6. เสนาสนกฺขนฺธกํ

วิหารานุชานนกถา

[294] เสนาสนกฺขนฺธเก – อปญฺญตฺตํ โหตีติ อนนุญฺญาตํ โหติฯ วิหาโร นาม อฑฺฒโยคาทิมุตฺตโก อวเสสาวาโสฯ อฑฺฒโยโคติ สุปณฺณวงฺกเคหํฯ ปาสาโทติ ทีฆปาสาโทฯ หมฺมิยนฺติ อุปริอากาสตเล ปติฏฺฐิตกูฏาคาโร ปาสาโทเยวฯ คุหาติ อิฏฺฐกาคุหา สิลาคุหา ทารุคุหา ปํสุคุหาฯ อาคตานาคตสฺส จาตุทฺทิสสฺส สงฺฆสฺสาติ อาคตสฺส จ อนาคตสฺส จ จตูสุ ทิสาสุ อปฺปฏิหตจารสฺส จาตุทฺทิสสฺส สงฺฆสฺสฯ

[295] อนุโมทนคาถาสุ – สีตํ อุณฺหนฺติ อุตุวิสภาควเสน วุตฺตํฯ สิสิเร จาปิ วุฏฺฐิโยติ เอตฺถ สิสิโรติ สมฺผุสิตกวาโต วุจฺจติฯ วุฏฺฐิโยติ อุชุกเมฆวุฏฺฐิโย เอวฯ เอตานิ สพฺพานิ ปฏิหนฺตีติ อิมินาว ปเทน โยเชตพฺพานิฯ

ปฏิหญฺญตีติ วิหาเรน ปฏิหญฺญติฯ เลณตฺถนฺติ นิลียนตฺถํฯ สุขตฺถนฺติ สีตาทิปริสฺสยาภาเวน สุขวิหารตฺถํฯ ฌายิตุญฺจ วิปสฺสิตุนฺติ อิทมฺปิ ปททฺวยํ ‘‘สุขตฺถญฺจา’’ติ อิมินาว ปเทน โยเชตพฺพํฯ อิทญฺหิ วุตฺตํ โหติ – สุขตฺถญฺจ วิหารทานํ, กตมํ สุขตฺถํ? ฌายิตุํ วิปสฺสิตุญฺจ ยํ สุขํ, ตทตฺถํฯ อถ วา ปรปเทนปิ โยเชตพฺพํ – ฌายิตุญฺจ วิปสฺสิตุญฺจ วิหารทานํ; อิธ ฌายิสฺสนฺติ วิปสฺสิสฺสนฺตีติ ททโต วิหารทานํ สงฺฆสฺส อคฺคํ พุทฺเธน วณฺณิตํฯ วุตฺตญฺเหตํ – ‘‘โส จ สพฺพทโท โหติ, โย ททาติ อุปสฺสย’’นฺติ (สํ. นิ. 1.42)ฯ

ยสฺมา จ อคฺคํ วณฺณิตํ , ‘‘ตสฺมา หิ ปณฺฑิโต โปโส’’ติ คาถาฯ วาสเยตฺถ พหุสฺสุเตติ เอตฺถ วิหาเร ปริยตฺติพหุสฺสุเต จ ปฏิเวธพหุสฺสุเต จ วาเสยฺยฯ เตสํ อนฺนญฺจาติ ยํ เตสํ อนุจฺฉวิกํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ วตฺถานิ จ มญฺจปีฐาทิเสนาสนานิ จ, ตํ สพฺพํ เตสุ อุชุภูเตสุ อกุฏิลจิตฺเตสุฯ ทเทยฺยาติ นิทเหยฺยฯ

ตญฺจ โข วิปฺปสนฺเนน เจตสา น จิตฺตปฺปสาทํ วิราเธตฺวา, เอวํ วิปฺปสนฺนจิตฺตสฺส หิ เต ตสฺส ธมฺมํ เทเสนฺติ…เป.… ปรินิพฺพาติ อนาสโวติฯ

