เมนู

มกฺขลิโคสาลวาทวณฺณนา

[167-169] มกฺขลิวาเท ปจฺจโยติ เหตุเววจนเมว, อุภเยนาปิ วิชฺชมานเมว กายทุจฺจริตาทีนํ สํกิเลสปจฺจยํ, กายสุจริตาทีนญฺจ วิสุทฺธิปจฺจยํ ปฏิกฺขิปติฯ อตฺตกาเรติ อตฺตกาโรฯ เยน อตฺตนา กตกมฺเมน อิเม สตฺตา เทวตฺตมฺปิ มารตฺตมฺปิ พฺรหฺมตฺตมฺปิ สาวกโพธิมฺปิ ปจฺเจกโพธิมฺปิ สพฺพญฺญุตมฺปิ ปาปุณนฺติ, ตมฺปิ ปฏิกฺขิปติฯ ทุติยปเทน ยํ ปรการํ ปรสฺส โอวาทานุสาสนิํ นิสฺสาย ฐเปตฺวา มหาสตฺตํ อวเสโส ชโน มนุสฺสโสภคฺยตํ อาทิํ กตฺวา ยาว อรหตฺตํ ปาปุณาติ, ตํ ปรการํ ปฏิกฺขิปติฯ เอวมยํ พาโล ชินจกฺเก ปหารํ เทติ นามฯ นตฺถิ ปุริสกาเรติ เยน ปุริสกาเรน สตฺตา วุตฺตปฺปการา สมฺปตฺติโย ปาปุณนฺติ , ตมฺปิ ปฏิกฺขิปติฯ นตฺถิ พลนฺติ ยมฺหิ อตฺตโน พเล ปติฏฺฐิตา สตฺตา วีริยํ กตฺวา ตา สมฺปตฺติโย ปาปุณนฺติ, ตํ พลํ ปฏิกฺขิปติฯ นตฺถิ วีริยนฺติอาทีนิ สพฺพานิ ปุริสการเววจนาเนวฯ ‘‘อิทํ โน วีริเยน อิทํ ปุริสถาเมน, อิทํ ปุริสปรกฺกเมน ปวตฺต’’นฺติ เอวํ ปวตฺตวจนปฏิกฺเขปกรณวเสน ปเนตานิ วิสุํ อาทิยนฺติฯ

สพฺเพ สตฺตาติ โอฏฺฐโคณคทฺรภาทโย อนวเสเส ปริคฺคณฺหาติฯ สพฺเพ ปาณาติ เอกินฺทฺริโย ปาโณ, ทฺวินฺทฺริโย ปาโณติอาทิวเสน วทติฯ สพฺเพ ภูตาติ อณฺฑโกสวตฺถิโกเสสุ ภูเต สนฺธาย วทติฯ สพฺเพ ชีวาติ สาลิยวโคธุมาทโย สนฺธาย วทติฯ เตสุ หิ โส วิรูหนภาเวน ชีวสญฺญีฯ อวสา อพลา อวีริยาติ เตสํ อตฺตโน วโส วา พลํ วา วีริยํ วา นตฺถิฯ นิยติสงฺคติภาวปริณตาติ เอตฺถ นิยตีติ นิยตาฯ สงฺคตีติ ฉนฺนํ อภิชาตีนํ ตตฺถ ตตฺถ คมนํฯ ภาโวติ สภาโวเยวฯ เอวํ นิยติยา จ สงฺคติยา จ ภาเวน จ ปริณตา นานปฺปการตํ ปตฺตาฯ เยน หิ ยถา ภวิตพฺพํ, โส ตเถว ภวติฯ เยน น ภวิตพฺพํ, โส น ภวตีติ ทสฺเสติฯ ฉสฺเววาภิชาตีสูติ ฉสุ เอว อภิชาตีสุ ฐตฺวา สุขญฺจ ทุกฺขญฺจ ปฏิสํเวเทนฺติฯ อญฺญา สุขทุกฺขภูมิ นตฺถีติ ทสฺเสติฯ

โยนิปมุขสตสหสฺสานีติ ปมุขโยนีนํ อุตฺตมโยนีนํ จุทฺทสสตสหสฺสานิ อญฺญานิ จ สฏฺฐิสตานิ อญฺญานิ จ ฉสตานิฯ

