อปรทุติยคาถาสงฺคณิกํ

(1) กายิกาทิอาปตฺติวณฺณนา

[474] ‘‘กติ อาปตฺติโย กายิกา’’ติอาทิคาถานํ วิสฺสชฺชเน ฉ อาปตฺติโย กายิกาติ อนฺตรเปยฺยาเล จตุตฺเถน อาปตฺติสมุฏฺฐาเนน ฉ อาปตฺติโย อาปชฺชติ, ‘‘ภิกฺขุ เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺสา’’ติอาทินา นเยน วุตฺตาปตฺติโยฯ กายทฺวาเร สมุฏฺฐิตตฺตา หิ เอตา กายิกาติ วุจฺจนฺติฯ ฉ วาจสิกาติ ตสฺมิํเยว อนฺตรเปยฺยาเล ปญฺจเมน อาปตฺติสมุฏฺฐาเนน ฉ อาปตฺติโย อาปชฺชติ, ‘‘ภิกฺขุ ปาปิจฺโฉ อิจฺฉาปกโต’’ติอาทินา นเยน วุตฺตาปตฺติโยฯ ฉาเทนฺตสฺส ติสฺโสติ วชฺชปฏิจฺฉาทิกาย ภิกฺขุนิยา ปาราชิกํ, ภิกฺขุสฺส สงฺฆาทิเสสปฏิจฺฉาทเน ปาจิตฺติยํ, อตฺตโน ทุฏฺฐุลฺลาปตฺติปฏิจฺฉาทเน ทุกฺกฏํฯ ปญฺจ สํสคฺคปจฺจยาติ ภิกฺขุนิยา กายสํสคฺเค ปาราชิกํ, ภิกฺขุโน สงฺฆาทิเสโส, กาเยน กายปฏิพทฺเธ ถุลฺลจฺจยํ, นิสฺสคฺคิเยน กายปฏิพทฺเธ ทุกฺกฏํ, องฺคุลิปโตทเก ปาจิตฺติยนฺติ อิมา กายสํสคฺคปจฺจยา ปญฺจาปตฺติโยฯ

อรุณุคฺเค ติสฺโสติ เอกรตฺตฉารตฺตสตฺตาหทสาหมาสาติกฺกมวเสน นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ, ภิกฺขุนิยา รตฺติวิปฺปวาเส สงฺฆาทิเสโส, ‘‘ปฐมมฺปิ ยามํ ฉาเทติ, ทุติยมฺปิ ตติยมฺปิ ยามํ ฉาเทติ, อุทฺธสฺเต อรุเณ ฉนฺนา โหติ อาปตฺติ, โย ฉาเทติ โส ทุกฺกฏํ เทสาเปตพฺโพ’’ติ อิมา อรุณุคฺเค ติสฺโส อาปตฺติโย อาปชฺชติฯ ทฺเว ยาวตติยกาติ เอกาทส ยาวตติยกา นาม, ปญฺญตฺติวเสน ปน ทฺเว โหนฺติ ภิกฺขูนํ ยาวตติยกา ภิกฺขุนีนํ ยาวตติยกาติฯ เอเกตฺถ อฏฺฐวตฺถุกาติ ภิกฺขุนีนํเยว เอกา เอตฺถ อิมสฺมิํ สาสเน อฏฺฐวตฺถุกา นามฯ เอเกน สพฺพสงฺคโหติ ‘‘ยสฺส สิยา อาปตฺติ, โส อาวิกเรยฺยา’’ติ อิมินา เอเกน นิทานุทฺเทเสน สพฺพสิกฺขาปทานญฺจ สพฺพปาติโมกฺขุทฺเทสานญฺจ สงฺคโห โหติฯ

วินยสฺส ทฺเว มูลานีติ กาโย เจว วาจา จฯ ครุกา ทฺเว วุตฺตาติ ปาราชิกสงฺฆาทิเสสา ฯ

ทฺเว ทุฏฺฐุลฺลจฺฉาทนาติ วชฺชปฏิจฺฉาทิกาย ปาราชิกํ สงฺฆาทิเสสํ ปฏิจฺฉาทกสฺส ปาจิตฺติยนฺติ อิมา ทฺเว ทุฏฺฐุลฺลจฺฉาทนาปตฺติโย นามฯ

