โจทกปุจฺฉาวิสฺสชฺชนาวณฺณนา

[362-363] โจทนาย โก อาทีติอาทิปุจฺฉานํ วิสฺสชฺชเน สจฺเจ จ อกุปฺเป จาติ สจฺเจ ปติฏฺฐาตพฺพํ อกุปฺเป จฯ ยํ กตํ วา น กตํ วา, ตเทว วตฺตพฺพํ, น จ โจทเก วา อนุวิชฺชเก วา สงฺเฆ วา โกโป อุปฺปาเทตพฺโพฯ โอติณฺณาโนติณฺณํ ชานิตพฺพนฺติ โอติณฺณญฺจ อโนติณฺณญฺจ วจนํ ชานิตพฺพํฯ ตตฺรายํ ชานนวิธิ – เอตฺตกา โจทกสฺส ปุพฺพกถา, เอตฺตกา ปจฺฉิมกถา, เอตฺตกา จุทิตกสฺส ปุพฺพกถา, เอตฺตกา ปจฺฉิมกถาติ ชานิตพฺพา ฯ โจทกสฺส ปมาณํ คณฺหิตพฺพํ, จุทิตกสฺส ปมาณํ คณฺหิตพฺพํ, อนุวิชฺชกสฺส ปมาณํ คณฺหิตพฺพํ, อนุวิชฺชโก อปฺปมตฺตกมฺปิ อหาเปนฺโต ‘‘อาวุโส สมนฺนาหริตฺวา อุชุํ กตฺวา อาหรา’’ติ วตฺตพฺโพ, สงฺเฆน เอวํ ปฏิปชฺชิตพฺพํฯ เยน ธมฺเมน เยน วินเยน เยน สตฺถุสาสเนน ตํ อธิกรณํ วูปสมฺมตีติ เอตฺถ ธมฺโมติ ภูตํ วตฺถุฯ วินโยติ โจทนา เจว สารณา จฯ สตฺถุสาสนนฺติ ญตฺติสมฺปทา เจว อนุสฺสาวนสมฺปทา จฯ เอเตน หิ ธมฺเมน จ วินเยน จ สตฺถุสาสเนน จ อธิกรณํ วูปสมติ, ตสฺมา อนุวิชฺชเกน ภูเตน วตฺถุนา โจเทตฺวา อาปตฺติํ สาเรตฺวา ญตฺติสมฺปทาย เจว อนุสฺสาวนสมฺปทาย จ ตํ อธิกรณํ วูปสเมตพฺพํ, อนุวิชฺชเกน เอวํ ปฏิปชฺชิตพฺพํฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

[364] อุโปสโถ กิมตฺถายาติอาทิปุจฺฉาวิสฺสชฺชนมฺปิ อุตฺตานเมวฯ อวสานคาถาสุ เถเร จ ปริภาสตีติ อวมญฺญํ กโรนฺโต ‘‘กิํ อิเม ชานนฺตี’’ติ ปริภาสติฯ ขโต อุปหตินฺทฺริโยติ ตาย ฉนฺทาทิคามิตาย เตน จ ปริภาสเนน อตฺตนา อตฺตโน ขตตฺตา ขโตฯ สทฺธาทีนญฺจ อินฺทฺริยานํ อุปหตตฺตา อุปหตินฺทฺริโยฯ นิรยํ คจฺฉติ ทุมฺเมโธ, น จ สิกฺขาย คารโวติ โส ขโต อุปหตินฺทฺริโย ปญฺญาย อภาวโต ทุมฺเมโธ ตีสุ สิกฺขาสุ อสิกฺขนโต น จ สิกฺขาย คารโว กายสฺส เภทา นิรยเมว อุปคจฺฉติ, ตสฺมา น จ อามิสํ นิสฺสาย…เป.… ยถา ธมฺโม ตถา กเรติฯ ตสฺสตฺโถ น จ อามิสํ นิสฺสาย กเร, จุทิตกโจทเกสุ หิ อญฺญตเรน ทินฺนํ จีวราทิอามิสํ คณฺหนฺโต อามิสํ นิสฺสาย กโรติ, เอวํ น กเรยฺยฯ น จ นิสฺสาย ปุคฺคลนฺติ ‘‘อยํ เม อุปชฺฌาโย วา อาจริโย วา’’ติอาทินา นเยน ฉนฺทาทีหิ คจฺฉนฺโต ปุคฺคลํ นิสฺสาย กโรติ, เอวํ น กเรยฺยฯ อถ โข อุโภเปเต วิวชฺเชตฺวา ยถา ธมฺโม ฐิโต, ตเถว กเรยฺยาติฯ

