โวหารวคฺควณฺณนา

[424] อาปตฺติยา ปโยคํ น ชานาตีติ ‘‘อยํ อาปตฺติ กายปฺปโยคา, อยํ วจีปโยคา’’ติ น ชานาติฯ อาปตฺติยา วูปสมํ น ชานาตีติ ‘‘อยํ อาปตฺติ เทสนาย วูปสมติ, อยํ วุฏฺฐาเนน, อยํ เนว เทสนาย น วุฏฺฐาเนนา’’ติ น ชานาติฯ อาปตฺติยา น วินิจฺฉยกุสโล โหตีติ ‘‘อิมสฺมิํ วตฺถุสฺมิํ อยํ อาปตฺตี’’ติ น ชานาติ, โทสานุรูปํ อาปตฺติํ อุทฺธริตฺวา ปติฏฺฐาเปตุํ น สกฺโกติฯ

อธิกรณสมุฏฺฐานํ น ชานาตีติ ‘‘อิทํ อธิกรณํ อฏฺฐารส เภทกรวตฺถูนิ นิสฺสาย สมุฏฺฐาติ, อิทํ จตสฺโส วิปตฺติโย, อิทํ ปญฺจ วา สตฺต วา อาปตฺติกฺขนฺเธ, อิทํ จตฺตาริ สงฺฆกิจฺจานิ นิสฺสาย สมุฏฺฐาตี’’ติ น ชานาติฯ ปโยคํ น ชานาตีติ ‘‘อิทํ อธิกรณํ ทฺวาทสมูลปฺปโยคํ, อิทํ จุทฺทสมูลปฺปโยคํ, อิทํ ฉมูลปโยคํ, อิทํ เอกมูลปโยค’’นฺติ น ชานาติฯ อธิกรณานญฺหิ ยถาสกํมูลเมว ปโยคา นาม โหนฺติ, ตํ สพฺพมฺปิ น ชานาตีติ อตฺโถฯ วูปสมํ น ชานาตีติ ‘‘อิทํ อธิกรณํ ทฺวีหิ สมเถหิ วูปสมติ, อิทํ ตีหิ, อิทํ จตูหิ, อิทํ เอเกน สมเถน วูปสมตี’’ติ น ชานาติฯ น วินิจฺฉยกุสโล โหตีติ อธิกรณํ วินิจฺฉินิตฺวา สมถํ ปาเปตุํ น ชานาติฯ

กมฺมํ น ชานาตีติ ตชฺชนียาทิ สตฺตวิธํ กมฺมํ น ชานาติฯ กมฺมสฺส กรณํ น ชานาตีติ ‘‘อิทํ กมฺมํ อิมินา นีหาเรน กาตพฺพ’’นฺติ น ชานาติฯ กมฺมสฺส วตฺถุํ น ชานาตีติ ‘‘อิทํ ตชฺชนียสฺส วตฺถุ, อิทํ นิยสฺสาทีน’’นฺติ น ชานาติฯ วตฺตนฺติ สตฺตสุ กมฺเมสุ เหฏฺฐา จตุนฺนํ กมฺมานํ อฏฺฐารสวิธํ ติวิธสฺส จ อุกฺเขปนียกมฺมสฺส เตจตฺตาลีสวิธํ วตฺตํ น ชานาติฯ กมฺมสฺส วูปสมํ น ชานาตีติ ‘‘โย ภิกฺขุ วตฺเต วตฺติตฺวา ยาจติ, ตสฺส กมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพํ, อจฺจโย เทสาเปตพฺโพ’’ติ น ชานาติฯ

วตฺถุํ น ชานาตีติ สตฺตนฺนํ อาปตฺติกฺขนฺธานํ วตฺถุํ น ชานาติฯ นิทานํ น ชานาตีติ ‘‘อิทํ สิกฺขาปทํ อิมสฺมิํ นคเร ปญฺญตฺตํ, อิทํ อิมสฺมิ’’นฺติ น ชานาติฯ ปญฺญตฺติํ น ชานาตีติ ปญฺญตฺติอนุปญฺญตฺติอนุปฺปนฺนปญฺญตฺติวเสน ติวิธํ ปญฺญตฺติํ น ชานาติฯ ปทปจฺจาภฏฺฐํ น ชานาตีติ สมฺมุขา กาตพฺพํ ปทํ น ชานาติฯ ‘‘พุทฺโธ ภควา’’ติ วตฺตพฺเพ ‘‘ภควา พุทฺโธ’’ติ เหฏฺฐุปริยํ กตฺวา ปทํ โยเชติฯ

