา ลชฺชิสฺสตีติ เอวมาทินา นเยน มรณปฏิสํยุตฺตํ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เถรสฺส หิยฺโย ปีตเภสชฺชานุรูปํ อาหารํ ทตฺวา ภตฺตกิจฺจาวสาเน เอกมนฺตํ นิสีทิฯ

อุปฏฺฐาโก สนฺติกาวจโรติ อุปฏฺฐาโก หุตฺวา สนฺติกาวจโร, น รนฺธคเวสีฯ น วีมํสนาธิปฺปาโยฯ สมีปจารีติ อิทํ ปุริมปทสฺเสว เววจนํฯ เยสํ โส ภวํ โคตโมติ กสฺมา ปุจฺฉติ? ตสฺส กิร เอวํ อโหสิ ‘‘เยสุ ธมฺเมสุ ภวํ โคตโม อิมํ โลกํ ปติฏฺฐเปสิ, เต ตสฺส อจฺจเยน นฏฺฐา นุ โข, ธรนฺติ นุ โข, สเจ ธรนฺติ, อานนฺโท ชานิสฺสติ, หนฺท นํ ปุจฺฉามี’’ติ, ตสฺมา ปุจฺฉิฯ

[449] อถสฺส เถโร ตีณิ ปิฏกานิ ตีหิ ขนฺเธหิ สงฺคเหตฺวา ทสฺเสนฺโต ‘‘ติณฺณํ โข’’ติอาทิมาหฯ มาณโว สงฺขิตฺเตน กถิตํ อสลฺลกฺเขนฺโต – ‘‘วิตฺถารโต ปุจฺฉิสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา ‘‘กตเมสํ ติณฺณ’’นฺติอาทิมาหฯ

สีลกฺขนฺธวณฺณนา

[450-453] ตโต เถเรน ‘‘อริยสฺส สีลกฺขนฺธสฺสา’’ติ เตสุ ทสฺสิเตสุ ปุน ‘‘กตโม ปน โส, โภ อานนฺท, อริโย สีลกฺขนฺโธ’’ติ เอเกกํ ปุจฺฉิฯ เถโรปิสฺส พุทฺธุปฺปาทํ ทสฺเสตฺวา ตนฺติธมฺมํ เทเสนฺโต อนุกฺกเมน ภควตา วุตฺตนเยเนว สพฺพํ วิสฺสชฺเชสิฯ ตตฺถ อตฺถิ เจเวตฺถ อุตฺตริกรณียนฺติ เอตฺถ ภควโต สาสเน น สีลเมว สาโร, เกวลญฺเหตํ ปติฏฺฐามตฺตเมว โหติฯ อิโต อุตฺตริ ปน อญฺญมฺปิ กตฺตพฺพํ อตฺถิ เยวาติ ทสฺเสสิฯ อิโต พหิทฺธาติ พุทฺธสาสนโต พหิทฺธาฯ

สมาธิกฺขนฺธวณฺณนา

[454] กถญฺจ , มาณว, ภิกฺขุ อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวาโร โหตีติ อิทมายสฺมา อานนฺโท ‘‘กตโม ปน โส, โภ อานนฺท, อริโย สมาธิกฺขนฺโธ’’ติ เอวํ สมาธิกฺขนฺธํ ปุฏฺโฐปิ เย เต ‘‘สีลสมฺปนฺโน อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวาโร สติสมฺปชญฺเญน สมนฺนาคโต สนฺตุฏฺโฐ’’ติ เอวํ สีลานนฺตรํ อินฺทฺริยสํวราทโย สีลสมาธีนํ อนฺตเร อุภินฺนมฺปิ อุปการกธมฺมา อุทฺทิฏฺฐา, เต นิทฺทิสิตฺวา สมาธิกฺขนฺธํ ทสฺเสตุกาโม อารภิฯ เอตฺถ จ รูปชฺฌานาเนว อาคตานิ, น อรูปชฺฌานานิ, อาเนตฺวา ปน ทีเปตพฺพานิฯ จตุตฺถชฺฌาเนน หิ อสงฺคหิตา อรูปสมาปตฺติ นาม นตฺถิเยวฯ

[471-480] อตฺถิ เจเวตฺถ อุตฺตริกรณียนฺติ เอตฺถ ภควโต สาสเน น จิตฺเตกคฺคตามตฺตเกเนว ปริโยสานปฺปตฺติ นาม อตฺถิ, อิโตปิ อุตฺตริ ปน อญฺญํ กตฺตพฺพํ อตฺถิ เยวาติ ทสฺเสติฯ นตฺถิ เจเวตฺถ อุตฺตริกรณียนฺติ เอตฺถ ภควโต สาสเน อิโต อุตฺตริ กาตพฺพํ นาม นตฺถิเยว, อรหตฺตปริโยสานญฺหิ ภควโต สาสนนฺติ ทสฺเสติฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

อิติ สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺฐกถายํ

สุภสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