[489] ปุน จตฺตาริ กมฺมานีติอาทิโก นโย ปณฺฑกาทีนํ อวตฺถุภาวทสฺสนตฺถํ วุตฺโตฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

อปโลกนกมฺมกถา

[495-496] อิทานิ เตสํ กมฺมานํ ปเภททสฺสนตฺถํ ‘‘อปโลกนกมฺมํ กติ ฐานานิ คจฺฉตี’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ‘‘อปโลกนกมฺมํ ปญฺจ ฐานานิ คจฺฉติ – โอสารณํ, นิสฺสารณํ, ภณฺฑุกมฺมํ, พฺรหฺมทณฺฑํ, กมฺมลกฺขณญฺเญว ปญฺจม’’นฺติ เอตฺถ ‘‘โอสารณํ นิสฺสารณ’’นฺติ ปทสิลิฏฺฐตาเยตํ วุตฺตํฯ ปฐมํ ปน นิสฺสารณา โหติ, ปจฺฉา โอสารณาฯ ตตฺถ ยา กณฺฏกสามเณรสฺส ทณฺฑกมฺมนาสนา, สา ‘‘นิสฺสารณา’’ติ เวทิตพฺพาฯ ตสฺมา เอตรหิ สเจปิ สามเณโร พุทฺธสฺส วา ธมฺมสฺส วา สงฺฆสฺส วา อวณฺณํ ภณติ, ‘‘อกปฺปิยํ กปฺปิย’’นฺติ ทีเปติ, มิจฺฉาทิฏฺฐิโก โหติ อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา สมนฺนาคโต, โส ยาวตติยํ นิวาเรตฺวา ตํ ลทฺธิํ นิสฺสชฺชาเปตพฺโพฯ โน เจ วิสฺสชฺเชติ, สงฺฆํ สนฺนิปาเตตฺวา ‘‘วิสฺสชฺเชหี’’ติ วตฺตพฺโพฯ โน เจ วิสฺสชฺเชติ, พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา อปโลกนกมฺมํ กตฺวา นิสฺสาเรตพฺโพฯ เอวญฺจ ปน กมฺมํ กาตพฺพํ –

‘‘สงฺฆํ, ภนฺเต, ปุจฺฉามิ – ‘อยํ อิตฺถนฺนาโม สามเณโร พุทฺธสฺส ธมฺมสฺส สงฺฆสฺส อวณฺณวาที มิจฺฉาทิฏฺฐิโก, ยํ อญฺเญ สามเณรา ลภนฺติ, ทิรตฺตติรตฺตํ ภิกฺขูหิ สทฺธิํ สหเสยฺยํ, ตสฺส อลาภาย นิสฺสารณา รุจฺจติ สงฺฆสฺสา’ติฯ ทุติยมฺปิ… ตติยมฺปิ, ภนฺเต, สงฺฆํ ปุจฺฉามิ – ‘อยํ อิตฺถนฺนาโม สามเณโร พุทฺธสฺส…เป.… รุจฺจติ สงฺฆสฺสา’ติ จร ปิเร วินสฺสา’’ติฯ

โส อปเรน สมเยน ‘‘อหํ, ภนฺเต, พาลตาย อญฺญาณตาย อลกฺขิกตาย เอวํ อกาสิํ, สฺวาหํ สงฺฆํ ขมาเปมี’’ติ ขมาเปนฺโต ยาวตติยํ ยาจาเปตฺวา อปโลกนกมฺเมเนว โอสาเรตพฺโพ ฯ เอวํ ปน โอสาเรตพฺโพ, สงฺฆมชฺเฌ พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา สงฺฆสฺส อนุมติยา สาเวตพฺพํ –

‘‘สงฺฆํ, ภนฺเต, ปุจฺฉามิ – อยํ อิตฺถนฺนาโม สามเณโร พุทฺธสฺส ธมฺมสฺส สงฺฆสฺส อวณฺณวาที มิจฺฉาทิฏฺฐิโก, ยํ อญฺเญ สามเณรา ลภนฺติ, ภิกฺขูหิ สทฺธิํ ทิรตฺตติรตฺตํ สหเสยฺยํ, ตสฺส อลาภาย นิสฺสาริโต, สฺวายํ อิทานิ โสรโต นิวาตวุตฺติ ลชฺชิธมฺมํ โอกฺกนฺโต หิโรตฺตปฺเป ปติฏฺฐิโต กตทณฺฑกมฺโม อจฺจยํ เทเสติ, อิมสฺส สามเณรสฺส ยถา ปุเร กายสมฺโภคสามคฺคิทานํ รุจฺจติ สงฺฆสฺสา’’ติฯ

เอวํ ติกฺขตฺตุํ วตฺตพฺพํฯ เอวํ อปโลกนกมฺมํ โอสารณญฺจ นิสฺสารณญฺจ คจฺฉติฯ ภณฺฑุกมฺมํ มหาขนฺธกวณฺณนายํ วุตฺตเมวฯ พฺรหฺมทณฺโฑ ปญฺจสติกกฺขนฺธเก วุตฺโตเยวฯ น เกวลํ ปเนส ฉนฺนสฺเสว ปญฺญตฺโต, โย อญฺโญปิ ภิกฺขุ มุขโร โหติ, ภิกฺขู ทุรุตฺตวจเนหิ ฆฏฺเฏนฺโต ขุํเสนฺโต วมฺเภนฺโต วิหรติ, ตสฺสปิ ทาตพฺโพฯ เอวญฺจ ปน ทาตพฺโพ, สงฺฆมชฺเฌ พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา สงฺฆสฺส อนุมติยา สาเวตพฺพํ –

‘‘ภนฺเต, อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ มุขโร, ภิกฺขู ทุรุตฺตวจเนหิ ฆฏฺเฏนฺโต วิหรติฯ โส ภิกฺขุ ยํ อิจฺเฉยฺย, ตํ วเทยฺยฯ ภิกฺขูหิ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ เนว วตฺตพฺโพ, น โอวทิตพฺโพ, น อนุสาสิตพฺโพฯ สงฺฆํ, ภนฺเต, ปุจฺฉามิ – ‘อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน พฺรหฺมทณฺฑสฺส ทานํ, รุจฺจติ สงฺฆสฺสา’ติฯ ทุติยมฺปิ ปุจฺฉามิ, ตติยมฺปิ ปุจฺฉามิ – ‘อิตฺถนฺนามสฺส, ภนฺเต, ภิกฺขุโน พฺรหฺมทณฺฑสฺส ทานํ, รุจฺจติ สงฺฆสฺสา’’’ติฯ