[296] อาวิญฺฉนจฺฉิทฺทํ อาวิญฺฉนรชฺชุนฺติ เอตฺถ รชฺชุ นาม สเจปิ ทีปินงฺคุฏฺเฐน กตา โหติ, วฏฺฏติเยว; น กาจิ น วฏฺฏติฯ ตีณิ ตาฬานีติ ติสฺโส กุญฺจิกาโยฯ ยนฺตกํ สูจิกนฺติ เอตฺถ ยํ ยํ ชานาติ ตํ ตํ ยนฺตกํ, ตสฺส วิวรณสูจิกญฺจ กาตุํ วฏฺฏติฯ เวทิกาวาตปานํ นาม เจติเย เวทิกาสทิสํฯ ชาลวาตปานํ นาม ชาลกพทฺธํฯ สลากวาตปานํ นาม ถมฺภกวาตปานํฯ จกฺกลิกนฺติ เอตฺถ โจฬกปาทปุญฺฉนํ พนฺธิตุํ อนุชานามีติ อตฺโถฯ วาตปานภิสีติ วาตปานปฺปมาเณน ภิสิํ กตฺวา พนฺธิตุํ อนุชานามีติ อตฺโถฯ มิฑฺฒินฺติ มิฑฺฒกํฯ พิทลมญฺจกนฺติ เวตฺตมญฺจํ; เวฬุวิลีเวหิ วา วีตํฯ

[297] อาสนฺทิโกติ จตุรสฺสปีฐํ วุจฺจติฯ อุจฺจกมฺปิ อาสนฺทิกนฺติ วจนโต เอกโตภาเคน ทีฆปีฐเมว หิ อฏฺฐงฺคุลปาทกํ วฏฺฏติ, จตุรสฺสอาสนฺทิโก ปน ปมาณาติกฺกนฺโตปิ วฏฺฏตีติ เวทิตพฺโพฯ สตฺตงฺโค นาม ตีสุ ทิสาสุ อปสฺสยํ กตฺวา กตมญฺโจ, อยมฺปิ ปมาณาติกฺกนฺโต วฏฺฏติฯ ภทฺทปีฐนฺติ เวตฺตมยํ ปีฐํ วุจฺจติฯ ปีฐิกาติ ปิโลติกาพทฺธปีฐเมวฯ เอฬกปาทปีฐํ นาม ทารุปฏฺฏิกาย อุปริ ปาเท ฐเปตฺวา โภชนผลกํ วิย กตปีฐํ วุจฺจติฯ อามลกวฏฺฏิกปีฐํ นาม อามลกากาเรน โยชิตํ พหุปาทกปีฐํฯ อิมานิ ตาว ปาฬิยํ อาคตปีฐานิฯ ทารุมยํ ปน สพฺพํ ปีฐํ วฏฺฏตีติ อยเมตฺถ วินิจฺฉโยฯ โกจฺฉนฺติ อุสิรมยํ วา มุญฺชปพฺพชมยํ วาฯ

อฏฺฐงฺคุลปรมํ มญฺจปฏิปาทกนฺติ เอตฺถ มนุสฺสานํ ปมาณงฺคุลเมว อฏฺฐงฺคุลํฯ จิมิลิกา นาม ปริกมฺมกตาย ภูมิยา ฉวิสํรกฺขณตฺถาย อตฺถรณํ วุจฺจติฯ รุกฺขตูลนฺติ สิมฺพลิรุกฺขาทีนํ เยสํ เกสญฺจิ รุกฺขานํ ตูลํฯ ลตาตูลนฺติ ขีรวลฺลิอาทีนํ ยาสํ กาสญฺจิ วลฺลีนํ ตูลํฯ โปฏกิตูลนฺติ โปฏกิติณาทีนํ เยสํ เกสญฺจิ ติณชาติกานํ อนฺตมโส อุจฺฉุนฬาทีนมฺปิ ตูลํฯ เอเตหิ ตีหิ สพฺพภูตคามา สงฺคหิตา โหนฺติฯ

