อฏฺฐารสวตฺถุทีปนวเสน หิ โวหรนฺเต ตตฺถ รุจิชนนตฺถํ อนุสฺสาเวตฺวา สลากาย คาหิตายปิ อภินฺโนว โหติ สงฺโฆฯ ยทา ปน เอวํ จตฺตาโร วา อติเรเก วา สลากํ คาเหตฺวา อาเวณิกํ กมฺมํ วา อุทฺเทสํ วา กโรติ, ตทา สงฺโฆ ภินฺโน นาม โหติฯ อิติ ยํ สงฺฆเภทกกฺขนฺธกวณฺณนายํ อโวจุมฺหา ‘‘เอวํ อฏฺฐารสสุ วตฺถูสุ ยํกิญฺจิ เอกมฺปิ วตฺถุํ ทีเปตฺวา เตน เตน การเณน ‘อิมํ คณฺหถ, อิมํ โรเจถา’ติ สญฺญาเปตฺวา สลากํ คาเหตฺวา วิสุํ สงฺฆกมฺเม กเต สงฺโฆ ภินฺโน โหติฯ ปริวาเร ปน ‘ปญฺจหิ, อุปาลิ, อากาเรหิ สงฺโฆ ภิชฺชตี’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตสฺส อิมินา อิธ วุตฺเตน สงฺฆเภทลกฺขเณน อตฺถโต นานากรณํ นตฺถิฯ ตํ ปนสฺส นานากรณาภาวํ ตตฺเถว ปกาสยิสฺสามา’’ติ, สฺวายํ ปกาสิโต โหติฯ

ปญฺญตฺเตตนฺติ ปญฺญตฺตํ เอตํฯ กฺว ปญฺญตฺตํ? วตฺตกฺขนฺธเกฯ ตตฺร หิ จุทฺทส ขนฺธกวตฺตานิ ปญฺญตฺตานิฯ เตนาห – ‘‘ปญฺญตฺเตตํ, อุปาลิ, มยา อาคนฺตุกานํ ภิกฺขูนํ อาคนฺตุกวตฺต’’นฺติอาทิฯ เอวมฺปิ โข อุปาลิ สงฺฆราชิ โหติ, โน จ สงฺฆเภโทติ เอตฺตาวตา หิ สงฺฆราชิมตฺตเมว โหติ, น ตาว สงฺฆเภโท; อนุปุพฺเพน ปน อยํ สงฺฆราชิ วฑฺฒมานา สงฺฆเภทาย สํวตฺตตีติ อตฺโถฯ ยถารตฺตนฺติ รตฺติปริมาณานุรูปํ; ยถาเถรนฺติ อตฺโถฯ อาเวนิภาวํ กริตฺวาติ วิสุํ ววตฺถานํ กริตฺวาฯ กมฺมากมฺมานิ กโรนฺตีติ อปราปรํ สงฺฆกมฺมํ อุปาทาย ขุทฺทกานิ เจว มหนฺตานิ จ กมฺมานิ กโรนฺติฯ เสสเมตฺถาปิ อธิกรณวูปสมวคฺเค อุตฺตานเมวฯ

สงฺฆเภทกวคฺคทฺวยวณฺณนา

[459] สงฺฆเภทวคฺคทฺวเย – วินิธาย ทิฏฺฐิํ กมฺเมนาติ เตสุ อธมฺมาทีสุ อธมฺมาทโย เอเตติ เอวํทิฏฺฐิโกว หุตฺวา ตํ ทิฏฺฐิํ วินิธาย เต ธมฺมาทิวเสน ทีเปตฺวา วิสุํ กมฺมํ กโรติฯ อิติ ยํ วินิธาย ทิฏฺฐิํ กมฺมํ กโรติ, เตน เอวํ กเตน วินิธาย ทิฏฺฐิํ กมฺเมน สทฺธิํ ปญฺจงฺคานิ โหนฺติ, ‘‘อิเมหิ โข อุปาลิ ปญฺจหงฺเคหี’’ติ อยเมกสฺมิํ ปญฺจเก อตฺถโยชนา ฯ เอเตน นเยน สพฺพปญฺจกานิ เวทิตพฺพานิฯ เอตฺถาปิ จ โวหาราทิ องฺคตฺตยํ ปุพฺพภาควเสเนว วุตฺตํฯ กมฺมุทฺเทสวเสน ปน อเตกิจฺฉตา เวทิตพฺพาฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวฯ น เหตฺถ กิญฺจิ อตฺถิ ยํ ปุพฺเพ อวุตฺตนยํฯ