ตสฺส อปเรน สมเยน สมฺมา วตฺติตฺวา ขมาเปนฺตสฺส พฺรหฺมทณฺโฑ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺโพฯ เอวญฺจ ปน ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺโพ, พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา สงฺฆมชฺเฌ สาเวตพฺพํ –

‘‘ภนฺเต, ภิกฺขุสงฺโฆ อสุกสฺส ภิกฺขุโน พฺรหฺมทณฺฑํ อทาสิ, โส ภิกฺขุ โสรโต นิวาตวุตฺติ ลชฺชิธมฺมํ โอกฺกนฺโต หิโรตฺตปฺเป ปติฏฺฐิโต, ปฏิสงฺขา อายติํ สํวเร ติฏฺฐติ, สงฺฆํ, ภนฺเต, ปุจฺฉามิ, ตสฺส ภิกฺขุโน พฺรหฺมทณฺฑสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิ, รุจฺจติ สงฺฆสฺสา’’ติฯ

เอวํ ยาวตติยํ วตฺวา อปโลกนกมฺเมเนว พฺรหฺมทณฺโฑ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺโพติฯ

กมฺมลกฺขณญฺเญว ปญฺจมนฺติ ยํ ตํ ภควตา ภิกฺขุนิกฺขนฺธเก ‘‘เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ภิกฺขุนิโย กทฺทโมทเกน โอสิญฺจนฺติ, ‘อปฺเปว นาม อมฺเหสุ สารชฺเชยฺยุ’นฺติ, กายํ วิวริตฺวา ภิกฺขุนีนํ ทสฺเสนฺติ , อูรุํ วิวริตฺวา ภิกฺขุนีนํ ทสฺเสนฺติ, องฺคชาตํ วิวริตฺวา ภิกฺขุนีนํ ทสฺเสนฺติ, ภิกฺขุนิโย โอภาเสนฺติ, ภิกฺขุนีหิ สทฺธิํ สมฺปโยเชนฺติ, ‘อปฺเปว นาม อมฺเหสุ สารชฺเชยฺยุ’นฺติฯ อิเมสุ วตฺถูสุ เตสํ ภิกฺขูนํ ทุกฺกฏํ ปญฺญเปตฺวา ‘อนุชานามิ ภิกฺขเว ตสฺส ภิกฺขุโน ทณฺฑกมฺมํ กาตุ’นฺติฯ อถ โข ภิกฺขุนีนํ เอตทโหสิ – ‘กิํ นุ โข ทณฺฑกมฺมํ กาตพฺพ’นฺติฯ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ – ‘อวนฺทิโย โส ภิกฺขเว ภิกฺขุ ภิกฺขุนิสงฺเฆน กาตพฺโพ’’’ติ เอวํ อวนฺทิยกมฺมํ อนุญฺญาตํ, ตํ กมฺมลกฺขณญฺเญว ปญฺจมํ อิมสฺส อปโลกนกมฺมสฺส ฐานํ โหติฯ ตสฺส หิ กมฺมญฺเญว ลกฺขณํ, น โอสารณาทีนิ; ตสฺมา ‘‘กมฺมลกฺขณ’’นฺติ วุจฺจติฯ ตสฺส กรณํ ตตฺเถว วุตฺตํฯ อปิจ นํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิยา สทฺธิํ วิตฺถารโต ทสฺเสตุํ อิธาปิ วทาม, ภิกฺขุนุปสฺสเย สนฺนิปติตสฺส ภิกฺขุนิสงฺฆสฺส อนุมติยา พฺยตฺตาย ภิกฺขุนิยา สาเวตพฺพํ –

‘‘อยฺเย อสุโก นาม อยฺโย ภิกฺขุนีนํ อปาสาทิกํ ทสฺเสติ, เอตสฺส อยฺยสฺส อวนฺทิยกรณํ รุจฺจตีติ ภิกฺขุนิสงฺฆํ ปุจฺฉามิ, ทุติยมฺปิ… ตติยมฺปิ ภิกฺขุนิสงฺฆํ ปุจฺฉามี’’ติฯ

เอวํ ติกฺขตฺตุํ สาเวตฺวา อปโลกนกมฺเมน อวนฺทิยกมฺมํ กาตพฺพํฯ

ตโต ปฏฺฐาย โส ภิกฺขุ ภิกฺขุนีหิ น วนฺทิตพฺโพฯ สเจ อวนฺทิยมาโน หิโรตฺตปฺปํ ปจฺจุปฏฺฐเปตฺวา สมฺมา วตฺตติ, เตน ภิกฺขุนิโย ขมาเปตพฺพาฯ ขมาเปนฺเตน ภิกฺขุนุปสฺสยํ อคนฺตฺวา วิหาเรเยว สงฺฆํ วา คณํ วา เอกํ ภิกฺขุํ วา อุปสงฺกมิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อญฺชลิํ ปคฺคเหตฺวา ‘‘อหํ ภนฺเต ปฏิสงฺขา อายติํ สํวเร ติฏฺฐามิ, น ปุน อปาสาทิกํ ทสฺเสสฺสามิ, ภิกฺขุนิสงฺโฆ มยฺหํ ขมตู’’ติ ขมาเปตพฺพํฯ เตน สงฺเฆน วา คเณน วา เอกํ ภิกฺขุํ เปเสตฺวา เอกภิกฺขุนา วา สยเมว คนฺตฺวา ภิกฺขุนิโย วตฺตพฺพา – ‘‘อยํ ภิกฺขุ ปฏิสงฺขา อายติํ สํวเร ฐิโต, อิมินา อจฺจยํ เทเสตฺวา ภิกฺขุนิสงฺโฆ ขมาปิโต, ภิกฺขุนิสงฺโฆ อิมํ วนฺทิยํ กโรตู’’ติฯ โส วนฺทิโย กาตพฺโพฯ เอวญฺจ ปน กาตพฺโพ, ภิกฺขุนุปสฺสเย สนฺนิปติตสฺส ภิกฺขุนิสงฺฆสฺส อนุมติยา พฺยตฺตาย ภิกฺขุนิยา สาเวตพฺพํ –