รุกฺขวลฺลิติณชาติโย หิ มุญฺจิตฺวา อญฺโญ ภูตคาโม นาม นตฺถิ, ตสฺมา ยสฺส กสฺสจิ ภูตคามสฺส ตูลํ พิมฺโพหเน วฏฺฏติ, ภิสิํ ปน ปาปุณิตฺวา สพฺพมฺเปตํ อกปฺปิยตูลนฺติ วุจฺจติฯ น เกวลญฺจ พิมฺโพหเน เอตํ ตูลเมว, หํสโมราทีนํ สพฺพสกุณานํ สีหาทีนํ สพฺพจตุปฺปทานญฺจ โลมมฺปิ วฏฺฏติฯ ปิยงฺคุปุปฺผพกุฬปุปฺผาทิ ปน ยํกิญฺจิ ปุปฺผํ น วฏฺฏติฯ ตมาลปตฺตํ สุทฺธเมว น วฏฺฏติ, มิสฺสกํ ปน วฏฺฏติฯ ภิสีนํ อนุญฺญาตํ ปญฺจวิธํ อุณฺณาทิตูลมฺปิ วฏฺฏติฯ

อทฺธกายิกานีติ อุปฑฺฒกายปฺปมาณานิ, เยสุ กฏิโต ปฏฺฐาย ยาว สีสํ อุปทหนฺติฯ สีสปฺปมาณํ นาม ยสฺส วิตฺถารโต ตีสุ กณฺเณสุ ทฺวินฺนํ กณฺณานํ อนฺตรํ มินียมานํ วิทตฺถิ เจว จตุรงฺคุลญฺจ โหติ, มชฺฌฏฺฐานํ มุฏฺฐิรตนํ โหติฯ ทีฆโต ปน ทิยฑฺฒรตนํ วา ทฺวิรตนํ วาติ กุรุนฺทิยํ วุตฺตํฯ อยํ สีสปฺปมาณสฺส อุกฺกฏฺฐปริจฺเฉโทฯ อิโต อุทฺธํ น วฏฺฏติ, เหฏฺฐา ปน วฏฺฏติฯ อคิลานสฺส สีสุปธานญฺจ ปาทุปธานญฺจาติ ทฺวยเมว วฏฺฏติ ฯ คิลานสฺส พิมฺโพหนานิ สนฺถริตฺวา อุปริ ปจฺจตฺถรณํ กตฺวา นิปชฺชิตุมฺปิ วฏฺฏติฯ ‘‘ยานิ ปน ภิสีนํ อนุญฺญาตานิ ปญฺจ กปฺปิยตูลานิ, เตหิ พิมฺโพหนํ มหนฺตมฺปิ วฏฺฏตี’’ติ ผุสฺสเทวตฺเถโร อาหฯ วินยธรอุปติสฺสตฺเถโร ปน ‘‘พิมฺโพหนํ กริสฺสามี’ติ กปฺปิยตูลํ วา อกปฺปิยตูลํ วา ปกฺขิปิตฺวา กโรนฺตสฺส ปมาณเมว วฏฺฏตี’’ติ อาหฯ

ปญฺจ ภิสิโยติ ปญฺจหิ อุณฺณาทีหิ ปูริตภิสิโยฯ ตูลคณนาย หิ เอตาสํ คณนา วุตฺตาฯ ตตฺถ อุณฺณคฺคหเณน น เกวลํ เอฬกโลมเมว คหิตํ, ฐเปตฺวา มนุสฺสโลมํ ยํกิญฺจิ กปฺปิยากปฺปิยมํสชาตีนํ ปกฺขิจตุปฺปทานํ โลมํ, สพฺพํ อิธ อุณฺณคฺคหเณเนว คหิตํฯ ตสฺมา ฉนฺนํ จีวรานํ ฉนฺนํ อนุโลมจีวรานญฺจ อญฺญตเรน ภิสิจฺฉวิํ กตฺวา ตํ สพฺพํ ปกฺขิปิตฺวา ภิสิํ กาตุํ วฏฺฏติฯ เอฬกโลมานิ ปน อปกฺขิปิตฺวา กมฺพลเมว จตุคฺคุณํ วา ปญฺจคุณํ วา ปกฺขิปิตฺวา กตาปิ อุณฺณภิสิสงฺขฺยเมว คจฺฉติฯ

