อฏฺฐกวารวณฺณนา

[328] อฏฺฐเกสุ – อฏฺฐานิสํเสติ ‘‘น มยํ อิมินา ภิกฺขุนา สทฺธิํ อุโปสถํ กริสฺสาม, วินา อิมินา ภิกฺขุนา อุโปสถํ กริสฺสาม, น มยํ อิมินา ภิกฺขุนา สทฺธิํ ปวาเรสฺสาม, สงฺฆกมฺมํ กริสฺสาม, อาสเน นิสีทิสฺสาม, ยาคุปาเน นิสีทิสฺสาม, ภตฺตคฺเค นิสีทิสฺสาม, เอกจฺฉนฺเน วสิสฺสาม, ยถาวุฑฺฒํ อภิวาทนํ ปจฺจุฏฺฐานํ อญฺชลิกมฺมํ สามีจิกมฺมํ กริสฺสาม, วินา อิมินา ภิกฺขุนา กริสฺสามา’’ติ เอวํ โกสมฺพกกฺขนฺธเก วุตฺเต อานิสํเสฯ ทุติยอฏฺฐเกปิ เอเสว นโย, ตมฺปิ หิ เอวเมว โกสมฺพกกฺขนฺธเก วุตฺตํฯ

อฏฺฐ ยาวตติยกาติ ภิกฺขูนํ เตรสเก จตฺตาโร, ภิกฺขุนีนํ สตฺตรสเก ภิกฺขูหิ อสาธารณา จตฺตาโรติ อฏฺฐฯ อฏฺฐหากาเรหิ กุลานิ ทูเสตีติ กุลานิ ทูเสติ ปุปฺเผน วา ผเลน วา จุณฺเณน วา มตฺติกาย วา ทนฺตกฏฺเฐน วา เวฬุยา วา เวชฺชิกาย วา ชงฺฆเปสนิเกน วาติ อิเมหิ อฏฺฐหิฯ อฏฺฐ มาติกา จีวรกฺขนฺธเก, อปรา อฏฺฐ กถินกฺขนฺธเก วุตฺตาฯ อฏฺฐหิ อสทฺธมฺเมหีติ ลาเภน อลาเภน ยเสน อยเสน สกฺกาเรน อสกฺกาเรน ปาปิจฺฉตาย ปาปมิตฺตตายฯ อฏฺฐ โลกธมฺมา นาม ลาเภ สาราโค, อลาเภ ปฏิวิโรโธ; เอวํ ยเส อยเส, ปสํสาย นินฺทาย, สุเข สาราโค, ทุกฺเข ปฏิวิโรโธติฯ อฏฺฐงฺคิโก มุสาวาโทติ ‘‘วินิธาย สญฺญ’’นฺติ อิมินา สทฺธิํ ปาฬิยํ อาคเตหิ สตฺตหีติ อฏฺฐหิ องฺเคหิ อฏฺฐงฺคิโกฯ

อฏฺฐ อุโปสถงฺคานีติ –

‘‘ปาณํ น หเน น จาทินฺนมาทิเย,

มุสา น ภาเส น จ มชฺชโป สิยา;

อพฺรหฺมจริยา วิรเมยฺย เมถุนา,

รตฺติํ น ภุญฺเชยฺย วิกาลโภชนํฯ

‘‘มาลํ น ธาเร น จ คนฺธมาจเร,

มญฺเจ ฉมายํว สเยถ สนฺถเต;

เอตญฺหิ อฏฺฐงฺคิกมาหุโปสถํ,

พุทฺเธน ทุกฺขนฺตคุนา ปกาสิต’’นฺติฯ (อ. นิ. 3.71);

