ตญฺหิ อุภยมฺปิ น สกฺกา กาตุนฺติ ทีเปติฯ โทณมิเตติ โทเณน มิตํ วิยฯ สุขทุกฺเขติ สุขทุกฺขํฯ ปริยนฺตกเตติ วุตฺตปริมาเณน กาเลน กตปริยนฺเตฯ นตฺถิ หายนวฑฺฒเนติ นตฺถิ หายนวฑฺฒนานิฯ น สํสาโร ปณฺฑิตสฺส หายติ, น พาลสฺส วฑฺฒตีติ อตฺโถฯ อุกฺกํสาวกํเสติ อุกฺกํสาวกํสาฯ หายนวฑฺฒนานเมตํ อธิวจนํฯ

อิทานิ ตมตฺถํ อุปมาย สาเธนฺโต ‘‘เสยฺยถาปิ นามา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ สุตฺตคุเฬติ เวเฐตฺวา กตสุตฺตคุเฬฯ นิพฺเพฐิยมานเมว ปเลตีติ ปพฺพเต วา รุกฺขคฺเค วา ฐตฺวา ขิตฺตํ สุตฺตปฺปมาเณน นิพฺเพฐิยมานเมว คจฺฉติ, สุตฺเต ขีเณ ตตฺเถว ติฏฺฐติ, น คจฺฉติฯ เอวเมว วุตฺตกาลโต อุทฺธํ น คจฺฉตีติ ทสฺเสติฯ

อชิตเกสกมฺพลวาทวณฺณนา

[170-172] อชิตวาเท นตฺถิ ทินฺนนฺติ ทินฺนผลาภาวํ สนฺธาย วทติฯ ยิฏฺฐํ วุจฺจติ มหายาโคฯ หุตนฺติ ปเหณกสกฺกาโร อธิปฺเปโตฯ ตมฺปิ อุภยํ ผลาภาวเมว สนฺธาย ปฏิกฺขิปติฯ สุกตทุกฺกฏานนฺติ สุกตทุกฺกฏานํ, กุสลากุสลานนฺติ อตฺโถฯ ผลํ วิปาโกติ ยํ ผลนฺติ วา วิปาโกติ วา วุจฺจติ, ตํ นตฺถีติ วทติฯ นตฺถิ อยํ โลโกติ ปรโลเก ฐิตสฺส อยํ โลโก นตฺถิ, นตฺถิ ปโร โลโกติ อิธ โลเก ฐิตสฺสาปิ ปโร โลโก นตฺถิ, สพฺเพ ตตฺถ ตตฺเถว อุจฺฉิชฺชนฺตีติ ทสฺเสติฯ นตฺถิ มาตา นตฺถิ ปิตาติ เตสุ สมฺมาปฏิปตฺติมิจฺฉาปฏิปตฺตีนํ ผลาภาววเสน วทติฯ นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกาติ จวิตฺวา อุปปชฺชนกา สตฺตา นาม นตฺถีติ วทติฯ

จาตุมหาภูติโกติ จตุมหาภูตมโยฯ ปถวี ปถวิกายนฺติ อชฺฌตฺติกปถวีธาตุ พาหิรปถวีธาตุํฯ อนุเปตีติ อนุยายติฯ อนุปคจฺฉตีติ ตสฺเสว เววจนํฯ อนุคจฺฉตีติปิ อตฺโถฯ อุภเยนาปิ อุเปติ, อุปคจฺฉตีติ ทสฺเสติฯ อาปาทีสุปิ เอเสว นโยฯ อินฺทฺริยานีติ มนจฺฉฏฺฐานิ อินฺทฺริยานิ อากาสํ ปกฺขนฺทนฺติฯ อาสนฺทิปญฺจมาติ นิปนฺนมญฺเจน ปญฺจมา, มญฺโจ เจว จตฺตาโร มญฺจปาเท คเหตฺวา ฐิตา จตฺตาโร ปุริสา จาติ อตฺโถฯ ยาวาฬาหนาติ ยาว สุสานาฯ