ติตฺถิยปริวาสกถาวณฺณนา

[404] ตตฺถ ตตฺร มํ อญฺญตโร ตปพฺรหฺมจารีติ ตตฺร ราชคเห คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเต วิหรนฺตํ มํ อญฺญตโร ตปพฺรหฺมจารี นิคฺโรโธ นาม ปริพฺพาชโก ฯ อธิเชคุจฺเฉติ วีริเยน ปาปชิคุจฺฉนาธิกาเร ปญฺหํ ปุจฺฉิฯ อิทํ ยํ ตํ ภควา คิชฺฌกูเฏ มหาวิหาเร นิสินฺโน อุทุมฺพริกาย เทวิยา อุยฺยาเน นิสินฺนสฺส นิคฺโรธสฺส จ ปริพฺพาชกสฺส สนฺธานสฺส จ อุปาสกสฺส ทิพฺพาย โสตธาตุยา กถาสลฺลาปํ สุตฺวา อากาเสนาคนฺตฺวา เตสํ สนฺติเก ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิตฺวา นิคฺโรเธน อธิเชคุจฺเฉ ปุฏฺฐปญฺหํ วิสฺสชฺเชสิ, ตํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ปรํ วิย มตฺตายาติ ปรมาย มตฺตาย, อติมหนฺเตเนว ปมาเณนาติ อตฺโถฯ โก หิ, ภนฺเตติ ฐเปตฺวา อนฺธพาลํ ทิฏฺฐิคติกํ อญฺโญ ปณฺฑิตชาติโก ‘‘โก นาม ภควโต ธมฺมํ สุตฺวา น อตฺตมโน อสฺสา’’ติ วทติฯ ลเภยฺยาหนฺติ อิทํ โส – ‘‘จิรํ วต เม อนิยฺยานิกปกฺเข โยเชตฺวา อตฺตา กิลมิโต, ‘สุกฺขนทีตีเร นฺหายิสฺสามี’ติ สมฺปริวตฺเตนฺเตน วิย ถุเส โกฏฺเฏนฺเตน วิย น โกจิ อตฺโถ นิปฺผาทิโตฯ หนฺทาหํ อตฺตานํ โยเค โยเชสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา อาหฯ อถ ภควา โย อเนน ขนฺธเก ติตฺถิยปริวาโส ปญฺญตฺโต, โย อญฺญติตฺถิยปุพฺโพ สามเณรภูมิยํ ฐิโต – ‘‘อหํ ภนฺเต, อิตฺถนฺนาโม อญฺญติตฺถิยปุพฺโพ อิมสฺมิํ ธมฺมวินเย อากงฺขามิ อุปสมฺปทํ, สฺวาหํ, ภนฺเต, สํฆํ จตฺตาโร มาเส ปริวาสํ ยาจามี’’ติอาทินา (มหาว. 86) นเยน สมาทิยิตฺวา ปริวสติ, ตํ สนฺธาย – ‘‘โย โข, กสฺสป, อญฺญติตฺถิยปุพฺโพ’’ติอาทิมาหฯ

[405] ตตฺถ ปพฺพชฺชนฺติ วจนสิลิฏฺฐตาวเสเนว วุตฺตํ, อปริวสิตฺวาเยว หิ ปพฺพชฺชํ ลภติฯ อุปสมฺปทตฺถิเกน ปน นาติกาเลน คามปฺปเวสนาทีนิ อฏฺฐ วตฺตานิ ปูเรนฺเตน ปริวสิตพฺพํฯ อารทฺธจิตฺตาติ อฏฺฐวตฺตปูรเณน ตุฏฺฐจิตฺตา, อยเมตฺถ สงฺเขปตฺโถฯ วิตฺถารโต ปเนส ติตฺถิยปริวาโส สมนฺตปาสาทิกาย วินยฏฺฐกถายํ ปพฺพชฺชขนฺธกวณฺณนาย วุตฺตนเยน เวทิตพฺโพฯ อปิ จ เมตฺถาติ อปิ จ เม เอตฺถฯ ปุคฺคลเวมตฺตตา วิทิตาติ ปุคฺคลนานตฺตํ วิทิตํฯ ‘‘อยํ ปุคฺคโล ปริวาสารโห, อยํ น ปริวาสารโห’’ติ อิทํ มยฺหํ ปากฏนฺติ ทสฺเสติฯ ตโต กสฺสโป จินฺเตสิ – ‘‘อโห อจฺฉริยํ พุทฺธสาสนํ, ยตฺถ เอวํ ฆํสิตฺวา โกฏฺเฏตฺวา ยุตฺตเมว คณฺหนฺติ, อยุตฺตํ ฉฑฺเฑนฺตี’’ติ, ตโต สุฏฺฐุตรํ ปพฺพชฺชาย สญฺชาตุสฺสาโห – ‘‘สเจ ภนฺเต’’ติอาทิมาหฯ