‘‘อยํ อยฺเย อสุโก นาม อยฺโย ภิกฺขุนีนํ อปาสาทิกํ ทสฺเสตีติ ภิกฺขุนิสงฺเฆน อวนฺทิโย กโต, โส ลชฺชิธมฺมํ โอกฺกมิตฺวา ปฏิสงฺขา อายติํ สํวเร ฐิโต อจฺจยํ เทเสตฺวา ภิกฺขุนิสงฺฆํ ขมาเปสิ, ตสฺส อยฺยสฺส วนฺทิยกรณํ รุจฺจตีติ ภิกฺขุนิสงฺฆํ ปุจฺฉามี’’ติ –

ติกฺขตฺตุํ วตฺตพฺพํ เอวํ อปโลกนกมฺเมเนว วนฺทิโย กาตพฺโพฯ

อยํ ปเนตฺถ ปาฬิมุตฺตโกปิ กมฺมลกฺขณวินิจฺฉโยฯ อิทญฺหิ กมฺมลกฺขณํ นาม ภิกฺขุนิสงฺฆมูลกํ ปญฺญตฺตํ, ภิกฺขุสงฺฆสฺสาปิ ปเนตํ ลพฺภติเยวฯ ยญฺหิ ภิกฺขุสงฺโฆ สลากคฺคยาคคฺคภตฺตคฺคอุโปสถคฺเคสุ อปโลกนกมฺมํ กโรติ, เอตมฺปิ กมฺมลกฺขณเมวฯ อจฺฉินฺนจีวรชิณฺณจีวรนฏฺฐจีวรานญฺหิ สงฺฆํ สนฺนิปาเตตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ยาวตติยํ สาเวตฺวา อปโลกนกมฺมํ กตฺวา จีวรํ ทาตุํ วฏฺฏติฯ อปฺปมตฺตกวิสฺสชฺชเกน ปน จีวรํ กโรนฺตสฺส เสนาสนกฺขนฺธกวณฺณนายํ วุตฺตปฺปเภทานิ สูจิอาทีนิ อนปโลเกตฺวาปิ ทาตพฺพานิฯ เตสํ ทาเน โสเยว อิสฺสโร, ตโต อติเรกํ เทนฺเตน อปโลเกตฺวา ทาตพฺพํฯ ตโต หิ อติเรกทาเน สงฺโฆ สามีฯ คิลานเภสชฺชมฺปิ ตตฺถ วุตฺตปฺปการํ สยเมว ทาตพฺพํฯ อติเรกํ อิจฺฉนฺตสฺส อปโลเกตฺวา ทาตพฺพํฯ โยปิ จ ทุพฺพโล วา ฉินฺนิริยาปโถ วา ปจฺฉินฺนภิกฺขาจารปโถ วา มหาคิลาโน, ตสฺส มหาวาเสสุ ตตฺรุปฺปาทโต เทวสิกํ นาฬิ วา อุปฑฺฒนาฬิ วา เอกทิวสํเยว วา ปญฺจ วา ทส วา ตณฺฑุลนาฬิโย เทนฺเตน อปโลกนกมฺมํ กตฺวาว ทาตพฺพาฯ เปสลสฺส ภิกฺขุโน ตตฺรุปฺปาทโต อิณปลิโพธมฺปิ พหุสฺสุตสฺส สงฺฆภารนิตฺถารกสฺส ภิกฺขุโน อนุฏฺฐาปนียเสนาสนมฺปิ สงฺฆกิจฺจํ กโรนฺตานํ กปฺปิยการกาทีนํ ภตฺตเวตนมฺปิ อปโลกนกมฺเมน ทาตุํ วฏฺฏติฯ

จตุปจฺจยวเสน ทินฺนตตฺรุปฺปาทโต สงฺฆิกํ อาวาสํ ชคฺคาเปตุํ วฏฺฏติฯ ‘‘อยํ ภิกฺขุ อิสฺสรวตาย วิจาเรตี’’ติ กถาปจฺฉินฺทนตฺถํ ปน สลากคฺคาทีสุ วา อนฺตรสนฺนิปาเต วา สงฺฆํ ปุจฺฉิตฺวาว ชคฺคาเปตพฺโพฯ จีวรปิณฺฑปาตตฺถาย โอทิสฺสทินฺนตตฺรุปฺปาทโตปิ อปโลเกตฺวา อาวาโส ชคฺคาเปตพฺโพฯ อนปโลเกตฺวาปิ วฏฺฏติฯ ‘‘สูโร วตายํ ภิกฺขุ จีวรปิณฺฑปาตตฺถาย ทินฺนโต อาวาสํ ชคฺคาเปตี’’ติ เอวํ อุปฺปนฺนกถาปจฺเฉทนตฺถํ ปน อปโลกนกมฺมเมว กตฺวา ชคฺคาเปตพฺโพฯ

เจติเย ฉตฺตํ วา เวทิกํ วา โพธิฆรํ วา อาสนฆรํ วา อกตํ วา กโรนฺเตน ชิณฺณํ วา ปฏิสงฺขโรนฺเตน สุธากมฺมํ วา กโรนฺเตน มนุสฺเส สมาทเปตฺวา กาตุํ วฏฺฏติฯ สเจ การโก นตฺถิ, เจติยสฺส อุปนิกฺเขปโต กาเรตพฺพํฯ อุปนิกฺเขเปปิ อสติ อปโลกนกมฺมํ กตฺวา ตตฺรุปฺปาทโต กาเรตพฺพํ, สงฺฆิเกนปิฯ สงฺฆิเกน หิ อปโลเกตฺวา เจติยกิจฺจํ กาตุํ วฏฺฏติฯ เจติยสฺส สนฺตเกน อปโลเกตฺวาปิ สงฺฆิกกิจฺจํ กาตุํ น วฏฺฏติฯ ตาวกาลิกํ ปน คเหตฺวา ปากติกํ กาตุํ วฏฺฏติฯ

