เมนู

สญฺญาอตฺตกถาวณฺณนา

[417] อิทานิ ปริพฺพาชโก ยถา นาม คามสูกโร คนฺโธทเกน นฺหาเปตฺวา คนฺเธหิ อนุลิมฺปิตฺวา มาลาทามํ ปิฬนฺธิตฺวา สิริสยเน อาโรปิโตปิ สุขํ น วินฺทติ, เวเคน คูถฏฺฐานเมว คนฺตฺวา สุขํ วินฺทติฯ เอวเมว ภควตา สณฺหสุขุมติลกฺขณพฺภาหตาย เทสนาย นฺหาปิตวิลิตฺตมณฺฑิโตปิ นิโรธกถาสิริสยนํ อาโรปิโตปิ ตตฺถ สุขํ น วินฺทนฺโต คูถฏฺฐานสทิสํ อตฺตโน ลทฺธิํ คเหตฺวา ตเมว ปุจฺฉนฺโต ‘‘สญฺญา นุ โข, ภนฺเต, ปุริสสฺส อตฺตา’’ติอาทิมาหฯ อถสฺสานุมติํ คเหตฺวา พฺยากาตุกาโม ภควา – ‘‘กํ ปน ตฺว’’นฺติอาทิมาหฯ ตโต โส ‘‘อรูปี อตฺตา’’ติ เอวํ ลทฺธิโก สมาโนปิ ‘‘ภควา เทสนาย สุกุสโล, โส เม อาทิโตว ลทฺธิํ มา วิทฺธํเสตู’’ติ จินฺเตตฺวา อตฺตโน ลทฺธิํ ปริหรนฺโต ‘‘โอฬาริกํ โข’’ติอาทิมาหฯ อถสฺส ภควา ตตฺถ โทสํ ทสฺเสนฺโต ‘‘โอฬาริโก จ หิ เต’’ติอาทิมาห ฯ ตตฺถ เอวํ สนฺตนฺติ เอวํ สนฺเตฯ ภุมฺมตฺเถ หิ เอตํ อุปโยควจนํฯ เอวํ สนฺตํ อตฺตานํ ปจฺจาคจฺฉโต ตวาติ อยํ วา เอตฺถ อตฺโถฯ จตุนฺนํ ขนฺธานํ เอกุปฺปาเทกนิโรธตฺตา กิญฺจาปิ ยา สญฺญา อุปฺปชฺชติ, สาว นิรุชฺฌติฯ อปราปรํ อุปาทาย ปน ‘‘อญฺญา จ สญฺญา อุปฺปชฺชนฺติ, อญฺญา จ สญฺญา นิรุชฺฌนฺตี’’ติ วุตฺตํฯ

[418-420] อิทานิ อญฺญํ ลทฺธิํ ทสฺเสนฺโต – ‘‘มโนมยํ โข อหํ, ภนฺเต’’ติอาทิํ วตฺวา ตตฺราปิ โทเส ทินฺเน ยถา นาม อุมฺมตฺตโก ยาวสฺส สญฺญา นปฺปติฏฺฐาติ, ตาว อญฺญํ คเหตฺวา อญฺญํ วิสฺสชฺเชติ, สญฺญาปติฏฺฐานกาเล ปน วตฺตพฺพเมว วทติ, เอวเมว อญฺญํ คเหตฺวา อญฺญํ วิสฺสชฺเชตฺวา อิทานิ อตฺตโน ลทฺธิํเยว วทนฺโต ‘‘อรูปี โข’’ติอาทิมาหฯ ตตฺราปิ ยสฺมา โส สญฺญาย อุปฺปาทนิโรธํ อิจฺฉติ, อตฺตานํ ปน สสฺสตํ มญฺญติฯ ตสฺมา ตเถวสฺส โทสํ ทสฺเสนฺโต ภควา ‘‘เอวํ สนฺตมฺปี’’ติอาทิมาหฯ ตโต ปริพฺพาชโก มิจฺฉาทสฺสเนน อภิภูตตฺตา ภควตา วุจฺจมานมฺปิ ตํ นานตฺตํ อชานนฺโต ‘‘สกฺกา ปเนตํ, ภนฺเต, มยา’’ติอาทิมาหฯ อถสฺส ภควา ยสฺมา โส สญฺญาย อุปฺปาทนิโรธํ ปสฺสนฺโตปิ สญฺญามยํ อตฺตานํ นิจฺจเมว มญฺญติฯ ตสฺมา ‘‘ทุชฺชานํ โข’’ติอาทิมาหฯ