[244-245] ปุพฺเพนิวาสญาณูปมายํ ตํ ทิวสํ กตกิริยา ปากฏา โหตีติ ตํ ทิวสํ คตคามตฺตยเมว คหิตํฯ ตตฺถ คามตฺตยคตปุริโส วิย ปุพฺเพนิวาสญาณลาภี ทฏฺฐพฺโพ, ตโย คามา วิย ตโย ภวา ทฏฺฐพฺพา, ตสฺส ปุริสสฺส ตีสุ คาเมสุ ตํ ทิวสํ กตกิริยาย อาวิภาโว วิย ปุพฺเพนิวาสาย จิตฺตํ อภินีหริตฺวา นิสินฺนสฺส ภิกฺขุโน ตีสุ ภเวสุ กตกิริยาย ปากฏภาโว ทฏฺฐพฺโพฯ

[246-247] ทิพฺพจกฺขูปมายํ วีถิํ สญฺจรนฺเตติ อปราปรํ สญฺจรนฺเตฯ วีถิํ จรนฺเตติปิ ปาโฐฯ อยเมวตฺโถฯ ตตฺถ นครมชฺเฌ สิงฺฆาฏกมฺหิ ปาสาโท วิย อิมสฺส ภิกฺขุโน กรชกาโย ทฏฺฐพฺโพ, ปาสาเท ฐิโต จกฺขุมา ปุริโส วิย อยเมว ทิพฺพจกฺขุํ ปตฺวา ฐิโต ภิกฺขุ, เคหํ ปวิสนฺตา วิย ปฏิสนฺธิวเสน มาตุกุจฺฉิยํ ปวิสนฺตา, เคหา นิกฺขมนฺตา วิย มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขมนฺตา, รถิกาย วีถิํ สญฺจรนฺตา วิย อปราปรํ สญฺจรณกสตฺตา, ปุรโต อพฺโภกาสฏฺฐาเน มชฺเฌ สิงฺฆาฏเก นิสินฺนา วิย ตีสุ ภเวสุ ตตฺถ ตตฺถ นิพฺพตฺตสตฺตา, ปาสาทตเล ฐิตปุริสสฺส เตสํ มนุสฺสานํ อาวิภูตกาโล วิย ทิพฺพจกฺขุญาณาย จิตฺตํ อภินีหริตฺวา นิสินฺนสฺส ภิกฺขุโน ตีสุ ภเวสุ นิพฺพตฺตสตฺตานํ อาวิภูตกาโล ทฏฺฐพฺโพฯ อิทญฺจ เทสนาสุขตฺถเมว วุตฺตํฯ อารุปฺเป ปน ทิพฺพจกฺขุสฺส โคจโร นตฺถีติฯ

อาสวกฺขยญาณกถา

[248] โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเตติ อิธ วิปสฺสนาปาทกํ จตุตฺถชฺฌานจิตฺตํ เวทิตพฺพํฯ อาสวานํ ขยญาณายาติ อาสวานํ ขยญาณนิพฺพตฺตนตฺถายฯ เอตฺถ จ อาสวานํ ขโย นาม มคฺโคปิ ผลมฺปิ นิพฺพานมฺปิ ภงฺโคปิ วุจฺจติฯ ‘‘ขเย ญาณํ, อนุปฺปาเท ญาณ’’นฺติ เอตฺถ หิ มคฺโค อาสวานํ ขโยติ วุตฺโตฯ ‘‘อาสวานํ ขยา สมโณ โหตี’’ติ (ม. นิ. 1.438) เอตฺถ ผลํฯ

‘‘ปรวชฺชานุปสฺสิสฺส, นิจฺจํ อุชฺฌานสญฺญิโน;

อาสวา ตสฺส วฑฺฒนฺติ, อารา โส อาสวกฺขยา’’ติฯ (ธ. ป. 253);