ปญฺจ จ กมฺมุโน สตานีติ ปญฺจกมฺมสตานิ จฯ เกวลํ ตกฺกมตฺตเกน นิรตฺถกํ ทิฏฺฐิํ ทีเปติฯ ปญฺจ จ กมฺมานิ ตีณิ จ กมฺมานีติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ เกจิ ปนาหุ – ‘‘ปญฺจ จ กมฺมานีติ ปญฺจินฺทฺริยวเสน ภณติฯ ตีณีติ กายกมฺมาทิวเสนา’’ติฯ กมฺเม จ อุปฑฺฒกมฺเม จาติ เอตฺถ ปนสฺส กายกมฺมญฺจ วจีกมฺมญฺจ กมฺมนฺติ ลทฺธิ, มโนกมฺมํ อุปฑฺฒกมฺมนฺติฯ ทฺวฏฺฐิปฏิปทาติ ทฺวาสฏฺฐิ ปฏิปทาติ วทติฯ ทฺวฏฺฐนฺตรกปฺปาติ เอกสฺมิํ กปฺเป จตุสฏฺฐิ อนฺตรกปฺปา นาม โหนฺติฯ อยํ ปน อญฺเญ ทฺเว อชานนฺโต เอวมาหฯ

ฉฬาภิชาติโยติ กณฺหาภิชาติ, นีลาภิชาติ, โลหิตาภิชาติ, หลิทฺทาภิชาติ, สุกฺกาภิชาติ, ปรมสุกฺกาภิชาตีติ อิมา ฉ อภิชาติโย วทติฯ ตตฺถ โอรพฺภิกา, สากุณิกา, มาควิกา, สูกริกา, ลุทฺทา, มจฺฉฆาตกา โจรา, โจรฆาตกา, พนฺธนาคาริกา, เย วา ปนญฺเญปิ เกจิ กุรูรกมฺมนฺตา, อยํ กณฺหาภิชาตีติ (อ. นิ. 6.57) วทติฯ ภิกฺขู นีลาภิชาตีติ วทติ, เต กิร จตูสุ ปจฺจเยสุ กณฺฏเก ปกฺขิปิตฺวา ขาทนฺติฯ ‘‘ภิกฺขู กณฺฏกวุตฺติกา’’ติ (อ. นิ. 6.57) อยญฺหิสฺส ปาฬิเยวฯ อถ วา กณฺฏกวุตฺติกา เอว นาม เอเก ปพฺพชิตาติ วทติฯ โลหิตาภิชาติ นาม นิคณฺฐา เอกสาฏกาติ วทติฯ อิเม กิร ปุริเมหิ ทฺวีหิ ปณฺฑรตราฯ คิหี โอทาตวสนา อเจลกสาวกา หลิทฺทาภิชาตีติ วทติฯ เอวํ อตฺตโน ปจฺจยทายเก นิคณฺเฐหิปิ เชฏฺฐกตเร กโรติฯ อาชีวกา อาชีวกินิโย สุกฺกาภิชาตีติ วทติฯ เต กิร ปุริเมหิ จตูหิ ปณฺฑรตราฯ นนฺโท, วจฺโฉ, กิโส, สงฺกิจฺโฉ, มกฺขลิโคสาโล, ปรมสุกฺกาภิชาตีติ (อ. นิ. 6.57) วทติฯ เต กิร สพฺเพหิ ปณฺฑรตราฯ

อฏฺฐ ปุริสภูมิโยติ มนฺทภูมิ, ขิฑฺฑาภูมิ, ปทวีมํสภูมิ, อุชุคตภูมิ, เสกฺขภูมิ, สมณภูมิ , ชินภูมิ, ปนฺนภูมีติ อิมา อฏฺฐ ปุริสภูมิโยติ วทติฯ ตตฺถ ชาตทิวสโต ปฏฺฐาย สตฺตทิวเส สมฺพาธฏฺฐานโต นิกฺขนฺตตฺตา สตฺตา มนฺทา โหนฺติ โมมูหา, อยํ มนฺทภูมีติ วทติฯ เย ปน ทุคฺคติโต อาคตา โหนฺติ, เต อภิณฺหํ โรทนฺติ เจว วิรวนฺติ จ, สุคติโต อาคตา ตํ อนุสฺสริตฺวา หสนฺติ, อยํ ขิฑฺฑาภูมิ นามฯ มาตาปิตูนํ หตฺถํ วา ปาทํ วา มญฺจํ วา ปีฐํ วา คเหตฺวา ภูมิยํ ปทนิกฺขิปนํ ปทวีมํสภูมิ นามฯ ปทสา คนฺตุํ สมตฺถกาเล อุชุคตภูมิ นามฯ