เอวํ วุตฺตานิ อฏฺฐฯ อฏฺฐ ทูเตยฺยงฺคานีติ ‘‘อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ โสตา จ โหติ สาเวตา จา’’ติอาทินา นเยน สงฺฆเภทเก วุตฺตานิฯ ติตฺถิยวตฺตานิ มหาขนฺธเก นิทฺทิฏฺฐานิฯ อนติริตฺตา จ อติริตฺตา จ ปวารณาสิกฺขาปเท นิทฺทิฏฺฐาฯ อฏฺฐนฺนํ ปจฺจุฏฺฐาตพฺพนฺติ ภตฺตคฺเค วุฑฺฒภิกฺขุนีนํ, อาสนมฺปิ ตาสํเยว ทาตพฺพํฯ อุปาสิกาติ วิสาขาฯ อฏฺฐานิสํสา วินยธเรติ ปญฺจเก วุตฺเตสุ ปญฺจสุ ‘‘ตสฺสาเธยฺโย อุโปสโถ, ปวารณา, สงฺฆกมฺม’’นฺติ อิเม ตโย ปกฺขิปิตฺวา อฏฺฐ เวทิตพฺพาฯ อฏฺฐ ปรมานีติ ปุพฺเพ วุตฺตปรมาเนว อฏฺฐกวเสน โยเชตฺวา เวทิตพฺพานิฯ อฏฺฐสุ ธมฺเมสุ สมฺมา วตฺติตพฺพนฺติ ‘‘น ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน อุโปสโถ ฐเปตพฺโพ, น ปวารณา ฐเปตพฺพา’’ติอาทินา นเยน สมถกฺขนฺธเก นิทฺทิฏฺเฐสุ อฏฺฐสุฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

อฏฺฐกวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นวกวารวณฺณนา

[329] นวเกสุ – นว อาฆาตวตฺถูนีติ ‘‘อนตฺถํ เม อจรี’’ติอาทีนิ นวฯ นว อาฆาตปฏิวินยาติ ‘‘อนตฺถํ เม อจริ, ตํ กุเตตฺถ ลพฺภาติ อาฆาตํ ปฏิวิเนตี’’ติอาทีนิ นวฯ นว วินีตวตฺถูนีติ นวหิ อาฆาตวตฺถูหิ อารติ วิรติ ปฏิวิรติ เสตุฆาโตฯ นวหิ สงฺโฆ ภิชฺชตีติ ‘‘นวนฺนํ วา, อุปาลิ, อติเรกนวนฺนํ วา สงฺฆราชิ เจว โหติ สงฺฆเภโท จา’’ติฯ นว ปรมานีติ ปุพฺเพ วุตฺตปรมาเนว นวกวเสน โยเชตฺวา เวทิตพฺพานิฯ นว ตณฺหามูลกา นาม ตณฺหํ ปฏิจฺจ ปริเยสนา, ปริเยสนํ ปฏิจฺจ ลาโภ, ลาภํ ปฏิจฺจ วินิจฺฉโย, วินิจฺฉยํ ปฏิจฺจ ฉนฺทราโค, ฉนฺทราคํ ปฏิจฺจ อชฺโฌสานํ, อชฺโฌสานํ ปฏิจฺจ ปริคฺคโห, ปริคฺคหํ ปฏิจฺจ มจฺฉริยํ, มจฺฉริยํ ปฏิจฺจ อารกฺขา, อารกฺขาธิกรณํ ทณฺฑาทานสตฺถาทานกลหวิคฺคหวิวาทตุวํตุวํเปสุญฺญมุสาวาทาฯ นว วิธมานาติ ‘‘เสยฺยสฺส เสยฺโยหมสฺมี’’ติมานาทโยฯ นว จีวรานีติ ติจีวรนฺติ วา วสฺสิกสาฏิกาติ วาติอาทินา นเยน วุตฺตานิฯ น วิกปฺเปตพฺพานีติ อธิฏฺฐิตกาลโต ปฏฺฐาย น วิกปฺเปตพฺพานิ ฯ นว อธมฺมิกานิ ทานานีติ สงฺฆสฺส ปริณตํ อญฺญสงฺฆสฺส วา เจติยสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา ปริณาเมติ, เจติยสฺส ปริณตํ อญฺญเจติยสฺส วา สงฺฆสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา ปริณาเมติ , ปุคฺคลสฺส ปริณตํ อญฺญปุคฺคลสฺส วา สงฺฆสฺส วา เจติยสฺส วา ปริณาเมตีติ เอวํ วุตฺตานิฯ

