มหาสงฺคาโม

โวหรนฺเตน ชานิตพฺพาทิวณฺณนา

[368-374] มหาสงฺคาเม – วตฺถุโต วา วตฺถุํ สงฺกมตีติ ‘‘ปฐมปาราชิกวตฺถุ มยา ทิฏฺฐํ วา สุตํ วา’’ติ วตฺวา ปุน ปุจฺฉิยมาโน นิฆํสิยมาโน ‘‘น มยา ปฐมปาราชิกสฺส วตฺถุ ทิฏฺฐํ, น สุตํ; ทุติยปาราชิกสฺส วตฺถุ ทิฏฺฐํ วา สุตํ วา’’ติ วทติฯ เอเตเนว นเยน เสสวตฺถุสงฺกมนํ, วิปตฺติโต วิปตฺติสงฺกมนํ อาปตฺติโต อาปตฺติสงฺกมนญฺจ เวทิตพฺพํฯ โย ปน ‘‘เนว มยา ทิฏฺฐํ, น สุต’’นฺติ วตฺวา ปจฺฉา ‘‘มยาเปตํ ทิฏฺฐํ วา สุตํ วา’’ติ วทติ, ‘‘ทิฏฺฐํ วา สุตํ วา’’ติ วตฺวา ปจฺฉา ‘‘น ทิฏฺฐํ วา น สุตํ วา’’ติ วทติ, อยํ อวชานิตฺวา ปฏิชานาติ, ปฏิชานิตฺวา อวชานาตีติ เวทิตพฺโพฯ เอเสว อญฺเญนญฺญํ ปฏิจรติ นามฯ

[375] วณฺณาวณฺโณติ นีลาทิวณฺณาวณฺณวเสน สุกฺกวิสฺสฏฺฐิสิกฺขาปทํ วุตฺตํฯ วจนมนุปฺปทานนฺติ สญฺจริตฺตํ วุตฺตํฯ กายสํสคฺคาทิตฺตยํ สรูเปเนว วุตฺตํฯ อิติ อิมานิ ปญฺจ เมถุนธมฺมสฺส ปุพฺพภาโค ปุพฺพปโยโคติ เวทิตพฺพานิฯ

[376] จตฺตาริ อปโลกนกมฺมานีติ อธมฺเมนวคฺคาทีนิฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ อิติ จตฺตาริ จตุกฺกานิ โสฬส โหนฺติฯ

อคติอคนฺตพฺพวณฺณนา

[379] พหุชนอหิตาย ปฏิปนฺโน โหตีติ วินยธเรน หิ เอวํ ฉนฺทาทิคติยา อธิกรเณ วินิจฺฉิเต ตสฺมิํ วิหาเร สงฺโฆ ทฺวิธา ภิชฺชติฯ โอวาทูปชีวินิโย ภิกฺขุนิโยปิ ทฺเว ภาคา โหนฺติฯ อุปาสกาปิ อุปาสิกาโยปิ ทารกาปิ ทาริกาโยปิ เตสํ อารกฺขเทวตาปิ ตเถว ทฺวิธา ภิชฺชนฺติฯ ตโต ภุมฺมเทวตา อาทิํ กตฺวา ยาว อกนิฏฺฐพฺรหฺมาโน ทฺวิธาว โหนฺติฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘พหุชนอหิตาย ปฏิปนฺโน โหติ…เป.… ทุกฺขาย เทวมนุสฺสาน’’นฺติฯ

[382] วิสมนิสฺสิโตติ วิสมานิ กายกมฺมาทีนิ นิสฺสิโตฯ คหนนิสฺสิโตติ มิจฺฉาทิฏฺฐิอนฺตคฺคาหิกทิฏฺฐิสงฺขาตํ คหนํ นิสฺสิโตฯ พลวนิสฺสิโตติ พลวนฺเต อภิญฺญาเต ภิกฺขู นิสฺสิโตฯ

[393] ตสฺส อวชานนฺโตติ ตสฺส วจนํ อวชานนฺโตฯ อุปโยคตฺเถ วา สามิวจนํ, ตํ อวชานนฺโตติ อตฺโถฯ