เจติเย สุธากมฺมาทีนิ กโรนฺเตหิ ปน ภิกฺขาจารโต วา สงฺฆโต วา ยาปนมตฺตํ อลภนฺเตหิ เจติยสนฺตกโต ยาปนมตฺตํ คเหตฺวา ปริภุญฺชนฺเตหิ วตฺตํ กาตุํ วฏฺฏติ, ‘‘วตฺตํ กโรมา’’ติ มจฺฉมํสาทีหิ สงฺฆภตฺตํ กาตุํ น วฏฺฏติฯ เย วิหาเร โรปิตา ผลรุกฺขา สงฺเฆน ปริคฺคหิตา โหนฺติ, ชคฺคนกมฺมํ ลภนฺติ, เยสํ ผลานิ ฆณฺฏิํ ปหริตฺวา ภาเชตฺวา ปริภุญฺชนฺติ, เตสุ อปโลกนกมฺมํ น กาตพฺพํฯ เย ปน อปริคฺคหิตา, เตสุ อปโลกนกมฺมํ กาตพฺพํฯ ตํ ปน สลากคฺคยาคคฺคภตฺตคฺคอนฺตรสนฺนิปาเตสุปิ กาตุํ วฏฺฏติ, อุโปสถคฺเค ปน วฏฺฏติเยวฯ ตตฺถ หิ อนาคตานมฺปิ ฉนฺทปาริสุทฺธิ อาหริยติ, ตสฺมา ตํ สุวิโสธิตํ โหติฯ

เอวญฺจ ปน กาตพฺพํ, พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ภิกฺขุสงฺฆสฺส อนุมติยา สาเวตพฺพํ –

‘‘ภนฺเต, ยํ อิมสฺมิํ วิหาเร อนฺโตสีมาย สงฺฆสนฺตกํ มูลตจปตฺตองฺกุรปุปฺผผลขาทนียาทิ อตฺถิ, ตํ สพฺพํ อาคตาคตานํ ภิกฺขูนํ ยถาสุขํ ปริภุญฺชิตุํ รุจฺจตีติ สงฺฆํ ปุจฺฉามี’’ติ ติกฺขตฺตุํ ปุจฺฉิตพฺพํฯ

จตูหิ ปญฺจหิ ภิกฺขูหิ กตํ สุกตเมวฯ ยสฺมิํ วิหาเร ทฺเว ตโย ชนา วสนฺติ, เตหิ นิสีทิตฺวา กตมฺปิ สงฺเฆน กตสทิสเมวฯ ยสฺมิํ ปน วิหาเร เอโก ภิกฺขุ โหติ, เตน ภิกฺขุนา อุโปสถทิวเส ปุพฺพกรณปุพฺพกิจฺจํ กตฺวา นิสินฺเนน กตมฺปิ กติกวตฺตํ สงฺเฆน กตสทิสเมว โหติฯ

กโรนฺเตน ปน ผลวาเรน กาตุมฺปิ จตฺตาโร มาเส ฉ มาเส เอกสํวจฺฉรนฺติ เอวํ ปริจฺฉินฺทิตฺวาปิ อปริจฺฉินฺทิตฺวาปิ กาตุํ วฏฺฏติฯ ปริจฺฉินฺเน ยถาปริจฺเฉทํ ปริภุญฺชิตฺวา ปุน กาตพฺพํฯ อปริจฺฉินฺเน ยาว รุกฺขา ธรนฺติ ตาว วฏฺฏติเยวฯ เยปิ เตสํ รุกฺขานํ พีเชหิ อญฺเญ รุกฺขา โรปิตา โหนฺติ, เตสมฺปิ สา เอว กติกาฯ

สเจ ปน อญฺญสฺมิํ วิหาเร โรปิตา โหนฺติ, เตสํ ยตฺถ โรปิตา, ตสฺมิํเยว วิหาเร สงฺโฆ สามีฯ เยปิ อญฺญโต พีชานิ อาหริตฺวา ปุริมวิหาเร ปจฺฉา โรปิตา, เตสุ อญฺญา กติกา กาตพฺพาฯ กติกาย กตาย ปุคฺคลิกฏฺฐาเน ติฏฺฐนฺติ, ยถาสุขํ ผลาทีนิ ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏติฯ สเจ ปเนตฺถ ตํ ตํ โอกาสํ ปริกฺขิปิตฺวา ปริเวณานิ กตฺวา ชคฺคนฺติ, เตสํ ภิกฺขูนํ ปุคฺคลิกฏฺฐาเน ติฏฺฐนฺติฯ อญฺเญ ปริภุญฺชิตุํ น ลภนฺติ, เตหิ ปน สงฺฆสฺส ทสภาคํ ทตฺวา ปริภุญฺชิตพฺพานิฯ โยปิ มชฺเฌวิหาเร รุกฺขํ สาขาหิ ปริวาเรตฺวา รกฺขติ, ตสฺสาปิ เอเสว นโยฯ

โปราณวิหารํ คตสฺส สมฺภาวนียภิกฺขุโน ‘‘เถโร อาคโต’’ติ ผลาผลํ อาหรนฺติ, สเจ ตตฺถ มูเล สพฺพปริยตฺติธโร พหุสฺสุตภิกฺขุ วิหาสิ, ‘‘อทฺธา เอตฺถ ทีฆา กติกา กตา ภวิสฺสตี’’ติ นิกฺกุกฺกุจฺเจน ปริภุญฺชิตพฺพํฯ วิหาเร ผลาผลํ ปิณฺฑปาติกานมฺปิ วฏฺฏติ, ธุตงฺคํ น โกเปติฯ สามเณรา อตฺตโน อาจริยุปชฺฌายานํ พหูนิ ผลานิ เทนฺติ, อญฺเญ ภิกฺขู อลภนฺตา ขิยฺยนฺติ, ขิยฺยนมตฺตเมว เจตํ โหติฯ