นว ปฏิคฺคหปริโภคาติ เอเตสํเยว ทานานํ ปฏิคฺคหา จ ปริโภคา จฯ ตีณิ ธมฺมิกานิ ทานานีติ สงฺฆสฺส นินฺนํ สงฺฆสฺเสว เทติ, เจติยสฺส นินฺนํ เจติยสฺเสว, ปุคฺคลสฺส นินฺนํ ปุคฺคลสฺเสว เทตีติ อิมานิ ตีณิฯ ปฏิคฺคหปฏิโภคาปิ เตสํเยว ปฏิคฺคหา จ ปริโภคา จฯ นว อธมฺมิกา สญฺญตฺติโยติ อธมฺมวาทิปุคฺคโล, อธมฺมวาทิสมฺพหุลา, อธมฺมวาทิสงฺโฆติ เอวํ ตีณิ ติกานิ สมถกฺขนฺธเก นิทฺทิฏฺฐานิฯ ธมฺมิกา สญฺญตฺติโยปิ ธมฺมวาที ปุคฺคโลติอาทินา นเยน ตตฺเถว นิทฺทิฏฺฐาฯ อธมฺมกมฺเม ทฺเว นวกานิ โอวาทวคฺคสฺส ปฐมสิกฺขาปทนิทฺเทเส ปาจิตฺติยวเสน วุตฺตานิฯ ธมฺมกมฺเม ทฺเว นวกานิ ตตฺเถว ทุกฺกฏวเสน วุตฺตานิฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

นวกวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ทสกวารวณฺณนา

[330] ทสเกสุ – ทส อาฆาตวตฺถูนีติ นวเกสุ วุตฺตานิ นว ‘‘อฏฺฐาเน วา ปน อาฆาโต ชายตี’’ติ อิมินา สทฺธิํ ทส โหนฺติฯ อาฆาตปฏิวินยาปิ ตตฺถ วุตฺตา นว ‘‘อฏฺฐาเน วา ปน อาฆาโต ชายติ, ตํ กุเตตฺถ ลพฺภาติ อาฆาตํ ปฏิวิเนตี’’ติ อิมินา สทฺธิํ ทส เวทิตพฺพาฯ ทส วินีตวตฺถูนีติ ทสหิ อาฆาตวตฺถูหิ วิรติสงฺขาตานิ ทสฯ ทสวตฺถุกา มิจฺฉาทิฏฺฐีติ ‘‘นตฺถิ ทินฺน’’นฺติอาทิวเสน เวทิตพฺพา, ‘‘อตฺถิ ทินฺน’’นฺติอาทิวเสน สมฺมาทิฏฺฐิ, ‘‘สสฺสโต โลโก’’ติอาทินา วเสน ปน อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิ เวทิตพฺพาฯ ทส มิจฺฉตฺตาติ มิจฺฉาทิฏฺฐิอาทโย มิจฺฉาวิมุตฺติปริโยสานา, วิปรีตา สมฺมตฺตาฯ สลากคฺคาหา สมถกฺขนฺธเก นิทฺทิฏฺฐาฯ

ทสหงฺเคหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อุพฺพาหิกาย สมฺมนฺนิตพฺโพติ ‘‘สีลวา โหตี’’ติอาทินา นเยน สมถกฺขนฺธเก วุตฺเตหิ ทสหิฯ ทส อาทีนวา ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน ราชสิกฺขาปเท นิทฺทิฏฺฐาฯ ทส ทานวตฺถูนีติ อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ มาลา คนฺธํ วิเลปนํ เสยฺยาวสถํ ปทีเปยฺยํฯ ทส รตนานีติ มุตฺตามณิเวฬุริยาทีนิฯ