[394] ยํ อตฺถายาติ ยทตฺถายฯ ตํ อตฺถนฺติ โส อตฺโถฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

มหาสงฺคามวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

กถินเภทํ

กถินอตฺถตาทิวณฺณนา

[403] กถิเน – อฏฺฐ มาติกาติ ขนฺธเก วุตฺตา ปกฺกมนนฺติกาทิกา อฏฺฐฯ ปลิโพธานิสํสาปิ ปุพฺเพ วุตฺตา เอวฯ

[404] ปโยคสฺสาติ จีวรโธวนาทิโน สตฺตวิธสฺส ปุพฺพกรณสฺสตฺถาย โย อุทกาหรณาทิโก ปโยโค กยิรติ, ตสฺส ปโยคสฺสฯ กตเม ธมฺมา อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโยติ อนาคตวเสน อนนฺตรา หุตฺวา กตเม ธมฺมา ปจฺจยา โหนฺตีติ อตฺโถฯ สมนนฺตรปจฺจเยนาติ สุฏฺฐุ อนนฺตรปจฺจเยน, อนนฺตรปจฺจยเมว อาสนฺนตรํ กตฺวา ปุจฺฉติฯ นิสฺสยปจฺจเยนาติ อุปฺปชฺชมานสฺส ปโยคสฺส นิสฺสยํ อาธารภาวํ อุปคตา วิย หุตฺวา กตเม ธมฺมา ปจฺจยา โหนฺตีติ อตฺโถฯ อุปนิสฺสยปจฺจเยนาติ อุเปเตน นิสฺสยปจฺจเยน; นิสฺสยปจฺจยเมว อุปคตตรํ กตฺวา ปุจฺฉติฯ ปุเรชาตปจฺจเยนาติ อิมินา ปฐมํ อุปฺปนฺนสฺส ปจฺจยภาวํ ปุจฺฉติฯ ปจฺฉาชาตปจฺจเยนาติ อิมินา ปจฺฉา อุปฺปชฺชนกสฺส ปจฺจยภาวํ ปุจฺฉติฯ สหชาตปจฺจเยนาติ อิมินา อปุพฺพํ อจริมํ อุปฺปชฺชมานานํ ปจฺจยภาวํ ปุจฺฉติฯ ปุพฺพกรณสฺสาติ โธวนาทิโน ปุพฺพกรณสฺสฯ ปจฺจุทฺธารสฺสาติ ปุราณสงฺฆาฏิอาทีนํ ปจฺจุทฺธรณสฺสฯ อธิฏฺฐานสฺสาติ กถินจีวราธิฏฺฐานสฺสฯ อตฺถารสฺสาติ กถินตฺถารสฺสฯ มาติกานญฺจ ปลิโพธานญฺจาติ อฏฺฐนฺนํ มาติกานํ ทฺวินฺนญฺจ ปลิโพธานํฯ วตฺถุสฺสาติ สงฺฆาฏิอาทิโน กถินวตฺถุสฺส; เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

เอวํ ยญฺจ ลพฺภติ ยญฺจ น ลพฺภติ, สพฺพํ ปุจฺฉิตฺวา อิทานิ ยํ ยสฺส ลพฺภติ, ตเทว ทสฺเสนฺโต ปุพฺพกรณํ ปโยคสฺสาติอาทินา นเยน วิสฺสชฺชนมาหฯ ตสฺสตฺโถ – ยํ วุตฺตํ ‘‘ปโยคสฺส กตเม ธมฺมา’’ติอาทิ, ตตฺถ วุจฺจเต, ปุพฺพกรณํ ปโยคสฺส อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย, สมนนฺตรนิสฺสยอุปนิสฺสยปจฺจเยน ปจฺจโยฯ ปโยคสฺส หิ สตฺตวิธมฺปิ ปุพฺพกรณํ ยสฺมา เตน ปโยเคน นิปฺผาเทตพฺพสฺส ปุพฺพกรณสฺสตฺถาย โส ปโยโค กยิรติ, ตสฺมา อิเมหิ จตูหิ ปจฺจเยหิ ปจฺจโย โหติฯ