อกุสโล จ โหติ วินเยติ วินยปาฬิยญฺจ อฏฺฐกถายญฺจ อกุสโล โหติฯ

ญตฺติํ น ชานาตีติ สงฺเขปโต หิ ทุวิธา ญตฺติ – ‘‘เอสา ญตฺตี’’ติ เอวํ นิทฺทิฏฺฐา จ อนิทฺทิฏฺฐา จฯ ตตฺถ ยา เอวํ อนิทฺทิฏฺฐา, สา ‘‘กมฺมญตฺติ’’ นาม โหติฯ ยา นิทฺทิฏฺฐา, สา ‘‘กมฺมปาทญตฺติ’’ นาม, ตํ สพฺเพน สพฺพํ ญตฺติํ น ชานาติฯ

ญตฺติยา กรณํ น ชานาตีติ นวสุ ฐาเนสุ กมฺมญตฺติยา กรณํ น ชานาติ, ทฺวีสุ ฐาเนสุ กมฺมปาทญตฺติยาฯ ญตฺติยา อนุสฺสาวนนฺติ ‘‘อิมิสฺสา ญตฺติยา เอกา อนุสฺสาวนา, อิมิสฺสา ติสฺโส’’ติ น ชานาติฯ ญตฺติยา สมถํ น ชานาตีติ ยฺวายํ สติวินโย, อมูฬฺหวินโย, ตสฺสปาปิยสิกา, ติณวตฺถารโกติ จตุพฺพิโธ สมโถ ญตฺติยา วินา น โหติ, ตํ ญตฺติยา สมโถติ น ชานาติฯ ญตฺติยา วูปสมํ น ชานาตีติ ยํ อธิกรณํ อิมินา จตุพฺพิเธน ญตฺติสมเถน วูปสมติ, ตสฺส ตํ วูปสมํ ‘‘อยํ ญตฺติยา วูปสโม กโต’’ติ น ชานาติฯ

สุตฺตํ น ชานาตีติ อุภโตวิภงฺคํ น ชานาติฯ สุตฺตานุโลมํ น ชานาตีติ จตฺตาโร มหาปเทเส น ชานาติฯ วินยํ น ชานาตีติ ขนฺธกปริวารํ น ชานาติฯ วินยานุโลมํ น ชานาตีติ จตฺตาโร มหาปเทเสเยว น ชานาติฯ น จ ฐานาฐานกุสโลติ การณาการณกุสโล น โหติฯ

ธมฺมํ น ชานาตีติ ฐเปตฺวา วินยปิฏกํ อวเสสํ ปิฏกทฺวยํ น ชานาติฯ ธมฺมานุโลมํ น ชานาตีติ สุตฺตนฺติเก จตฺตาโร มหาปเทเส น ชานาติฯ วินยํ น ชานาตีติ ขนฺธกปริวารเมว น ชานาติฯ วินยานุโลมํ น ชานาตีติ จตฺตาโร มหาปเทเส น ชานาติฯ อุภโตวิภงฺคา ปเนตฺถ อสงฺคหิตา โหนฺติ, ตสฺมายํ กุรุนฺทิยํ วุตฺตํ – ‘‘วินยนฺติ สกลํ วินยปิฏกํ น ชานาตี’’ติ ตํ น คเหตพฺพํฯ น จ ปุพฺพาปรกุสโล โหตีติ ปุเรกถาย จ ปจฺฉากถาย จ อกุสโล โหติฯ เสสํ สพฺพตฺถ วุตฺตปฏิปกฺขวเสน เญยฺยตฺตา ปุพฺเพ ปกาสิตตฺตา จ อุตฺตานเมวาติฯ