สิปฺปานิ สิกฺขิตกาเล เสกฺขภูมิ นามฯ ฆรา นิกฺขมฺม ปพฺพชิตกาเล สมณภูมิ นามฯ อาจริยํ เสวิตฺวา ชานนกาเล ชินภูมิ นามฯ ภิกฺขุ จ ปนฺนโก ชิโน น กิญฺจิ อาหาติ เอวํ อลาภิํ สมณํ ปนฺนภูมีติ วทติฯ

เอกูนปญฺญาส อาชีวกสเตติ เอกูนปญฺญาสอาชีวกวุตฺติสตานิฯ ปริพฺพาชกสเตติ ปริพฺพาชกปพฺพชฺชาสตานิฯ นาคาวาสสเตติ นาคมณฺฑลสตานิฯ วีเส อินฺทฺริยสเตติ วีสตินฺทฺริยสตานิฯ ติํเส นิรยสเตติ ติํส นิรยสตานิฯ รโชธาตุโยติ รชโอกิรณฏฺฐานานิ, หตฺถปิฏฺฐิปาทปิฏฺฐาทีนิ สนฺธาย วทติฯ สตฺต สญฺญีคพฺภาติ โอฏฺฐโคณคทฺรภอชปสุมิคมหิํเส สนฺธาย วทติฯ สตฺต อสญฺญีคพฺภาติ สาลิวีหิยวโคธูมกงฺคุวรกกุทฺรูสเก สนฺธาย วทติฯ นิคณฺฐิคพฺภาติ คณฺฐิมฺหิ ชาตคพฺภา, อุจฺฉุเวฬุนฬาทโย สนฺธาย วทติฯ สตฺต เทวาติ พหู เทวาฯ โส ปน สตฺตาติ วทติฯ มนุสฺสาปิ อนนฺตา, โส สตฺตาติ วทติฯ สตฺต ปิสาจาติ ปิสาจา มหนฺตมหนฺตา สตฺตาติ วทติฯ สราติ มหาสรา, กณฺณมุณฺฑรถการอโนตตฺตสีหปฺปปาตฉทฺทนฺตมนฺทากินีกุณาลทเห คเหตฺวา วทติฯ

ปวุฏาติ คณฺฐิกาฯ ปปาตาติ มหาปปาตาฯ ปปาตสตานีติ ขุทฺทกปปาตสตานิฯ สุปินาติ มหาสุปินาฯ สุปินสตานีติ ขุทฺทกสุปินสตานิฯ มหากปฺปิโนติ มหากปฺปานํฯ ตตฺถ เอกมฺหา มหาสรา วสฺสสเต วสฺสสเต กุสคฺเคน เอกํ อุทกพินฺทุํ นีหริตฺวา สตฺตกฺขตฺตุํ ตมฺหิ สเร นิรุทเก กเต เอโก มหากปฺโปติ วทติฯ เอวรูปานํ มหากปฺปานํ จตุราสีติสตสหสฺสานิ เขเปตฺวา พาเล จ ปณฺฑิเต จ ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรนฺตีติ อยมสฺส ลทฺธิฯ ปณฺฑิโตปิ กิร อนฺตรา วิสุชฺฌิตุํ น สกฺโกติฯ พาโลปิ ตโต อุทฺธํ น คจฺฉติฯ

สีเลนาติ อเจลกสีเลน วา อญฺเญน วา เยน เกนจิฯ วเตนาติ ตาทิเสเนว วเตนฯ ตเปนาติ ตโปกมฺเมนฯ อปริปกฺกํ ปริปาเจติ นาม, โย ‘‘อหํ ปณฺฑิโต’’ติ อนฺตรา วิสุชฺฌติฯ ปริปกฺกํ ผุสฺส ผุสฺส พฺยนฺติํ กโรติ นาม โย ‘‘อหํ พาโล’’ติ วุตฺตปริมาณํ กาลํ อติกฺกมิตฺวา ยาติฯ เหวํ นตฺถีติ เอวํ นตฺถิฯ