โจฬภิสิอาทีสุ ยํกิญฺจิ นวโจฬํ วา ปุราณโจฬํ วา สํหริตฺวา วา อนฺโต ปกฺขิปิตฺวา วา กตา โจฬภิสิ, ยํกิญฺจิ วากํ ปกฺขิปิตฺวา กตา วากภิสิ, ยํกิญฺจิ ติณํ ปกฺขิปิตฺวา กตา ติณภิสิ, อญฺญตฺร สุทฺธตมาลปตฺตํ ยํกิญฺจิ ปณฺณํ ปกฺขิปิตฺวา กตา ปณฺณภิสีติ เวทิตพฺพาฯ ตมาลปตฺตํ ปน อญฺเญน มิสฺสเมว วฏฺฏติ, สุทฺธํ น วฏฺฏติฯ

ภิสิยา ปมาณนิยโม นตฺถิ, มญฺจภิสิ ปีฐภิสิ ภูมตฺถรณภิสิ จงฺกมนภิสิ ปาทปุญฺฉนภิสีติ เอตาสํ อนุรูปโต สลฺลกฺเขตฺวา อตฺตโน รุจิวเสน ปมาณํ กาตพฺพํฯ ยํ ปเนตํ อุณฺณาทิปญฺจวิธตูลมฺปิ ภิสิยํ วฏฺฏติ, ตํ ‘‘มสูรเกปิ วฏฺฏตี’’ติ กุรุนฺทิยํ วุตฺตํฯ เอเตน มสูรกํ ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏตีติ สิทฺธํ โหติฯ

มญฺจภิสิํ ปีเฐ สนฺถรนฺตีติ มญฺจภิสิํ ปีเฐ อตฺถรนฺติ; อตฺถรณตฺถาย หรนฺตีติ ยุชฺชติฯ อุลฺโลกํ อกริตฺวาติ เหฏฺฐา จิมิลิกํ อทตฺวาฯ โผสิตุนฺติ รชเนน วา หลิทฺทิยา วา อุปริ ผุสิตานิ ทาตุํฯ ภตฺติกมฺมนฺติ ภิสิจฺฉวิยา อุปริ ภตฺติกมฺมํฯ หตฺถภตฺตินฺติ ปญฺจงฺคุลิภตฺติํฯ

[298] อิกฺกาสนฺติ รุกฺขนิยฺยาสํ วา สิเลสํ วาฯ ปิฏฺฐมทฺทนฺติ ปิฏฺฐขลิํฯ กุณฺฑกมตฺติกนฺติ กุณฺฑกมิสฺสกมตฺติกํฯ สาสปกุฏฺฏนฺติ สาสปปิฏฺฐํฯ สิตฺถเตลกนฺติ วิลีนมธุสิตฺถกํฯ อจฺจุสฺสนฺนํ โหตีติ พินฺทุ พินฺทุ หุตฺวา ติฏฺฐติฯ ปจฺจุทฺธริตุนฺติ ปุญฺฉิตุํฯ คณฺฑุมตฺติกนฺติ คณฺฑุปฺปาทคูถมตฺติกํฯ กสาวนฺติ อามลกหรีตกานํ กสาวํฯ

[299] น ภิกฺขเว ปฏิภานจิตฺตนฺติ เอตฺถ น เกวลํ อิตฺถิปุริสรูปเมว, ติรจฺฉานรูปมฺปิ อนฺตมโส คณฺฑุปฺปาทรูปมฺปิ ภิกฺขุโน สยํ กาตุํ วา ‘‘กโรหี’’ติ วตฺตุํ วา น วฏฺฏติ, ‘‘อุปาสก ทฺวารปาลํ กโรหี’’ติ วตฺตุมฺปิ น ลพฺภติฯ ชาตกปกรณอสทิสทานาทีนิ ปน ปสาทนียานิ นิพฺพิทาปฏิสํยุตฺตานิ วา วตฺถูนิ ปเรหิ การาเปตุํ ลพฺภติฯ มาลากมฺมาทีนิ สยมฺปิ กาตุํ ลพฺภติฯ

[300] อฬกมนฺทาติ เอกงฺคณา มนุสฺสาภิกิณฺณาฯ ตโย คพฺเภติ เอตฺถ สิวิกาคพฺโภติ จตุรสฺสคพฺโภฯ นาฬิกาคพฺโภติ วิตฺถารโต ทิคุณติคุณายาโม ทีฆคพฺโภฯ หมฺมิยคพฺโภติ อากาสตเล กูฏาคารคพฺโภ วา มุณฺฑจฺฉทนคพฺโภ วาฯ