คามนฺตเร จตสฺโสติ ‘‘ภิกฺขุ ภิกฺขุนิยา สทฺธิํ สํวิทหติ, ทุกฺกฏํ; อญฺญสฺส คามสฺส อุปจารํ โอกฺกมติ, ปาจิตฺติยํ; ภิกฺขุนิยา คามนฺตรํ คจฺฉนฺติยา ปริกฺขิตฺเต คาเม ปฐมปาเท ถุลฺลจฺจยํ, ทุติยปาเท สงฺฆาทิเสโส; อปริกฺขิตฺตสฺส ปฐมปาเท อุปจาโรกฺกมเน ถุลฺลจฺจยํ, ทุติยปาเท สงฺฆาทิเสโส’’ติ อิมา คามนฺตเร ทุกฺกฏปาจิตฺติยถุลฺลจฺจยสงฺฆอาทิเสสวเสน จตสฺโส อาปตฺติโยฯ จตสฺโส นทิปารปจฺจยาติ ‘‘ภิกฺขุ ภิกฺขุนิยา สทฺธิํ สํวิทหติ, ทุกฺกฏํ; นาวํ อภิรุหติ, ปาจิตฺติยํ; ภิกฺขุนิยา นทิปารํ คจฺฉนฺติยา อุตฺตรณกาเล ปฐมปาเท ถุลฺลจฺจยํ, ทุติยปาเท สงฺฆาทิเสโส’’ติ อิมา จตสฺโสฯ เอกมํเส ถุลฺลจฺจยนฺติ มนุสฺสมํเสฯ นวมํเสสุ ทุกฺกฏนฺติ เสสอกปฺปิยมํเสสุฯ

ทฺเว วาจสิกา รตฺตินฺติ ภิกฺขุนี รตฺตนฺธกาเร อปฺปทีเป ปุริเสน สทฺธิํ หตฺถปาเส ฐิตา สลฺลปติ , ปาจิตฺติยํ; หตฺถปาสํ วิชหิตฺวา ฐิตา สลฺลปติ, ทุกฺกฏํฯ ทฺเว วาจสิกา ทิวาติ ภิกฺขุนี ทิวา ปฏิจฺฉนฺเน โอกาเส ปุริเสน สทฺธิํ หตฺถปาเส ฐิตา สลฺลปติ, ปาจิตฺติยํ; หตฺถปาสํ วิชหิตฺวา สลฺลปติ, ทุกฺกฏํฯ ททมานสฺส ติสฺโสติ มรณาธิปฺปาโย มนุสฺสสฺส วิสํ เทติ, โส เจ เตน มรติ, ปาราชิกํ; ยกฺขเปตานํ เทติ, เต เจ มรนฺติ, ถุลฺลจฺจยํ; ติรจฺฉานคตสฺส เทติ, โส เจ มรติ, ปาจิตฺติยํ; อญฺญาติกาย ภิกฺขุนิยา จีวรทาเน ปาจิตฺติยนฺติ เอวํ ททมานสฺส ติสฺโส อาปตฺติโยฯ จตฺตาโร จ ปฏิคฺคเหติ หตฺถคฺคาห-เวณิคฺคาเหสุ สงฺฆาทิเสโส, มุเขน องฺคชาตคฺคหเณ ปาราชิกํ, อญฺญาติกาย ภิกฺขุนิยา จีวรปฏิคฺคหเณ นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ, อวสฺสุตาย อวสฺสุตสฺส หตฺถโต ขาทนียํ โภชนียํ ปฏิคฺคณฺหนฺติยา ถุลฺลจฺจยํ; เอวํ ปฏิคฺคเห จตฺตาโร อาปตฺติกฺขนฺธา โหนฺติฯ

(2) เทสนาคามินิยาทิวณฺณนา

[475] ปญฺจ เทสนาคามินิโยติ ลหุกา ปญฺจฯ ฉ สปฺปฏิกมฺมาติ ปาราชิกํ ฐเปตฺวา อวเสสาฯ เอเกตฺถ อปฺปฏิกมฺมาติ เอกา ปาราชิกาปตฺติฯ

วินยครุกา ทฺเว วุตฺตาติ ปาราชิกญฺเจว สงฺฆาทิเสสญฺจฯ