ตญฺหิ อุภยมฺปิ น สกฺกา กาตุนฺติ ทีเปติฯ โทณมิเตติ โทเณน มิตํ วิยฯ สุขทุกฺเขติ สุขทุกฺขํฯ ปริยนฺตกเตติ วุตฺตปริมาเณน กาเลน กตปริยนฺเตฯ นตฺถิ หายนวฑฺฒเนติ นตฺถิ หายนวฑฺฒนานิฯ น สํสาโร ปณฺฑิตสฺส หายติ, น พาลสฺส วฑฺฒตีติ อตฺโถฯ อุกฺกํสาวกํเสติ อุกฺกํสาวกํสาฯ หายนวฑฺฒนานเมตํ อธิวจนํฯ

อิทานิ ตมตฺถํ อุปมาย สาเธนฺโต ‘‘เสยฺยถาปิ นามา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ สุตฺตคุเฬติ เวเฐตฺวา กตสุตฺตคุเฬฯ นิพฺเพฐิยมานเมว ปเลตีติ ปพฺพเต วา รุกฺขคฺเค วา ฐตฺวา ขิตฺตํ สุตฺตปฺปมาเณน นิพฺเพฐิยมานเมว คจฺฉติ, สุตฺเต ขีเณ ตตฺเถว ติฏฺฐติ, น คจฺฉติฯ เอวเมว วุตฺตกาลโต อุทฺธํ น คจฺฉตีติ ทสฺเสติฯ

อชิตเกสกมฺพลวาทวณฺณนา

[170-172] อชิตวาเท นตฺถิ ทินฺนนฺติ ทินฺนผลาภาวํ สนฺธาย วทติฯ ยิฏฺฐํ วุจฺจติ มหายาโคฯ หุตนฺติ ปเหณกสกฺกาโร อธิปฺเปโตฯ ตมฺปิ อุภยํ ผลาภาวเมว สนฺธาย ปฏิกฺขิปติฯ สุกตทุกฺกฏานนฺติ สุกตทุกฺกฏานํ, กุสลากุสลานนฺติ อตฺโถฯ ผลํ วิปาโกติ ยํ ผลนฺติ วา วิปาโกติ วา วุจฺจติ, ตํ นตฺถีติ วทติฯ นตฺถิ อยํ โลโกติ ปรโลเก ฐิตสฺส อยํ โลโก นตฺถิ, นตฺถิ ปโร โลโกติ อิธ โลเก ฐิตสฺสาปิ ปโร โลโก นตฺถิ, สพฺเพ ตตฺถ ตตฺเถว อุจฺฉิชฺชนฺตีติ ทสฺเสติฯ นตฺถิ มาตา นตฺถิ ปิตาติ เตสุ สมฺมาปฏิปตฺติมิจฺฉาปฏิปตฺตีนํ ผลาภาววเสน วทติฯ นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกาติ จวิตฺวา อุปปชฺชนกา สตฺตา นาม นตฺถีติ วทติฯ

จาตุมหาภูติโกติ จตุมหาภูตมโยฯ ปถวี ปถวิกายนฺติ อชฺฌตฺติกปถวีธาตุ พาหิรปถวีธาตุํฯ อนุเปตีติ อนุยายติฯ อนุปคจฺฉตีติ ตสฺเสว เววจนํฯ อนุคจฺฉตีติปิ อตฺโถฯ อุภเยนาปิ อุเปติ, อุปคจฺฉตีติ ทสฺเสติฯ อาปาทีสุปิ เอเสว นโยฯ อินฺทฺริยานีติ มนจฺฉฏฺฐานิ อินฺทฺริยานิ อากาสํ ปกฺขนฺทนฺติฯ อาสนฺทิปญฺจมาติ นิปนฺนมญฺเจน ปญฺจมา, มญฺโจ เจว จตฺตาโร มญฺจปาเท คเหตฺวา ฐิตา จตฺตาโร ปุริสา จาติ อตฺโถฯ ยาวาฬาหนาติ ยาว สุสานาฯ