กลงฺกปาทกนฺติ รุกฺขํ วิชฺฌิตฺวา ตตฺถ ขาณุเก อาโกเฏตฺวา กตํ, ตํ อาหริมํ ภิตฺติปาทํ ชิณฺณกุฏฺฏปาทสฺส อุปตฺถมฺภนตฺถํ ภูมิยํ ปติฏฺฐาเปตุํ อนุชานามีติ อตฺโถฯ ปริตฺตาณกิฏิกนฺติ วสฺสปริตฺตาณตฺถํ กิฏิกํฯ อุทฺทสุธนฺติ วจฺฉกโคมเยน เจว ฉาริกาย จ สทฺธิํ มทฺทิตมตฺติกํฯ

อาฬินฺโท นาม ปมุขํ วุจฺจติฯ ปฆนํ นาม ยํ นิกฺขมนฺตา จ ปวิสนฺตา จ ปาเทหิ หนนฺติ, ตสฺส วิหารทฺวาเร อุภโต กุฏฺฏํ นีหริตฺวา กตปเทสสฺเสตํ อธิวจนํ, ‘‘ปฆาน’’นฺติปิ วุจฺจติฯ ปกุฏฺฏนฺติ มชฺเฌ คพฺภสฺส สมนฺตา ปริยาคาโร วุจฺจติฯ ‘‘ปกุฏ’’นฺติปิ ปาโฐฯ โอสารกนฺติ อนาฬินฺทเก วิหาเร วํสํ ทตฺวา ตโต ทณฺฑเก โอสาเรตฺวา กตฉทนปมุขํฯ สํสารณกิฏิโก นาม จกฺกลยุตฺโต กิฏิโกฯ

[301] ปานียภาชนนฺติ ปิวนฺตานํ ปานียทานภาชนํฯ อุฬุงฺโก จ ถาลกญฺจ ปานียสงฺขสฺส อนุโลมานิฯ

[303] อเปสีติ ทีฆทารุมฺหิ ขาณุเก ปเวเสตฺวา กณฺฏกสาขาหิ วินนฺธิตฺวา กตํ ทฺวารถกนกํฯ ปลิโฆติ คามทฺวาเรสุ วิย จกฺกยุตฺตํ ทฺวารถกนกํฯ

[305] อสฺสตรีหิ ยุตฺตา รถา อสฺสตรีรถาฯ อามุตฺตมณิกุณฺฑลาติ อามุตฺตมณิกุณฺฑลานิฯ

ปรินิพฺพุโตติ กิเลสปรินิพฺพาเนน ปรินิพฺพุโตฯ สีติภูโตติ กิเลสาตปาภาเวน สีติภูโตฯ นิรูปธีติ กิเลสุปธิอภาเวน นิรูปธีติ วุจฺจติฯ

สพฺพา อาสตฺติโย เฉตฺวาติ รูปาทีสุ วา วิสเยสุ สพฺพภเวสุ วา ปตฺถนาโย ฉินฺทิตฺวาฯ หทเย ทรนฺติ จิตฺเต กิเลสทรถํ วิเนตฺวาฯ เวยฺยายิกนฺติ วยกรณํ วุจฺจติฯ

[307] อาเทยฺยวาโจติ ตสฺส วจนํ พหู ชนา อาทิยิตพฺพํ โสตพฺพํ มญฺญนฺตีติ อตฺโถฯ อาราเม อกํสูติ เย สธนา, เต อตฺตโน ธเนน อกํสุฯ เย มนฺทธนา เจว อธนา จ, เตสํ ธนํ อทาสิฯ อิติ โส สตสหสฺสกหาปเณ สตสหสฺสคฺฆนกญฺจ ภณฺฑํ ทตฺวา ปญฺจจตฺตาลีสโยชนิเก อทฺธาเน โยชเน โยชเน วิหารปติฏฺฐานํ กตฺวา สาวตฺถิํ อคมาสิฯ

โกฏิสนฺถรํ สนฺถราเปสีติ กหาปณโกฏิยา กหาปณโกฏิํ ปฏิปาเทตฺวา สนฺถริฯ เย ตตฺถ รุกฺขา วา โปกฺขรณิโย วา เตสํ ปริกฺเขปปฺปมาณํ คเหตฺวา อญฺญสฺมิํ ฐาเน สนฺถริตฺวา อทาสิฯ เอวมสฺส อฏฺฐารสโกฏิกํ นิธานํ ปริกฺขยํ อคมาสิฯ