สเจ ปน ทุพฺภิกฺขํ โหติ, เอกํ ปนสรุกฺขํ นิสฺสาย สฏฺฐิปิ ชนา ชีวนฺติ, ตาทิเส กาเล สพฺเพสํ สงฺคหกรณตฺถาย ภาเชตฺวา ขาทิตพฺพํ, อยํ สามีจิฯ ยาว ปน กติกวตฺตํ น ปฏิปฺปสฺสมฺภติ, ตาว เตหิ ขายิตํ สุขายิตเมวฯ กทา ปน กติกวตฺตํ ปฏิปฺปสฺสมฺภติ? ยทา สมคฺโค สงฺโฆ สนฺนิปติตฺวา ‘‘อิโต ปฏฺฐาย ภาเชตฺวา ขาทนฺตู’’ติ สาเวติฯ เอกภิกฺขุเก ปน วิหาเร เอเกน สาวิเตปิ ปุริมกติกา ปฏิปฺปสฺสมฺภติเยวฯ สเจ ปฏิปฺปสฺสทฺธาย กติกาย สามเณรา เนว รุกฺขโต ปาเตนฺติ, น ภูมิโต คเหตฺวา ภิกฺขูนํ เทนฺติ, ปติตผลานิ ปาเทหิ ปหรนฺตา วิจรนฺติ, เตสํ ทสภาคโต ปฏฺฐาย ยาว อุปฑฺฒผลภาเคน ผาติกมฺมํ กาตพฺพํฯ

อทฺธา ผาติกมฺมโลเภน อาหริตฺวา ทสฺสนฺติฯ ปุน สุภิกฺเข ชาเต กปฺปิยการเกสุ อาคนฺตฺวา สาขาปริวาราทีนิ กตฺวา รุกฺเข รกฺขนฺเตสุ สามเณรานํ ผาติกมฺมํ น ทาตพฺพํ, ภาเชตฺวา ปริภุญฺชิตพฺพํฯ

‘‘วิหาเร ผลาผลํ อตฺถี’’ติ สามนฺตคาเมหิ มนุสฺสา คิลานานํ วา คพฺภินีนํ วา อตฺถาย อาคนฺตฺวา ‘‘เอกํ นาฬิเกรํ เทถ, อมฺพํ เทถ, ลพุชํ เทถา’’ติ ยาจนฺติ, ทาตพฺพํ น ทาตพฺพนฺติ? ทาตพฺพํฯ อทียมาเน หิ เต โทมนสฺสิกา โหนฺติ, เทนฺเตน ปน สงฺฆํ สนฺนิปาเตตฺวา ยาวตติยํ สาเวตฺวา อปโลกนกมฺมํ กตฺวาว ทาตพฺพํ, กติกวตฺตํ วา กตฺวา ฐเปตพฺพํ, เอวญฺจ ปน กาตพฺพํ, พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา สงฺฆสฺส อนุมติยา สาเวตพฺพํ –

‘‘สามนฺตคาเมหิ มนุสฺสา อาคนฺตฺวา คิลานาทีนํ อตฺถาย ผลาผลํ ยาจนฺติ, ทฺเว นาฬิเกรานิ, ทฺเว ตาลผลานิ, ทฺเว ปนสานิ, ปญฺจ อมฺพานิ, ปญฺจ กทลิผลานิ คณฺหนฺตานํ อนิวารณํ, อสุกรุกฺขโต จ อสุกรุกฺขโต จ ผลํ คณฺหนฺตานํ อนิวารณํ รุจฺจติ ภิกฺขุสงฺฆสฺสา’’ติ ติกฺขตฺตุํ วตฺตพฺพํฯ

ตโต ปฏฺฐาย คิลานาทีนํ นามํ คเหตฺวา ยาจนฺตา ‘‘คณฺหถา’’ติ น วตฺตพฺพา, วตฺตํ ปน อาจิกฺขิตพฺพํ – ‘‘นาฬิเกราทีนิ อิมินา นาม ปริจฺเฉเทน คณฺหนฺตานํ อสุกรุกฺขโต จ อสุกรุกฺขโต จ ผลํ คณฺหนฺตานํ อนิวารณํ กต’’นฺติฯ อนุวิจริตฺวา ปน ‘‘อยํ มธุรผโล อมฺโพ, อิโต คณฺหถา’’ติปิ น วตฺตพฺพาฯ ผลภาชนกาเล ปน อาคตานํ สมฺมเตน อุปฑฺฒภาโค ทาตพฺโพ, อสมฺมเตน อปโลเกตฺวา ทาตพฺพํฯ

ขีณปริพฺพโย วา มคฺคคมิยสตฺถวาโห วา อญฺโญ วา อิสฺสโร อาคนฺตฺวา ยาจติ, อปโลเกตฺวาว ทาตพฺพํฯ พลกฺกาเรน คเหตฺวา ขาทนฺโต น วาเรตพฺโพฯ กุทฺโธ หิ โส รุกฺเขปิ ฉินฺเทยฺย, อญฺญมฺปิ อนตฺถํ กเรยฺยฯ ปุคฺคลิกปริเวณํ อาคนฺตฺวา คิลานสฺส คาเมน ยาจนฺโต ‘‘อมฺเหหิ ฉายาทีนํ อตฺถาย โรปิตํ, สเจ อตฺถิ, ตุมฺเห ชานาถา’’ติ วตฺตพฺโพฯ ยทิ ปน ผลภริตาว รุกฺขา โหนฺติ, กณฺฏเก พนฺธิตฺวา ผลวาเรน ขาทนฺติ, อปจฺจาสีสนฺเตน หุตฺวา ทาตพฺพํฯ พลกฺกาเรน คณฺหนฺโต น วาเรตพฺโพ, ปุพฺเพ วุตฺตเมเวตฺถ การณํฯ