อถ โข ภควา ตสฺส ติพฺพจฺฉนฺทตํ วิทิตฺวา – ‘‘น กสฺสโป ปริวาสํ อรหตี’’ติ อญฺญตรํ ภิกฺขุํ อามนฺเตสิ – ‘‘คจฺฉ ภิกฺขุ กสฺสปํ นฺหาเปตฺวา ปพฺพาเชตฺวา อาเนหี’’ติฯ โส ตถา กตฺวา ตํ ปพฺพาเชตฺวา ภควโต สนฺติกํ อาคมาสิฯ ภควา ตํ คณมชฺเฌ นิสีทาเปตฺวา อุปสมฺปาเทสิฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘อลตฺถ โข อเจโล กสฺสโป ภควโต สนฺติเก ปพฺพชฺชํ, อลตฺถ อุปสมฺปท’’นฺติฯ อจิรูปสมฺปนฺโนติ อุปสมฺปนฺโน หุตฺวา นจิรเมวฯ วูปกฏฺโฐติ วตฺถุกามกิเลสกาเมหิ กาเยน เจว จิตฺเตน จ วูปกฏฺโฐฯ อปฺปมตฺโตติ กมฺมฏฺฐาเน สติํ อวิชหนฺโตฯ อาตาปีติ กายิกเจตสิกสงฺขาเตน วีริยาตาเปน อาตาปีฯ ปหิตตฺโตติ กาเย จ ชีวิเต จ อนเปกฺขตาย เปสิตจิตฺโต วิสฺสฏฺฐอตฺตภาโวฯ ยสฺสตฺถายาติ ยสฺส อตฺถายฯ กุลปุตฺตาติ อาจารกุลปุตฺตาฯ สมฺมเทวาติ เหตุนาว การเณเนวฯ ตทนุตฺตรนฺติ ตํ อนุตฺตรํฯ พฺรหฺมจริยปริโยสานนฺติ มคฺคพฺรหฺมจริยสฺส ปริโยสานภูตํ อรหตฺตผลํฯ ตสฺส หิ อตฺถาย กุลปุตฺตา ปพฺพชนฺติฯ ทิฏฺเฐว ธมฺเมติ อิมสฺมิํเยว อตฺตภาเวฯ สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวาติ อตฺตนาเยว ปญฺญาย ปจฺจกฺขํ กตฺวา, อปรปฺปจฺจยํ กตฺวาติ อตฺโถฯ อุปสมฺปชฺช วิหาสีติ ปาปุณิตฺวา สมฺปาเทตฺวา วิหาสิ, เอวํ วิหรนฺโต จ ขีณา ชาติ…เป.… อพฺภญฺญาสีติฯ

เอวมสฺส ปจฺจเวกฺขณภูมิํ ทสฺเสตฺวา อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ นิฏฺฐาเปตุํ ‘‘อญฺญตโร โข ปนายสฺมา กสฺสโป อรหตํ อโหสี’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺถ อญฺญตโรติ เอโกฯ อรหตนฺติ อรหนฺตานํ, ภควโต สาวกานํ อรหนฺตานํ อพฺภนฺตโร อโหสีติ อยเมตฺถ อธิปฺปาโยฯ ยํ ยํ ปน อนฺตรนฺตรา น วุตฺตํ, ตํ ตํ ตตฺถ ตตฺถ วุตฺตตฺตา ปากฏเมวาติฯ

อิติ สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺฐกถายํ

มหาสีหนาทสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. โปฏฺฐปาทสุตฺตวณฺณนา

โปฏฺฐปาทปริพฺพาชกวตฺถุวณฺณนา

[406] เอวํ เม สุตฺตํ…เป.… สาวตฺถิยนฺติ โปฏฺฐปาทสุตฺตํฯ ตตฺรายํ อปุพฺพปทวณฺณนาฯ สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมติ สาวตฺถิํ อุปนิสฺสาย โย เชตสฺส กุมารสฺส วเน อนาถปิณฺฑิเกน คหปตินา อาราโม การิโต, ตตฺถ วิหรติฯ โปฏฺฐปาโท ปริพฺพาชโกติ นาเมน โปฏฺฐปาโท นาม ฉนฺนปริพฺพาชโกฯ โส กิร คิหิกาเล พฺราหฺมณมหาสาโล กาเมสุอาทีนวํ ทิสฺวา จตฺตาลีสโกฏิปริมาณํ โภคกฺขนฺธํ ปหาย ปพฺพชิตฺวา ติตฺถิยานํ คณาจริโย ชาโตฯ สมยํ ปวทนฺติ เอตฺถาติ สมยปฺปวาทโก, ตสฺมิํ กิร ฐาเน จงฺกีตารุกฺขโปกฺขรสาติปฺปภุตโย พฺราหฺมณา นิคณฺฐอเจลกปริพฺพาชกาทโย จ ปพฺพชิตา สนฺนิปติตฺวา อตฺตโน อตฺตโน สมยํ วทนฺติ กเถนฺติ ทีเปนฺติ, ตสฺมา โส อาราโม สมยปฺปวาทโกติ วุจฺจติฯ สฺเวว จ ตินฺทุกาจีรสงฺขาตาย ติมฺพรูรุกฺขปนฺติยา ปริกฺขิตฺตตฺตา ตินฺทุกาจีโรฯ ยสฺมา ปเนตฺถ ปฐมํ เอกาว สาลา อโหสิ, ปจฺฉา มหาปุญฺญํ ปริพฺพาชกํ นิสฺสาย พหู สาลา กตาฯ ตสฺมา ตเมว เอกํ สาลํ อุปาทาย ลทฺธนามวเสน เอกสาลโกติ วุจฺจติฯ มลฺลิกาย ปน ปเสนทิรญฺโญ เทวิยา อุยฺยานภูโต โส ปุปฺผผลสมฺปนฺโน อาราโมติ กตฺวา มลฺลิกาย อาราโมติ สงฺขฺยํ คโตฯ ตสฺมิํ สมยปฺปวาทเก ตินฺทุกาจีเร เอกสาลเก มลฺลิกาย อาราเมฯ

ปฏิวสตีติ นิวาสผาสุตาย วสติฯ