กุมารสฺส เอตทโหสีติ คหปติโน เอวํ พหุธนํ จชนฺตสฺสาปิ มุขสฺส วิปฺปสนฺนาการํ ทิสฺวา เอตํ อโหสิฯ โกฏฺฐกํ มาเปสีติ สตฺตภูมิกํ ทฺวารโกฏฺฐกปาสาทํ มาเปสิฯ

อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ เชตวเน วิหาเร การาเปสิ…เป.… มณฺฑเป การาเปสีติ อปราหิปิ อฏฺฐารสหิ โกฏีหิ เอเต วิหาราทโย การาเปสิ อฏฺฐกรีสปฺปมาณาย ภูมิยาฯ วิปสฺสิสฺส หิ ภควโต ปุนพฺพสุมิตฺโต คหปติ โยชนปฺปมาณํ ภูมิํ สุวณฺณิฏฺฐกาสนฺถเรน กิณิตฺวา วิหารํ การาเปสิฯ สิขิสฺส ปน สิริวฑฺโฒ คหปติ ติคาวุตปฺปมาณํ สุวณฺณยฏฺฐิสนฺถเรน, เวสฺสภุสฺส โสตฺถิโช คหปติ อฑฺฒโยชนปฺปมาณํ สุวณฺณผาลสนฺถเรน, กกุสนฺธสฺส ปน อจฺจุโต คหปติ คาวุตปฺปมาณํ สุวณฺณหตฺถิปทสนฺถเรน, โกณาคมนสฺส อุคฺโค คหปติ อฑฺฒคาวุตปฺปมาณํ สุวณฺณิฏฺฐกาสนฺถเรน, กสฺสปสฺส สุมงฺคโล คหปติ วีสติอุสภปฺปมาณํ สุวณฺณกจฺฉปสนฺถเรน, อมฺหากํ ภควโต สุทตฺโต คหปติ อฏฺฐกรีสปฺปมาณํ ภูมิํ กหาปณสนฺถเรน กิณิตฺวา วิหารํ การาเปสีติ; เอวํ อนุปุพฺเพน ปริหายนฺติ สมฺปตฺติโยติ อลเมว สพฺพสมฺปตฺตีสุ วิรชฺชิตุํ อลํ วิมุจฺจิตุนฺติฯ

[308] ขณฺฑนฺติ ภินฺโนกาโสฯ ผุลฺลนฺติ ผลิโตกาโสฯ ปฏิสงฺขริสฺสตีติ ปากติกํ กริสฺสติฯ ลทฺธนวกมฺเมน ปน ภิกฺขุนา วาสิผรสุนิขาทนาทีนิ คเหตฺวา สยํ น กาตพฺพํ, กตากตํ ชานิตพฺพํฯ

[310] ปิฏฺฐิโต ปิฏฺฐิโต คนฺตฺวาติ เถโร กิร คิลาเน ปฏิชคฺคนฺโต ชิณฺเณ วุฑฺเฒ สงฺคณฺหนฺโต สพฺพปจฺฉโต อาคจฺฉติฯ อิทมสฺส จาริตฺตํฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘ปิฏฺฐิโต ปิฏฺฐิโต คนฺตฺวา’’ติฯ อคฺคาสนนฺติ เถราสนํฯ อคฺโคทกนฺติ ทกฺขิโณทกํฯ อคฺคปิณฺฑนฺติ สงฺฆตฺเถรปิณฺฑํฯ อนฺตรา สตฺถีนํ กริตฺวาติ จตุนฺนํ ปาทานํ อนฺตเร กริตฺวาฯ

[315] ปติฏฺฐาเปสีติ อฏฺฐารสโกฏิปริจฺจาคํ กตฺวา ปติฏฺฐาเปสิฯ เอวํ สพฺพาปิ จตุปณฺณาสโกฏิโย ปริจฺจชิฯ