สงฺฆสฺส ผลาราโม โหติ, ปฏิชคฺคนํ น ลภติ, สเจ ตํ โกจิ วตฺตสีเสน ชคฺคติ, สงฺฆสฺเสว โหติฯ อถาปิ กสฺสจิ ปฏิพลสฺส ภิกฺขุโน ‘‘อิมํ สปฺปุริส ชคฺคิตฺวา เทหี’’ติ สงฺโฆ ภารํ กโรติ, โส เจ วตฺตสีเสน ชคฺคติ, เอวมฺปิ สงฺฆสฺเสว โหติฯ ผาติกมฺมํ ปจฺจาสีสนฺตสฺส ปน ตติยภาเคน วา อุปฑฺฒภาเคน วา ผาติกมฺมํ กาตพฺพํฯ ‘‘ภาริยํ กมฺม’’นฺติ วตฺวา เอตฺตเกน อนิจฺฉนฺโต ปน สพฺพํ ตเวว สนฺตกํ กตฺวา ‘‘มูลภาคํ ทสภาคมตฺตํ ทตฺวา ชคฺคาหี’’ติปิ วตฺตพฺโพฯ ครุภณฺฑตฺตา ปน มูลจฺเฉชฺชวเสน น ทาตพฺพํฯ โส มูลภาคํ ทตฺวา ขาทนฺโต อกตาวาสํ วา กตฺวา กตาวาสํ วา ชคฺคิตฺวา นิสฺสิตกานํ อารามํ นิยฺยาเทติ, เตหิปิ มูลภาโค ทาตพฺโพวฯ ยทา ปน ภิกฺขู สยํ ชคฺคิตุํ ปโหนฺติ, อถ เตสํ ชคฺคิตุญฺจ น ทาตพฺพํ, ชคฺคิตกาเล จ น วาเรตพฺพา, ชคฺคนกาเลเยว วาเรตพฺพาฯ ‘‘พหุํ ตุมฺเหหิ ขายิตํ, อิทานิ มา ชคฺคิตฺถ, ภิกฺขุสงฺโฆเยว ชคฺคิสฺสตี’’ติ วตฺตพฺพํฯ

สเจ ปน เนว วตฺตสีเสน ชคฺคนฺโต อตฺถิ, น ผาติกมฺเมน, น สงฺโฆ ชคฺคิตุํ ปโหติ, เอโก อนาปุจฺฉิตฺวาว ชคฺคิตฺวา ผาติกมฺมํ วฑฺเฒตฺวา ปจฺจาสีสติ, อปโลกนกมฺเมน ผาติกมฺมํ วฑฺเฒตฺวา ทาตพฺพํฯ อิติ อิมํ สพฺพมฺปิ กมฺมลกฺขณเมว โหติฯ อปโลกนกมฺมํ อิมานิ ปญฺจ ฐานานิ คจฺฉติฯ

ญตฺติกมฺมฏฺฐานเภเท ปน ‘‘สุณาตุ เม ภนฺเต สงฺโฆ, อิตฺถนฺนาโม อิตฺถนฺนามสฺส อายสฺมโต อุปสมฺปทาเปกฺโข, อนุสิฏฺโฐ โส มยาฯ ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อิตฺถนฺนาโม อาคจฺเฉยฺยาติ, อาคจฺฉาหีติ วตฺตพฺโพ’’ติ เอวํ อุปสมฺปทาเปกฺขสฺส โอสารณา โอสารณา นามฯ

‘‘สุณนฺตุ เม อายสฺมนฺตา, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ ธมฺมกถิโก อิมสฺส เนว สุตฺตํ อาคจฺฉติ, โน สุตฺตวิภงฺโค, โส อตฺถํ อสลฺลกฺเขตฺวา พฺยญฺชนจฺฉายาย อตฺถํ ปฏิพาหติฯ ยทายสฺมนฺตานํ ปตฺตกลฺลํ, อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ วุฏฺฐาเปตฺวา อวเสสา อิมํ อธิกรณํ วูปสเมยฺยามา’’ติ เอวํ อุพฺพาหิกาวินิจฺฉเย ธมฺมกถิกสฺส ภิกฺขุโน นิสฺสารณา นิสฺสารณา นามฯ

‘‘สุณาตุ เม ภนฺเต สงฺโฆ, อชฺชุโปสโถ ปนฺนรโสฯ ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อุโปสถํ กเรยฺยา’’ติ เอวํ อุโปสถกมฺมวเสน ฐปิตา ญตฺติ อุโปสโถ นามฯ

‘‘สุณาตุ เม ภนฺเต สงฺโฆ, อชฺช ปวารณา ปนฺนรสีฯ ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ ปวาเรยฺยา’’ติ เอวํ ปวารณากมฺมวเสน ฐปิตา ญตฺติ ปวารณา นามฯ

‘‘สุณาตุ เม ภนฺเต สงฺโฆ, อิตฺถนฺนาโม อิตฺถนฺนามสฺส อายสฺมโต อุปสมฺปทาเปกฺโขฯ ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อหํ อิตฺถนฺนามํ อนุสาเสยฺย’’นฺติฯ ‘‘ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อิตฺถนฺนาโม อิตฺถนฺนามํ อนุสาเสยฺยา’’ติฯ ‘‘ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อหํ อิตฺถนฺนามํ อนฺตรายิเก ธมฺเม ปุจฺเฉยฺย’’นฺติฯ ‘‘ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อิตฺถนฺนาโม อิตฺถนฺนามํ อนฺตรายิเก ธมฺเม ปุจฺเฉยฺยา’’ติฯ ‘‘ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อหํ อิตฺถนฺนามํ วินยํ ปุจฺเฉยฺย’’นฺติฯ ‘‘ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อิตฺถนฺนาโม อิตฺถนฺนามํ วินยํ ปุจฺเฉยฺยา’’ติฯ ‘‘ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อหํ อิตฺถนฺนาเมน วินยํ ปุฏฺโฐ วิสฺสชฺเชยฺย’’นฺติฯ ‘‘ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อิตฺถนฺนาโม อิตฺถนฺนาเมน วินยํ ปุฏฺโฐ วิสฺสชฺเชยฺยา’’ติ เอวํ อตฺตานํ วา ปรํ วา สมฺมนฺนิตุํ ฐปิตา ญตฺติ สมฺมุติ นามฯ

‘‘สุณาตุ เม ภนฺเต สงฺโฆ, อิทํ จีวรํ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน นิสฺสคฺคิยํ สงฺฆสฺส นิสฺสฏฺฐํฯ ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิมํ จีวรํ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ทเทยฺยา’’ติฯ ‘‘ยทายสฺมนฺตานํ ปตฺตกลฺลํ, อายสฺมนฺตา อิมํ จีวรํ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ทเทยฺยุ’’นฺติ เอวํ นิสฺสฏฺฐจีวรปตฺตาทีนํ ทานํ ทานํ นามฯ