อุปกณฺณกํ ชปฺปตีติ ‘‘เอวํ กเถหิ, มา เอวํ กถยิตฺถา’’ติ กณฺณมูเล มนฺเตติฯ ชิมฺหํ เปกฺขตีติ โทสเมว คเวสติฯ วีติหรตีติ วินิจฺฉยํ หาเปติฯ กุมฺมคฺคํ ปฏิเสวตีติ อาปตฺติํ ทีเปติฯ

อกาเลน จ โจเทตีติ อโนกาเส อนชฺฌิฏฺโฐว โจเทติฯ ปุพฺพาปรํ น ชานาตีติ ปุริมกถญฺจ ปจฺฉิมกถญฺจ น ชานาติฯ

อนุสนฺธิวจนปถํ น ชานาตีติ กถานุสนฺธิวินิจฺฉยานุสนฺธิวเสน วจนํ น ชานาติฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

โจทนากณฺฑวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

จูฬสงฺคาโม

อนุวิชฺชกสฺส ปฏิปตฺติวณฺณนา

[365] จูฬสงฺคาเม สงฺคามาวจเรน ภิกฺขุนาติ สงฺคาโม วุจฺจติ อธิกรณวินิจฺฉยตฺถาย สงฺฆสนฺนิปาโตฯ ตตฺร หิ อตฺตปจฺจตฺถิกา เจว สาสนปจฺจตฺถิกา จ อุทฺธมฺมํ อุพฺพินยํ สตฺถุ สาสนํ ทีเปนฺตา สโมสรนฺติ เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา วิยฯ โย ภิกฺขุ เตสํ ปจฺจตฺถิกานํ ลทฺธิํ มทฺทิตฺวา สกวาททีปนตฺถาย ตตฺถ อวจรติ, อชฺโฌคาเหตฺวา วินิจฺฉยํ ปวตฺเตติ, โส สงฺคามาวจโร นาม ยสตฺเถโร วิยฯ เตน สงฺคามาวจเรน ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมนฺเตน นีจจิตฺเตน สงฺโฆ อุปสงฺกมิตพฺโพฯ นีจจิตฺเตนาติ มานทฺธชํ นิปาเตตฺวา นิหตมานจิตฺเตนฯ รโชหรณสเมนาติ ปาทปุญฺฉนสเมน; ยถา รโชหรณสฺส สํกิลิฏฺเฐ วา อสํกิลิฏฺเฐ วา ปาเท ปุญฺฉิยมาเน เนว ราโค น โทโส; เอวํ อิฏฺฐานิฏฺเฐสุ อรชฺชนฺเตน อทุสฺสนฺเตนาติ อตฺโถฯ ยถาปติรูเป อาสเนติ ยถาปติรูปํ อาสนํ ญตฺวา อตฺตโน ปาปุณนฏฺฐาเน เถรานํ ภิกฺขูนํ ปิฏฺฐิํ อทสฺเสตฺวา นิสีทิตพฺพํฯ อนานากถิเกนาติ นานาวิธํ ตํ ตํ อนตฺถกถํ อกเถนฺเตนฯ อติรจฺฉานกถิเกนาติ ทิฏฺฐสุตมุตมฺปิ ราชกถาทิกํ ติรจฺฉานกถํ อกเถนฺเตนฯ สามํ วา ธมฺโม ภาสิตพฺโพติ สงฺฆสนฺนิปาตฏฺฐาเน กปฺปิยากปฺปิยนิสฺสิตา วา รูปารูปปริจฺเฉทสมถาจารวิปสฺสนาจารฏฺฐานนิสชฺชวตฺตาทินิสฺสิตา วา กถา ธมฺโม นามฯ เอวรูโป ธมฺโม สยํ วา ภาสิตพฺโพ, ปโร วา อชฺเฌสิตพฺโพฯ โย ภิกฺขุ ตถารูปิํ กถํ กเถตุํ ปโหติ, โส วตฺตพฺโพ – ‘‘อาวุโส สงฺฆมชฺฌมฺหิ ปญฺเห อุปฺปนฺเน ตฺวํ กเถยฺยาสี’’ติฯ อริโย วา ตุณฺหีภาโว นาติมญฺญิตพฺโพติ อริยา ตุณฺหี นิสีทนฺตา น พาลปุถุชฺชนา วิย นิสีทนฺติฯ อญฺญตรํ กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวาว นิสีทนฺติฯ อิติ กมฺมฏฺฐานมนสิการวเสน ตุณฺหีภาโว อริโย ตุณฺหีภาโว นาม, โส นาติมญฺญิตพฺโพ, กิํ กมฺมฏฺฐานานุโยเคนาติ นาวชานิตพฺโพ; อตฺตโน ปติรูปํ กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวาว นิสีทิตพฺพนฺติ อตฺโถฯ

น อุปชฺฌาโย ปุจฺฉิตพฺโพติ ‘‘โก นาโม ตุยฺหํ อุปชฺฌาโย’’ติ น ปุจฺฉิตพฺโพฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