อนิสฺสิตวคฺคนปฺปฏิปฺปสฺสมฺภนวคฺคโวหารวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ทิฏฺฐาวิกมฺมวคฺควณฺณนา

[425] ทิฏฺฐาวิกมฺมวคฺเค – ทิฏฺฐาวิกมฺมาติ ทิฏฺฐีนํ อาวิกมฺมานิ; ลทฺธิปฺปกาสนานิ อาปตฺติเทสนาสงฺขาตานํ วินยกมฺมานเมตํ อธิวจนํฯ อนาปตฺติยา ทิฏฺฐิํ อาวิ กโรตีติ อนาปตฺติเมว อาปตฺตีติ เทเสตีติ อตฺโถ ฯ อเทสนาคามินิยาติ ครุกาปตฺติยา ทิฏฺฐิํ อาวิกโรติ; สงฺฆาทิเสสญฺจ ปาราชิกญฺจ เทเสตีติ อตฺโถฯ เทสิตายาติ ลหุกาปตฺติยาปิ เทสิตาย ทิฏฺฐิํ อาวิกโรติ; เทสิตํ ปุน เทเสตีติ อตฺโถฯ

จตูหิ ปญฺจหิ ทิฏฺฐินฺติ ยถา จตูหิ ปญฺจหิ ทิฏฺฐิ อาวิกตา โหติ, เอวํ อาวิกโรติ; จตฺตาโร ปญฺจ ชนา เอกโต อาปตฺติํ เทเสนฺตีติ อตฺโถฯ มโนมานเสนาติ มนสงฺขาเตน มานเสน ทิฏฺฐิํ อาวิกโรติ; วจีเภทํ อกตฺวา จิตฺเตเนว อาปตฺติํ เทเสตีติ อตฺโถฯ

นานาสํวาสกสฺสาติ ลทฺธินานาสํวาสกสฺส วา กมฺมนานาสํวาสกสฺส วา สนฺติเก ทิฏฺฐิํ อาวิกโรติ; อาปตฺติํ เทเสตีติ อตฺโถฯ นานาสีมายาติ สมานสํวาสกสฺสาปิ นานาสีมาย ฐิตสฺส สนฺติเก อาวิกโรติฯ มาฬกสีมาย หิ ฐิเตน สีมนฺตริกาย ฐิตสฺส สีมนฺตริกาย วา ฐิเตน อวิปฺปวาสสีมาย ฐิตสฺสาปิ อาปตฺติํ เทเสตุํ น วฏฺฏติฯ อปกตตฺตสฺสาติ อุกฺขิตฺตกสฺส วา, ยสฺส วา อุโปสถปวารณา ฐปิตา โหนฺติ, ตสฺส สนฺติเก เทเสตีติ อตฺโถฯ

[430] นาลํ โอกาสกมฺมํ กาตุนฺติ น ปริยตฺตํ กาตุํ; น กาตพฺพนฺติ อตฺโถฯ อิธาปิ อปกตตฺโต อุกฺขิตฺตโก จ ฐปิตอุโปสถปวารโณ จฯ จาวนาธิปฺปาโยติ สาสนโต จาเวตุกาโมฯ

[432] มนฺทตฺตา โมมูหตฺตาติ มนฺทภาเวน โมมูหภาเวน วิสฺสชฺชิตมฺปิ ชานิตุํ อสมตฺโถ, เกวลํ อตฺตโน โมมูหภาวํ ปกาเสนฺโตเยว ปุจฺฉติ อุมฺมตฺตโก วิยฯ ปาปิจฺโฉติ ‘‘เอวํ มํ ชโน สมฺภาเวสฺสตี’’ติ ปาปิกาย อิจฺฉาย ปุจฺฉติฯ ปริภวาติ ปริภวํ อาโรเปตุกาโม หุตฺวา ปุจฺฉติฯ อญฺญพฺยากรเณสุปิ เอเสว นโยฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ อตฺตาทานวคฺเค จ ธุตงฺควคฺเค จ ยํ วตฺตพฺพํ สิยา, ตํ สพฺพํ เหฏฺฐา วุตฺตเมวฯ

ทิฏฺฐาวิกมฺมวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