‘‘สุณาตุ เม ภนฺเต สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ อาปตฺติํ สรติ, วิวรติ, อุตฺตานิํ กโรติ, เทเสติฯ ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อหํ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อาปตฺติํ ปฏิคฺคณฺเหยฺยนฺติฯ ยทายสฺมนฺตานํ ปตฺตกลฺลํ, อหํ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อาปตฺติํ ปฏิคฺคณฺเหยฺย’’นฺติฯ เตน วตฺตพฺโพ ‘‘ปสฺสสี’’ติฯ ‘‘อาม ปสฺสามี’’ติฯ อายติํ สํวเรยฺยาสีติ เอวํ อาปตฺติปฏิคฺคโห ปฏิคฺคโห นามฯ

‘‘สุณนฺตุ เม, อายสฺมนฺตา อาวาสิกาฯ ยทายสฺมนฺตานํ ปตฺตกลฺลํ, อิทานิ อุโปสถํ กเรยฺยาม, ปาติโมกฺขํ อุทฺทิเสยฺยาม, อาคเม กาเฬ ปวาเรยฺยามา’’ติฯ เต เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ภณฺฑนการกา กลหการกา วิวาทการกา ภสฺสการกา สงฺเฆ อธิกรณการกา ตํ กาฬํ อนุวเสยฺยุํ, อาวาสิเกน ภิกฺขุนา พฺยตฺเตน ปฏิพเลน อาวาสิกา ภิกฺขู ญาเปตพฺพา – ‘‘สุณนฺตุ เม, อายสฺมนฺตา อาวาสิกาฯ

ยทายสฺมนฺตานํ ปตฺตกลฺลํ, อิทานิ อุโปสถํ กเรยฺยาม, ปาติโมกฺขํ อุทฺทิเสยฺยาม, อาคเม ชุณฺเห ปวาเรยฺยามา’’ติ เอวํ กตา ปวารณาปจฺจุกฺกฑฺฒนา ปจฺจุกฺกฑฺฒนา นามฯ

สพฺเพเหว เอกชฺฌํ สนฺนิปติตพฺพํ, สนฺนิปติตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ ญาเปตพฺโพ – ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ อมฺหากํ ภณฺฑนชาตานํ กลหชาตานํ วิวาทาปนฺนานํ วิหรตํ พหุํ อสฺสามณกํ อชฺฌาจิณฺณํ ภาสิตปริกฺกนฺตํฯ สเจ มยํ อิมาหิ อาปตฺตีหิ อญฺญมญฺญํ กาเรสฺสาม, สิยาปิ ตํ อธิกรณํ กกฺขฬตฺตาย วาฬตฺตาย เภทาย สํวตฺเตยฺยฯ ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิมํ อธิกรณํ ติณวตฺถารเกน วูปสเมยฺย ฐเปตฺวา ถุลฺลวชฺชํ, ฐเปตฺวา คิหิปฏิสยุตฺต’’นฺติ เอวํ ติณวตฺถารกสมเถน กตฺวา สพฺพปฐมา สพฺพสงฺคาหิกญตฺติ กมฺมลกฺขณํ นามฯ

ตถา ตโต ปรา เอเกกสฺมิํ ปกฺเข เอเกกํ กตฺวา ทฺเว ญตฺติโย อิติ ยถาวุตฺตปฺปเภทํ โอสารณํ นิสฺสารณํ…เป.… กมฺมลกฺขณญฺเญว นวมนฺติ ญตฺติกมฺมํ อิมานิ นว ฐานานิ คจฺฉติฯ

ญตฺติทุติยกมฺมฏฺฐานเภเท ปน วฑฺฒสฺส ลิจฺฉวิโน ปตฺตนิกฺกุชฺชนวเสน ขนฺธเก วุตฺตา นิสฺสารณาฯ ตสฺเสว ปตฺตุกฺกุชฺชนวเสน วุตฺตา โอสารณา จ เวทิตพฺพาฯ

สีมาสมฺมุติ ติจีวเรน อวิปฺปวาสสมฺมุติ, สนฺถตสมฺมุติ, ภตฺตุทฺเทสก-เสนาสนคฺคาหาปก-ภณฺฑาคาริก-จีวรปฏิคฺคาหก-จีวรภาชก-ยาคุภาชกผลภาชก-ขชฺชภาชก-อปฺปมตฺตกวิสฺสชฺชก-สาฏิยคฺคาหาปก-ปตฺตคฺคาหาปก-อารามิกเปสกสามเณรเปสกสมฺมุตีติ เอตาสํ สมฺมุตีนํ วเสน สมฺมุติ เวทิตพฺพาฯ กถินจีวรทานมตกจีวรทานวเสน ทานํ เวทิตพฺพํฯ

กถินุทฺธารวเสน อุทฺธาโร เวทิตพฺโพฯ กุฏิวตฺถุวิหารวตฺถุเทสนาวเสน เทสนา เวทิตพฺพาฯ ยา ปน ติณวตฺถารกสมเถ สพฺพสงฺคาหิกญตฺติญฺจ เอเกกสฺมิํ ปกฺเข เอเกกํ ญตฺติญฺจาติ ติสฺโส ญตฺติโย ฐเปตฺวา ปุน เอกสฺมิํ ปกฺเข เอกา, เอกสฺมิํ ปกฺเข เอกาติ ทฺเว ญตฺติทุติยกมฺมวาจา วุตฺตา, ตาสํ วเสน กมฺมลกฺขณํ เวทิตพฺพํ ฯ อิติ ญตฺติทุติยกมฺมํ อิมานิ สตฺต ฐานานิ คจฺฉติฯ

ญตฺติจตุตฺถกมฺมฏฺฐานเภเท ปน ตชฺชนียกมฺมาทีนํ สตฺตนฺนํ กมฺมานํ วเสน นิสฺสารณา, เตสํเยว จ กมฺมานํ ปฏิปฺปสฺสมฺภนวเสน โอสารณา เวทิตพฺพาฯ ภิกฺขุโนวาทกสมฺมุติวเสน สมฺมุติ เวทิตพฺพาฯ ปริวาสทานมานตฺตทานวเสน ทานํ เวทิตพฺพํฯ มูลายปฏิกสฺสนกมฺมวเสน นิคฺคโห เวทิตพฺโพฯ ‘‘อุกฺขิตฺตานุวตฺติกา อฏฺฐ, ยาวตติยกา อริฏฺโฐ จณฺฑกาฬี จ อิเม เต ยาวตติยกา’’ติ อิมาสํ เอกาทสนฺนํ สมนุภาสนานํ วเสน สมนุภาสนา เวทิตพฺพาฯ อุปสมฺปทากมฺมอพฺภานกมฺมวเสน ปน กมฺมลกฺขณํ เวทิตพฺพํฯ อิติ ญตฺติจตุตฺถกมฺมํ อิมานิ สตฺต ฐานานิ คจฺฉติฯ