วิหารานุชานนกถา นิฏฺฐิตาฯ

อาสนปฺปฏิพาหนาทิกถา

[316] วิปฺปกตโภชโนติ อนฺตรฆเร วา วิหาเร วา อรญฺเญ วา ยตฺถ กตฺถจิ ภุญฺชมาโน ภิกฺขุ อนิฏฺฐิเต โภชเน น วุฏฺฐาเปตพฺโพฯ อนฺตรฆเร ปจฺฉา อาคเตน ภิกฺขํ คเหตฺวา คนฺตพฺพํฯ สเจ มนุสฺสา วา ภิกฺขู วา ‘‘ปวิสถา’’ติ วทนฺติ, ‘‘มยิ ปวิสนฺเต ภิกฺขู อุฏฺฐหิสฺสนฺตี’’ติ วตฺตพฺพํฯ ‘‘เอถ, ภนฺเต, อาสนํ อตฺถี’’ติ วุตฺเตน ปน ปวิสิตพฺพํฯ สเจ โกจิ กิญฺจิ น วทติ, อาสนสาลํ คนฺตฺวา อติสมีปํ อคนฺตฺวา สภาคฏฺฐาเน ฐาตพฺพํฯ โอกาเส กเต ‘‘ปวิสถา’’ติ วุตฺเตน ปน ปวิสิตพฺพํฯ สเจ ปน ยํ อาสนํ ตสฺส ปาปุณาติ, ตตฺถ อภุญฺชนฺโต ภิกฺขุ นิสินฺโน โหติ, ตํ อุฏฺฐาเปตุํ วฏฺฏติฯ ยาคุขชฺชกาทีสุ ปน ยํกิญฺจิ ปิวิตฺวา วา ขาทิตฺวา วา ยาว อญฺโญ อาคจฺฉติ, ตาว นิสินฺนํ ริตฺตหตฺถมฺปิ วุฏฺฐาเปตุํ น วฏฺฏติฯ วิปฺปกตโภชโนเยว หิ โส โหติฯ

สเจ วุฏฺฐาเปตีติ สเจ อาปตฺติํ อติกฺกมิตฺวาปิ วุฏฺฐาเปติเยวฯ ปวาริโต จ โหตีติ ยํ โส วุฏฺฐาเปติ, อยญฺจ ภิกฺขุ ปวาริโต จ โหติ, เตน วตฺตพฺโพ – ‘‘คจฺฉ อุทกํ อาหราหี’’ติฯ วุฑฺฒตรญฺหิ ภิกฺขุํ อาณาเปตุํ อิทเมว เอกํ ฐานนฺติฯ สเจ โส อุทกมฺปิ น อาหรติ, ตโต ยญฺจ นวกตเรน กตฺตพฺพํ, ตํ ทสฺเสนฺโต ‘‘สาธุกํ สิตฺถานี’’ติอาทิมาหฯ

คิลานสฺส ปติรูปํ เสยฺยนฺติ เอตฺถ โย กาสภคนฺทราติสาราทีหิ คิลาโน โหติ, เขฬมลฺลกวจฺจกปาลาทีนิ ฐเปตพฺพานิ โหนฺติฯ กุฏฺฐิ วา โหติ, เสนาสนํ ทูเสติ; เอวรูปสฺส เหฏฺฐาปาสาทปณฺณสาลาทีสุ อญฺญตรํ เอกมนฺตํ เสนาสนํ ทาตพฺพํฯ ยสฺมิํ วสนฺเต เสนาสนํ น ทุสฺสติ, ตสฺส วรเสยฺยาปิ ทาตพฺพาวฯ โยปิ สิเนหปานวิเรจนนตฺถุกมฺมาทีสุ ยํกิญฺจิ เภสชฺชํ กโรติ, สพฺโพ โส คิลาโนเยว, ตสฺสาปิ สลฺลกฺเขตฺวา ปติรูปํ เสนาสนํ ทาตพฺพํ ฯ เลสกปฺเปนาติ อปฺปเกน สีสาพาธาทิมตฺเตนฯ ภิกฺขู คเณตฺวาติ ‘‘เอตฺตกา นาม ภิกฺขู’’ติ วิหาเร ภิกฺขูนํ ปริจฺเฉทํ ญตฺวาฯ

อาสนปฺปฏิพาหนาทิกถา นิฏฺฐิตาฯ