[497] อิติ กมฺมานิ จ กมฺมวิปตฺติญฺจ วิปตฺติวิรหิตานํ กมฺมานํ ฐานปเภทคมนญฺจ ทสฺเสตฺวา อิทานิ เตสํ กมฺมานํ การกสฺส สงฺฆสฺส ปริจฺเฉทํ ทสฺเสนฺโต ปุน ‘‘จตุวคฺคกรเณ กมฺเม’’ติอาทิมาหฯ ตสฺสตฺโถ ปริสโต กมฺมวิปตฺติวณฺณนายํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพติฯ

กมฺมวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อตฺถวสวคฺคาทิวณฺณนา

[498] อิทานิ ยานิ ตานิ เตสํ กมฺมานํ วตฺถุภูตานิ สิกฺขาปทานิ, เตสํ ปญฺญตฺติยํ อานิสํสํ ทสฺเสตุํ ‘‘ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจา’’ติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ ทิฏฺฐธมฺมิกานํ เวรานํ สํวรายาติ ปาณาติปาตาทีนํ ปญฺจนฺนํ ทิฏฺฐธมฺมิกเวรานํ สํวรตฺถาย ปิทหนตฺถายฯ สมฺปรายิกานํ เวรานํ ปฏิฆาตายาติ วิปากทุกฺขสงฺขาตานํ สมฺปรายิกเวรานํ ปฏิฆาตตฺถาย, สมุจฺเฉทนตฺถาย อนุปฺปชฺชนตฺถายฯ ทิฏฺฐธมฺมิกานํ วชฺชานํ สํวรายาติ เตสํเยว ปญฺจนฺนํ เวรานํ สํวรตฺถายฯ สมฺปรายิกานํ วชฺชานนฺติ เตสํเยว วิปากทุกฺขานํฯ วิปากทุกฺขาเนว หิ อิธ วชฺชนียภาวโต วชฺชานีติ วุตฺตานิฯ ทิฏฺฐธมฺมิกานํ ภยานนฺติ ครหา อุปวาโท ตชฺชนียาทีนิ กมฺมานิ อุโปสถปวารณานํ ฐปนํ อกิตฺติปกาสนียกมฺมนฺติ เอตานิ ทิฏฺฐธมฺมิกภยานิ นาม, เอเตสํ สํวรตฺถายฯ สมฺปรายิกภยานิ ปน วิปากทุกฺขานิเยว , เตสํ ปฏิฆาตตฺถายฯ ทิฏฺฐธมฺมิกานํ อกุสลานนฺติ ปญฺจเวรทสอกุสลกมฺมปถปฺปเภทานํ อกุสลานํ สํวรตฺถายฯ วิปากทุกฺขาเนว ปน อกฺขมฏฺเฐน สมฺปรายิกอกุสลานีติ วุจฺจนฺติ, เตสํ ปฏิฆาตตฺถายฯ คิหีนํ อนุกมฺปายาติ อคาริกานํ สทฺธารกฺขณวเสน อนุกมฺปนตฺถายฯ ปาปิจฺฉานํ ปกฺขุปจฺเฉทายาติ ปาปิจฺฉปุคฺคลานํ คณพนฺธเภทนตฺถาย คณโภชนสิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวฯ ยญฺเหตฺถ วตฺตพฺพํ สิยา, ตํ สพฺพํ ปฐมปาราชิกวณฺณนายเมว วุตฺตนฺติฯ

สิกฺขาปเทสุ อตฺถวเสน วณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

[499] ปาติโมกฺขาทีสุ ปาติโมกฺขุทฺเทโสติ ภิกฺขูนํ ปญฺจวิโธ ภิกฺขุนีนํ จตุพฺพิโธฯ ปริวาสทานาทีสุ โอสารณียํ ปญฺญตฺตนฺติ อฏฺฐารสสุ วา เตจตฺตาลีสาย วา วตฺเตสุ วตฺตมานสฺส โอสารณียํ ปญฺญตฺตํฯ เยน กมฺเมน โอสารียติ, ตํ กมฺมํ ปญฺญตฺตนฺติ อตฺโถฯ นิสฺสารณียํ ปญฺญตฺตนฺติ ภณฺฑนการกาทโย เยน กมฺเมน นิสฺสารียนฺติ, ตํ กมฺมํ ปญฺญตฺตนฺติ อตฺโถฯ

[500] อปญฺญตฺเตติอาทีสุ อปญฺญตฺเต ปญฺญตฺตนฺติ สตฺตาปตฺติกฺขนฺธา กกุสนฺธญฺจ สมฺมาสมฺพุทฺธํ โกณาคมนญฺจ กสฺสปญฺจ สมฺมาสมฺพุทฺธํ ฐเปตฺวา อนฺตรา เกนจิ อปญฺญตฺเต สิกฺขาปเท ปญฺญตฺตํ นามฯ มกฺกฏิวตฺถุอาทิวินีตกถา สิกฺขาปเท ปญฺญตฺเต อนุปญฺญตฺตํ นามฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

อานิสํสวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

[501] อิทานิ สพฺพสิกฺขาปทานํ เอเกเกน อากาเรน นวธา สงฺคหํ ทสฺเสตุํ ‘‘นว สงฺคหา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ วตฺถุสงฺคโหติ วตฺถุนา สงฺคโหฯ เอวํ เสเสสุปิ ปทตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อยํ ปเนตฺถ อตฺถโยชนา – ยสฺมา หิ เอกสิกฺขาปทมฺปิ อวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ นตฺถิ, ตสฺมา สพฺพานิ วตฺถุนา สงฺคหิตานีติ เอวํ ตาว วตฺถุสงฺคโห เวทิตพฺโพฯ